Մանվել Զուլալյան

Մանվել Կարապետի Զուլալյան (դեկտեմբերի 30, 1929(1929-12-30), Հալեպ, Սիրիա - հունվարի 19, 2012(2012-01-19), Երևան, Հայաստան), հայ գրող, արևելագետ, պատմաբան։ Պատմական գիտությունների դոկտոր (1975), Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ (1996), թղթակից անդամ 1990 թվականից^[1]։

Մանվել Զուլալյան
Ծնվել է	դեկտեմբերի 30, 1929(1929-12-30) Հալեպ, Սիրիա
Մահացել է	հունվարի 19, 2012(2012-01-19) (82 տարեկան) Երևան, Հայաստան
Քաղաքացիություն	Սիրիայի և Լիբանանի ֆրանսիական մանդատ,  ԽՍՀՄ և  Հայաստան
Մասնագիտություն	պատմաբան
Հաստատություն(ներ)	Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան և Հայաստանի ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտ
Ալմա մատեր	Շիրակի պետական համալսարան, Վ․ Բրյուսովի անվան պետական համալսարան, ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտ և Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի արևելյան ֆակուլտետ
Կոչում	պրոֆեսոր
Գիտական աստիճան	պատմական գիտությունների դոկտոր
Պարգևներ

Կենսագրություն

Մանվել Կարապետի Զուլալյանը ծնվել է 1929 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Սիրիայի Հալեպ քաղաքում։ 1947 թվականին հայրենադարձության քարավանով ընտանիքի հետ ներգաղթել է Հայաստան ու բնակություն հաստատել Լենինական (Գյումրի) քաղաքում։ Ավարտել է Միքայել Նալբանդյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտի պատմության, իսկ այնուհետև Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան ռուսաց և օտար լեզուների ինստիտուտի ռոմանո-գերմանական ֆակուլտետները։ 1954 թվականին ընդունվել է Հայաստանի ԳԱ Պատմության ինստիտուտի ասպիրանտուրա։ Գիտական մասնագիտացումը ստացել է Լենինգրադի համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետում ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելու ղեկավարությամբ։ Տիրապետելով թուրքերենին և այլ օտար լեզուների, Մանվել Զուլալյանը ձեռնամուխ է եղել Արևմտյան Հայաստանի ուշ միջնադարի պատմության ուսումնասիրման գործին։

1988 թվականից ի վեր գլխավորում է Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտի ընդհանուր պատմության ամբիոնը։ Հանդիսանում է ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի մասնագիտական խորհրդի անդամ։ Հայաստանի և Օսմանյան կայսրության միջին դարերի պատմության ու աղբյուրագիտության վերաբերյալ մի շարք աշխատությունների հեղինակ է, այդ թվում և 1995 թվականին լույս տեսած «Հայոց պատմության խեղաթյուրումը արդի թուրք պատմագրության մեջ (հին և միջին դարեր)» գրքի^[2]։ Մանվել Զուլալյանր հրատարակել է «Օսմանյան օրենքները Արևմտյան Հայաստանում (XVI-XVII դարերի Կանուննամներ)» աշխատությունր (1964 թ)։

Մանվել Զուլալյանը համակողմանի քննարկել է XVI-XVII դարերում մեծ տարածում ստացած ջալալիների շարժման պատմությունը և հայկական, թուրքական ու բազմալեզու այլևայլ սկզբնաղբյուրների հիման վրա հայագիտական գրականության մեջ առաջին անգամ լուսաբանել ջալալիների շարժման նախադրյալները, րնթացքր և հետևանքները։

1970 թվականին Մանվել Զուլալյանը ռուսերեն հրատարակել է «Հայաստանի Հին և միջնադարյան պատմության հարցերր ժամանակակից թուրքական պատմագիտության լուսաբանմամբ» ուսումնասիրությունր, որը նոր նյութերով հարստացված հրատարակվել է նաև հայերեն (Երևան,1995)։ Հեղինակը բացահայտել է ժամանակակից թուրք պատմագիտության կեղծիքներն ու միտումնավոր մեկնաբանությունները։

1971 թվականին Մոսկվայում ռուսերեն լեզվով հրատարակվել է Մ. Զուլալյանի «Հայաստանը XVI դարի առաջին կեսին» աշխատությունր՝ պաշտպանելով որպես դոկտորական թեզ (1974 թ․), Մ. Զուլալյանր 1980 թվականին հրատարակել է «Արևմտյան Հայաստանը XVI-XVII դարերում» աշխատությունը։

Մանվել Զուլալյանը հրավիրվել է մասնակցելու թուրք հայտնի հեղինակ էվլիյա Ջելեբու ուղեգրության «Սեյահեթ-նամեի», Մոսկվայում բազմահատոր ռուսերեն թարգմանության իրականացմանը, որը և հրապարակվել է 1983 թվականին։ Մանվել Զուլալյանի մասնակցությունը մեծապես նպաստել է ռուսալեզու ընթերցողներին Հայաստանի մասին թուրք հեղինակի տեղեկությունների ճշմարտացի ներկայացմանը։

Մանվել Զուլալյանը 1990 թվականին գրել է «Հայ ժողովրդի պատմության հարցերր ըստ եվրոպացի հեղինակների (XIII-XVIII դարեր)» աշխատության առաջին գիրքը։ Աշխատությունն արժեքավոր է և պատմագիտական, և աղբյուրագիտական առումներով։

Կրթություն

• 1953 թվականին ավարտել է Լենինականի մանկավարժական ինստիտուտը։
• 1954 թվականին՝ ԵՌՕԼՄի ռոմանա-գերմանական ֆակուլտետը^[3]։

Ձեռքբերումները

Թվական	Ձեռքբերումներ
1975	պատմական գիտությունների դոկտոր
1982	պրոֆեսոր
1996	ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս
1990	թղթակից անդամ

Պարգևներ

• Մովսես Խորենացու մեդալ (2011)^[4]

Երկեր

• Օսմանյան օրենքները Արևմտյան Հայաստանում, ժողովածու, 1964։
• Ջալալիների շարժումը և հայ ժողովրդի վիճակը Օսմանյան կայսրության մեջ։ (XVI-XVII դարեր)։ [Ջալալիների շարժումների նախադրյալները, շարժման ընթացքն ու ունեցած հետևանքները], Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Գիտությունների ակադեմիա ՀՍՍՀՊատմության ինստիտուտ, Երևան, ԳԱ հրատարակչություն, 1966։
• Ակնարկներ միջնադարյան Հայաստանի պատմությունից, Բաբայան Լևոն Հովհաննեսի, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Երևան, «Հայաստան», 1966։
• Արեւմտյան Հայաստանը 16-18-րդ դարերում, մենագրությունը, Երևան, 1980։
• Հայ ժողովրդի պատմության հարցերը ըստ եվրոպացի հեղինակների (13-18-րդ դարեր)։
• Դրվագներ Հայաստանի XIV-XVIII դարերի պատմագրության։ Դասագիրք, Բաբայան Լևոն Հովհաննեսի, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Երևան, ԳԱԱ հրատարակչություն, 1984։
• Հայ ժողովրդի XIII-XVIII դարերի պատմության հարցերը ըստ Եվրոպայի հեղինակների։ [3 գ.], Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Բայբուրդյան Վահան Առաքելի, Պատմության ինստիտուտ ՀԳԱ, Երևան, ՀԳԱ հրատարակչություն, 1990։
• Հայոց պատմության խեղաթյուրումը արդի թուրք պատմագրության մեջ (հին և միջին դարեր, 1995։
• Նոր պատմություն։ (17-րդ դարի երկրորդ կես-1918 թվական)։ Դասագիրք միջնակարգ դպրոցի 9-րդ դասարանի համար, Ղլեչյան Վալերի Գուրգենի, Սարգսյան Գագիկ Խորենի, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Երևա, «Լույս», 1996։
• Հայաստանը Լանկ-Թամուրի և թուրքմեն ցեղերի արշավանքների շրջանում (1386-1500 թվականներին)։ [Պատմագիտական մենագրություն], Կիրակոսյան Գեղամ Եղիշի, Շահնազարյան Ա. Ի, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտ, Երևան, Գիտություն, 1997։
• Ճշմարտացի պատմություն = A Truthful History. Ներսեսով Միրզա Յուսուֆ, Կոստիկյան Ք. Պ, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Չոբանյան Պավել Աշոտի, Արևելագիտության ինստիտուտ ՀՀ ԳԱԱ, Երևա, «Զանգակ-97», 2000։
• Պատմություն։ Դասագիրք հանրակրթական դպրոցների 9-րդ դասարանի համար, Հարությունյան Բաբկեն Հարությունի, Ավետիսյան Պավել Սեդրակի, Քոսյան Արամ Վաղարշակի, Ստեփանյան Ալբերտ Անդրանիկի, Դիլոյան Վալտեր Արտաշեսի, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Բարխուդարյան Վլադիմիր Բախշիի, Կրթության և գիտության նախարարություն ՀՀ, Երևան, «Զանգակ-97», 2001։
• Աբբա Շամեռոնի օրագիրը։ Կիլիկիա, 1920 վական, Կոստանդնուպոլիս, 1921-1923 թվականներ, Շամեռոն Ժյուլ, Սահակյան Ս, Մուրադյան Սամվել Պարգևի, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, ՀՀ ԳԱԱ, Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան ինստիտուտի հրատարակչություն, 2002։
• ԽՍՀՄ-Թուրքիա հարաբերությունները. հայկական հարցը, սևծովյան նեղուցների խնդիրը և դաշնակից պետությունները (1945-1947 թվականներ), Մելքոնյան Քրիստինե, Զուլալյան Մանվել Կարապետի, Սաֆրաստյան Ռուբեն Արամի, ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Արևելագիտության ինստիտուտ, Երևան, Ա. հ., 2013^[5]:

Մամուլ

• Հոդվածների մատենագիտություն^[6]։

Ծանոթագրություններ

1. «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 29-ին.
2. ՄԱՆՎԵԼ ԶՈՒԼԱԼՅԱՆ
3. «Զուլալյան Մանվել Կարապետի». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2014-12-01-ին.
4. Հայաստանի Հանրապետության մեդալներով պարգևատրելու մասին
5. «ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանի էլ․ քարտարան- Մանվել Զուլալյան». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 29-ին.
6. «ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 8-ին.

Աղբյուրներ

• Վլադիմիր Բարխուդարյան, Պավել Չոբանյան «Ակադեմիկոս Մանվել Զուլալյան» (Ծննդյան 70-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես № 1 2000, էջ 256-258

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մանվել Զուլալյան» հոդվածին։