Հուբրիս

Հուբրիս (հունարեն՝ ὕβρις, հյուբրիս), Հին Աթենքում բռնության կանխամտածված կիրառում՝ մարդուն նվաստացնելու կամ ստորացնելու համար։ Բառի նշանակությունը ժամանակի ընթացքում փոխվել է։ Այս բառով սկսում են բնորոշել մարդու կողմից տիեզերական կարգի դեմ կատարված ցանկացած ոտնձգությունը^[1] ։

Սև կերպարանքով խեցեղեն (մ.թ.ա. 550), որը պատկերում էր Պրոմեթևսը իր պատիժը կրող ՝ սյունակով կապված:

Գյուստավ Դորեյի նկարազարդումը Ջոն Միլթոնի «Կորուսյալ դրախտը» պոեմի համար (1866)։ Լյուցիֆերի հոգևոր անկումը հուբրիսի (մեծամտության) ամենահայտնի օրինակներից մեկն է:

Հին Հունաստանում հուբրիսի ամենահայտնի օրինակը դիցաբանական այն պատմվածքն է, երբ Մեյդիասը հարվածում է հռետոր Դեմոսթենեսի դեմքին, երբ վերջինս հանդիսավոր հանդերձանք էր կրում և կատարում էր իր պաշտոնական գործառույթները։ Այս իմաստով հուբրիս բառը կարող էր նաև օգտագործվել բռնաբարությունը բնորոշելու համար։ Հուբրիսը համարվում էր հանցագործություն դեռ Սոլոնի ժամանակներից սկսած (մ.թ.ա 6-րդ դար)։ Պոլիսի քաղաքացիներից յուրաքանչյուրն ազատ էր մեղադրանք առաջադրել իր ցանկացած այլ համաքաղաքացու դեմ, երբ գործը վերաբերվում էր դավաճանությանը կամ անհարգալից վերաբերմունքին։ Ի հակադրություն դրան, սպանության դեպքում մեղադրանքները կարող էին առաջադրվել միայն սպանվածի ընտանիքի անդամներից որևիցե մեկի կողմից։

Գործածությունը

Հուբրիսի մասին գրում է Արիստոտելը իր Հռետորիկայում (հունարեն՝ Ῥητορικὴ τέχνη).

Հուբրիսը գոյանում է այնպիսի գործողությունների կամ բառերի մեջ, որոնք ամոթ են պատճառում զոհին… միայն դրանից հաճույք ստանալու համար։ Հարաբերությունները հուբրիս չեն, իսկ վրեժը՝ այո... Երիտասարդ մարդիկ և մեծահարուստները հուբրիստիկ են, քանի որ նրանք մտածում են, որ ավելի լավն են, քան ուրիշները։

Հուբրիսը արխայիկ և դասական հունական մշակույթում ամոթ հասկացության բաղկացուցիչ մասն էր կազմում։ Մարդիկ խուսափում էին դրանից, որպեսզի պատիվ ձեռք բերեին և զերծ մնային անպատվությունից։ Հին անտիկ շրջանում առաջ է գալիս ներքին մեղքի հասկացությունը և հուբրիս հասկացությունը աստիճանաբար դուրս է գալիս կիրառությունից։

Հին հույները ունեին «սխալ» (հունարեն՝ ἁμαρτία, hamartia) հասկացությունը, սակայն չունեին «մեղք»-ի գաղափարը։ Հին հունական պոետներ Հեսիոդոս և Էսքիլես օգտագործում էին «հուբրիս» բառը, որպեսզի բնութագրեին աստվածների կողմից հաստատված կարգի դեմ կատարվող գործողությունները։ Բառի նման օգտագործումը մեր ժամանակներում իմաստավորվում է որպես անբարեպաշտության բնորոշում։

Մերօրյա գրականագետները փորձում են բացահայտել հուբրիսում այն «ողբերգական բացթողումը», որը ուղղորդում էր հին հունական ողբերգությունների հերոսներից շատերին։ Հունական դիցաբանության և պատմության հերոսներին վերլուծելիս տվյալ հասկացությունը կարող է հիմնային դեր խաղալ։ Օրինակ՝ Հերոդոտոսի հույն-պարսկական պատերազմներին նվիրված աշխատության մեջ նկարագրվում է, թե ինչպես է Պարսկաստանի արքա Քսերքսեսը մտրակում ծովը, որը ոչնչացրել էր իր Դարդանելի վրայով կառուցված կամուրջը։ Այաքսը՝ Սոփոկլեսի «Այաքս» ողբերգությունում ասում է Աթենասին, որ չունի նրա աստվածային օգնության կարիքը և հորդորում է նրան օգնել այլ մարտիկներին։ Էդիպը ՝ Սոփոկլեսի «Էդիպ արքան» ողբերգությունում անգիտակցաբար սպանում է իր իրական հորը և ամուսնանում իր հարզատ մոր հետ, այդպիսով կատարելով Դելֆիի պատգամախոսի մարգարեությունը։

Տես նաև

• Դանինգ-Կրյուգերի էֆեկտ
• Հպարտություն
• Մեծության մոլորություն
• Նարցիսիզմ
• Փառամոլություն

Ծանոթագրություններ

1. Հուբրիս, Բրիտանիկա

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հուբրիս» հոդվածին։