ՊՄ-38

1938 թվականի նմուշի 120-միլիմետրանոց գնդային ականանետ (ՊՄ-38), 120 մմ տրամաչափով խորհրդային ականանետ։ Երևակայական եռանկյուն սխեմայով հարթափող կոշտ համակարգ է։ Մշակվել է կոնստրուկտորային բյուրոյում Բորիս Շավիրինի գլխավորությամբ։

ՊՄ-38
Տեսակ	հրետանային մոդել
Ենթատեսակ	towed 120 mm mortar?
Երկիր	ԽՍՀՄ[1]
Պատերազմներ	Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Փամփուշտի տեսակ	120 mm HE?[1]

Պատմություն

1937 թվականին Կարմիր բանակի գլխավոր հրետանային վարչության հրետանային կոմիտեն սկսել է գիտահետազոտական աշխատանք ականանետային սպառազինության բնագավառում, որի շրջանակներում 1938 թվականին Կարմիր բանակը մարտական տեխնիկայով զինման պլանում ներառվել է 50-մմ, 82-մմ և 120-մմ ականանետների համար անհրաժեշտ տակտիկատեխնիկական բնութագրերով ականանետային սպառազինության համակարգը^[2]։

1941 թվականի հունիսի 1-ի դրությամբ՝ Կարմիր բանակն իր սպառազինության մեջ ունեցել է շուրջ 3 հազար 120-միլիմետրանոց ականանետ^[2]։

1941 թվականի հունիսի 22-ի դրությամբ՝ Կարմիր բանակն իր սպառազինության մեջ ունեցել է շուրջ 3,8 հազար 120-միլիմետրանոց ականանետ^[3]։ 1941 թվականի նախապատերազմյան հաստիքների համաձայն՝ Կարմիր բանակի մեկ հրաձգային գնդի հատկացվել է չորս 120-միլիմետրանոց (մինչ պատերազմի ավարտը, համաձայն 1945 թվականի հաստիքային ցուցակների, դրանց թիվը հասել է վեցի)^[4]։

1941 թվականի օգոստոսի 20-ին ԽՍՀՄ պաշտպանության պետական կոմիտեն վերանայել է ականանետների արտադրության պլանն ու որոշել ավելացնել բոլոր տիպերի ականանետների թողարկումը։ Նախատեսվել է արտադրել 169 հատ 120-միլիմետրանոց ականանետ 1941 թվականի սեպտեմբերի սկզբից մինչև դեկտեմբերի վերջը^[5]։

120-միլիմետրանոց ականանետների արտադրությունի հիմնադրվել է շրջափակված Լենինգրադում։ Թողարկված ականանետներն օգտագործվել են ոչ միայն Լենինգրադի, այլ նաև ուրիշ ռազմաճակատներում (1941 թվականի նոյեմբերին 220 հատ 120-միլիմետրանոց ականանետ փոխանցվել է Լենինգրադից Մոսկվա և օգտագործվել Մոսկվայի ճակատամարտում, ևս 25 հատ փոխանցվել է Վոլխովի ռազմաճակատի զորքերին)^[6]։ Դրանից բացի, 120-միլիմետրանոց գնդային ականանետների և դրանց համար 120-միլիմետրանոց ականանետային ականների արտադրություն է սկսվել Խաբարովսի «Դալսելմաշ» գործարանում^[7]։

1941 թվականի օգոստոսի վերջին կոնստրուկտորային բյուրոյի առաջ խնդիր է դրվել մշակել ականանետի ավելի տեխնոլոգիական տարբերակ։ Մշակմանը մասնակցել է կոնստրուկտորային խումբ Բ. Շավիրինի գլխավորությամբ (20 մարդ), ինչպես նաև կոնստրուկտոների նախաձեռնողական խումբ (Գ. Շիրենին, Վ. Լուկանդեր, Ս. Դոբրինսկի, Ա. Սոկոլով, Ս. Վանին)։ Արդյունքում մշակվել է 1941 թվականի նմուշի 120-միլիմետրանոց գնդային ականանետը՝ պարզեցված ու առանց անվավոր շարժամասի^[8]։

1942 թվականին Կարմիր բանակում սկսվել է հակաականանետային պայքարի հատուկ դիվիզիոնների ու կորպուսային խմբերի ձևավորումը (որոնց կազմի մեջ մտել են հետախուսական ստորաբաժանումներ, 120-միլիմետրանոց ականանետների և 120-միլիմետրանոց հրետանային թնդանոթների ստորաբաժանումներ), որոնք օգտագործվել են կրակային դիրքերում հակառակորդի 81-միլիմետրանոց և 105-միլիմետրանոց ականանետների ոչնչացման համար^[9]։

1943 թվականին սերիական գործարանի կոնստրուկտորների կոլեկտիվն Ալեքսանդր Կոտովի գլխավորությամբ^[10] կատարել է կառուցվածքի արդիականացում, և սպառազինության մեջ է ընդունվել 1943 թվականի նմուշի 120-միլիմետրանոց գնդային ականանետը։

Նկարագրություն

Ականանետն ունեցել է կցուրդային անվավոր շարժամասը, որը հնարավորություն է տվել այն քարշակել չորս ձիերով, բեռնատարով (արագության սահմանափակմամբ պարզ կոշտ կախոցի պատճառով) կամ էլ տեղափոխել թափքի վրա։ Նույն անվավոր շարժամասը թույլ է տվել ականանետը տեղաշարժել անձնակազմի ուժերով՝ ձեռքերով բռնելով պոչամասից, ինչը եղել է ոչ սովորական այդպիսի հզորության հրետանային համակարգի համար։

Կրակոցը կատարվում է ականի զանգվածի տակ կապսուլի կուտակմամբ, կամ էլ ձգանային մեխանիզմի օգնությամբ՝ հզոր լիցքով հրաձգության ժամանակ անվտանգության ապահովման նպատակով։ Լիցքը տեղակայվել է ականի պոչամասում. հեռահարության ավելացման համար գոյություն են ունեցել լրացուցիչ լիցքեր կտորե լիցքապարկում, որը ձեռքով ամրացվում է պոչամասին։ Արագաձգությունը հասել է րոպեում մինչև 15 կրակոցի։

Պատկերասրահ

• 
  Քարշակին կցված ականանետ
• 
  Ռումինական պատճենը մարտական դիրքում
• 
  Ականանետը երթային դիրքում անվավոր շարժամասի վրա
• 
  ՊՄ-38/41 120-մմ գնդային ականանետ
• 
  «Պաշտպանության սահման» հուշահամալիրը Պրոտվինոյում
• 
  Ականանետը Հայրենական ռազմական պատմության թանգարանում, Պադիկովո

Շահագործող երկրներ

•  Ադրբեջան – 107 ՊՄ-38 պահեստում, 2017 թվականի դրությամբ^[11]
•  Մոլդովա – 7 ՊՄ-38 պահեստում, 2017 թվականի դրությամբ^[12]
•  Ռուսաստան – 915 ՊՄ-38 պահեստում, 2017 թվականի դրությամբ^[13]
•  Թուրքմենստան – 66 ՊՄ-38 պահեստում, 2017 թվականի դրությամբ^[14]
•  Ուկրաինա – 30 ՊՄ-38 պահեստում, 2017 թվականի դրությամբ^[15]

Նախկին օպերատորներ

•  ԽՍՀՄ – ընդունվել է Կարմիր բանակի սպառազինության մեջ 1939 թվականի փետրվարի 26-ին, զորքերին սկսել է մատակարարվել 1940 թվականի հունվարին՝ խորհրդա-ֆիննական պատերազմի ժամանակ։
•  Երրորդ Ռայխ – ռազմավարային ականանետներն օգտագործվել են վերմախտի կողմից և ընդգրկվել պահակա-ոստիկանական կազմավորումների սպառազինության մեջ ԽՍՀՄ օկուպացված տարածքում։ 1938 թվականի նմուշի ականանետներն օգտագործվել են 12.0-cm Granatwerfer 378(r) անվանումով, 1940 թվականի նմուշի ականանետները՝ 12.0-cm Granatwerfer 379(r) անվանումով։ 1943 թվականի սկզբին՝ խորհրդային ռազմավարային նմուշների ու ռազմավարային փաստաթղթերի ուսումնասիրումից հետո, վերմախտի համար սկսել է արտադրվել խորհրդային 120-միլիմետրանոց ականանետի պատճենը 12-cm Granatwerfer 42 անվանումով։