Կիֆոզ

Կիֆոզ (հունարեն՝ κυφός՝ կուզ, սապատ), ողնաշարի չափազանց ուռուցիկ անոմալ կիֆոտիկ թեքություն (կորություն), որը կարող է առաջանալ կրծքային, կրծքագոտկային և գոտկային հատվածներում^[1][2]։ Այն կարող է լինել այնպիսի դեգեներատիվ խնդիրների հետևանք, ինչպիսիք են՝ հոդաբորբ, զարգացման խնդիրներ, հիմնականում՝ Շոյերմանի հիվանդություն, օստեոպորոզ՝ ողի սեղմված կոտրվածքով, միելոմա կամ վնասվածք։ Ողնաշարի կրծքային հատվածը նորմալ վիճակում տարածվում է 1-ինից 12-րդ ողերի երկայնքով և պետք է ունենա թեթևակի կիֆոտիկ (թեք) անկյուն՝ 20°-45°: Երբ թեքությունը գերազանցում է 45°-ը, այդ երևույթն անվանում են «կիֆոզ» կամ «հիպերկիֆոզ»։ Շոյերմանի հիվանդությունը հիպերկիֆոզի ամենադասական օրինակն է և հանդիսանում է պատանեկության տարիներին զարգացող սեղմված ողի հետևանք։ Պատճառը դեռևս անհայտ է. այս երևույթը համարվում է բազմագործոն, առավել հաճախ դիտվում է տղամարդկանց մոտ, քան կանանց^[3]։

Կիֆոզ
Շոյերմանի հիվանդությամբ (հիպերկիֆոզի տեսակ) տառապող 22-ամյա տղամարդու մինչվիրահատական նկար
Տեսակ	հիվանդություն
Բժշկական մասնագիտություն	ռեմատոլոգիա
ՀՄԴ-9	732.0, 737.0, 737.1 և 756.19
ՀՄԴ-10	M40.0, M40.2, M42.0, E64.3, Q76.4, M84.0, M96.2 և M96.3
Kyphosis Վիքիպահեստում

Դեֆորմացիայի տեսանկյունից կիֆոզը հանդիսանում է ողնաշարի պաթոլոգիական ծռում, երբ ողնասյան հատվածները կորցնում են գոտկային ուրվագիծը լիովին կամ մասնակիորեն։ Սա առաջացնում է մեջքի խոնարհում, որը դիտվում է որպես կոր կեցվածք։

Թեև կիֆոզի դեպքերի մեծ մասը մեղմ է ընթանում և պարզապես պահանջում է հսկողության սահմանում, կարող են հանդիպել նաև ծանր դեպքեր, որոնք չափազանց հյուծիչ են։ Կիֆոզի բարձր աստիճանները կարող են պատճառել սուր ցավ և անհարմարություն, շնչելու և մարսողության բարդություններ, սիրտանոթային խանգարումներ, նյարդաբանական դեֆիցիտ և, ավելի սուր դեպքերում, կյանքի զգալիորեն կրճատվող տևողություն։ Ծռումների նման տեսակները սովորաբար լավ չեն ենթարկվում կոնսերվատիվ բուժման, և գրեթե միշտ առաջանում է ողնաշարի վիրահատության անհրաժեշտություն, որը կարող է վերականգնել ծռվածության բնականոն աստիճանը։

Դասակարգում

Գոյություն ունի կիֆոզի մի քանի տեսակ (ՀՄԴ-10 դասակարգմամբ).

• Դիրքային (պոստուրալ, աղեղնաձև) կիֆոզ (M40.0). ամենատարածված տեսակն է, սովորաբար արտահայտվում է մեջքի խոնարհմամբ, կարող է հանդիպել ինչպես երիտասարդ, այնպես էլ տարեց^[4] մարդկանց մոտ։ Երիտասարդների մոտ այն հաճախ անվանում են կորացում, որը դարձելի է՝ մկանային անհամաչափությունը շտկելու միջոցով։ Տարեցների մոտ այն կարող է լինել հիպերկիֆոզի դրսևորում, որին անվանում են «այրու կուզ»։ Տարեց մարդկանց մոտ ամենածանր հիպերկիֆոզի դեպքերի շուրջ մեկ երրորդն ուղեկցվում է ողնային կոտրվածքներով^[5]։ Բացի այդ, ծերացող մարմինը հակված է հենաշարժիչ համակարգի ամբողջականության խախտման^[6], և հիպերկիֆոզը կարող է լինել բացառապես տարիքի հետևանք^[5]։ Դիրքային կիֆոզի պատճառ կարող են լինել մեջքի մկանների բնածին թուլությունը, մանկական տարիքում տարած ծանր ռախիտը, իրանի երկարատև ծռված դիրքը։ Դրա առկայությունը ոչ միայն փոխում է մարդու կեցվածքը, այլև հանգեցնում կրծքավանդակի շնչառական տարողության փոքրացման, քանի որ լիարժեք շնչառումը պահանջում է ողնաշարի առավելագույն ուղղում, իսկ անբավարար շնչառությունը կարող է բացասաբար ազդել արյան շրջանառության վրա։ Հաճախ աղեղնաձև կիֆոզի ժամանակ ուսերն առաջ թեքված են և իջած, որովայնը՝ դուրս պրծած, փոքր-ինչ կախ ընկած^[7]։
• Շոյերմանի հիվանդություն կամ կիֆոզ (M42.0). արտաքնապես շատ ավելի բարդ է, կարող է ուղեկցվել ցավի տարբեր աստիճաններով և վնասել ողնաշարի տարբեր հատվածներ (սովորաբար արտահայտվում է միջգոտկային հատվածում)։ Շոյերմանի կիֆոզը ողնաշարի երկրորդային օստեոխոնդրոզի տարատեսակ է և առավել հաճախ անվանվում է Շոյերմանի հիվանդություն։ Հանդիպում է հիմնականում դեռահասների շրջանում, հատկապես տղաների մոտ^[8], և շատ ավելի մեծ ծռում է առաջացնում, քան պոստուրալ կիֆոզը։ Այս հիվանդությամբ տառապող հիվանդը չի կարող գիտակցաբար ուղղել կեցվածքը^[9][10]։ Կորության գագաթը, որը գտնվում է գոտկային ողի վրա, բավականին անշարժ է։ Այդ հատվածում հիվանդը կարող է ունենալ սուր ցավեր, որոնք կարող են ավելի սրվել ֆիզիկական ակտիվության, երկարատև նստելու կամ կանգնելու հետևանքով։ Սա կարող է զգալի բացասական ազդեցություն ունենալ հիվանդի կյանքի վրա, քանի որ նրա ակտիվության մակարդակը սահմանափակվում է ֆիզիկական վիճակից ելնելով. երեխաների պարագայում նրանք կարող են իրենց մեկուսացված և անհարմար զգալ հասակակիցների շրջանում։ Ի տարբերություն դիրքային կիֆոզի, երբ ողներն ու միջողնային սկավառակները նորմալ վիճակում են, Շոյերմանի հիվանդության դեպքում դրանք անկանոն են, հաճախ ճողված և նվազագույնը երեք հարակից մակարդակներում՝ սեպաձև։ Հոգնածությունը շատ տարածված ախտանիշ է հավանաբար մկանների ինտենսիվ աշխատանքի հետևանքով, որը կատարվում է ճիշտ նստելու կամ կանգնելու ջանքեր գործադրելիս։ Կա կարծիք, որ այս հիվանդությունը ժառանգական է, չնայած որ մինչև այսօր դա հաստատված չէ։ Հիվանդների մեծ մասը կեցվածքն ուղղելու նպատակով դիմում է վիրահատական միջամտության։
• Բնածին կիֆոզ (Q76.4). կարող է հանդիպել նորածինների մոտ, որոնց ողնաշարը ճիշտ չի ձևավորվել արգանդում։ Ողները կարող են սխալ ձևավորված կամ միաձուլված լինել, ինչը հետագայում երեխայի զարգացմանը զուգընթաց կարող է հանգեցնել զարգացող կիֆոզի^[11]։ Սկզբնական շրջանում կարող է առաջանալ վիրահատական միջամտության կարիք, որպեսզի վերադարձվի բնական կորությունը, իսկ հետագայում պետք է պարբերաբար ստուգել փոփոխությունները։ Այնուամենայնիվ, այդ ամենն իրականացնելու որոշումը շատ բարդ է, քանի որ երեխայի համար պարունակում է պոտենցիալ ռիսկեր։ Բնածին կիֆոզը կարող է ի հայտ գալ նաև դեռահասության տարիներին, հիմնականում մանկական ուղեղային կաթված և այլ նյարդաբանական խանգարումներ ունեցող երեխաների մոտ։
• Սննդային կիֆոզ. կարող է առաջանալ սննդային պակասության հետևանքով, հատկապես փոքր տարիքում, օրինակ՝ վիտամին D-ի պակասություն, որը փափկեցնում է ոսկրերը և երեխայի քաշի ծանրության տակ հանգեցնում ողնաշարի ու վերջույթների ծռումների։
• Անկյունաձև կիֆոզ. առաջանում է հիմնականում ողնաշարի կրծքային հատվածում և կոչվում Է կուզ։ Հիմնական պատճառը տուբերկուլյոզի հետևանքով ողների ախտահարումն է և դրանց տափակելը^[12]։ Անկյունաձև կիֆոզն ուղեկցվում է իրանի արտահայտված կարճացմամբ (վերը գտնվող մարմնամասերի ծանրության տակ) ու կրծքի խիստ դուրս պրծնելով։ Այս ձևախախտումը ծանր է անդրադառնում ներքին օրգանների ֆունկցիաների, հիվանդի աշխատանքային գործունեության և անձնական կյանքի վրա։
• Հետվնասվածքային կիֆոզ (M84.0). կարող է առաջանալ չբուժված կամ անարդյունավետ բուժված ողնային կոտրվածքների հետևանքով։

Աստիճանակարգում

Սագիտալ հավասարակշռության չափում^[13]

Կիֆոզը կարող է աստիճանակարգվել ըստ ծանրության՝ ելնելով Քոբի անկյունից։ Դա այն անկյունն է, որը ձևավորվում է կորությունից վեր գտնվող ողներից մեկի վերին եզրի նկատմամբ զուգահեռ տարված գծի և կորությունից մեկ մակարդակ ներքև գտնվող ողի ստորին եզրի նկատմամբ զուգահեռ տարված գծի միջև^[14][15]։ Կարող է չափվել նաև սագիտալ հաշվեկշիռը, որը կողմնային ռենտգենոգրաֆիայով դիտելիս C7 ողի կենտրոնի և S1 ողի վերին-հետին եզրի միջև հորիզոնական հեռավորությունն է^[13]։

Բուժում

Կիֆոզի ախտորոշումը հիմնականում իրականացվում է զննման և չափման միջոցով։ Ինքնածին (իդիոպաթիկ) պատճառները, ինչպիսիք են սեպաձև ողերը կամ այլ անոմալիաները, կարող են հաստատվել ռենտգենոգրաֆիայի միջոցով։ Օստեոպորոզը, որը կիֆոզի պոտենցիալ պատճառ է, կարող է հաստատվել ոսկրի խտության սկանավորման (դենսիտոմետրիայի) միջոցով։ Դիրքային կրծքային կիֆոզը կարող է բուժվել կենտրոնացումն ամրապնդող վարժություններով։ Անկյունաձև կրծքային կիֆոզը սեպաձև ողների, կոտրվածքների կամ ողնային այլ անոմալիաների պատճառով ավելի դժվար է կարգավորել, քանի որ ճիշտ կեցվածքի վերականգնումը կարող է անհնար լինել ողում կառուցվածքային փոփոխություն կատարելու միջոցով։ Երեխաները, ում զարգացումը դեռևս չի ավարտվել, կարող են անցնել կազդուրման երկարատև փուլեր։ Կարող են ցուցվել վարժություններ, որոնք միտված են մեջքի մկանների գերլարումից առաջացած անհարմարությունները մեղմացնելուն։ Անկյունաձև կիֆոզի սուր դեպքերի ժամանակ կարող է ցուցվել վիրահատական միջամտություն։

Կորսետներ

Կրծքային կիֆոզի բուժման ժամանակակից կորսետ, որը պատրաստված է CAD/CAM սարքավորման կիրառմամբ^[16]։

Գոտկային կամ կրծքագոտկային կիֆոզի բուժման ժամանակակից կորսետ, որը պատրաստված է CAD/CAM սարքավորման կիրառմամբ և կարող է կիրառվել նաև գոտկային լորդոզի համար^[16]։

Օրթոպեդիկ կորսետներն իրենց արդյունավետությունը ցույց են տվել պատահական վերահսկվող հետազոտությունների ժամանակ^[17]։ Վերջինս հիմնականում բժշկական գիտափորձ է, որի ժամանակ մասնակիցները բաժանվում են երկու խմբերի, որոնցից մեկում կատարվում է փորձարկում, իսկ մյուսում կիրառվում է բուժման ստանդարտ մեթոդ կամ պլացեբո^[18]։ Գիտափորձի արդյունքում էլ պարզվում է բժշկական միջամտության տարբեր ձևերի արդյունավետությունը^[19]։

Ժամանակակից CAD/CAM կորսետներն օգտագործվում են կիֆոզի տարբեր տեսակները բուժելու համար։ Այլ կորսետների համեմատությամբ դրանք շատ ավելի հեշտ է կրել, իսկ ուղղման հնարավորություններն ավելի մեծ են։ Քանի որ ծռումները հանդիպում են երեք հիմնական հատվածներում՝ կրծքային, կրծքագոտկային և գոտկային, ուստի կիրառվում են կորսետների տարբեր տեսակներ, որոնք ունեն իրենց յուրահատուկ առավելություններ և թերություններ^[16]։

Ֆիզիոթերապիա

Գերմանիայում ինչպես Շոյերմանի հիվանդության, այնպես էլ գոտկային կիֆոզի բուժման համար կիրառվող հիմնական մեթոդը Շրոթի մեթոդն է՝ ֆիզիոթերապիա սկոլիոզի և դրա հետ կապված ողնաշարային ծռումների համար^[20]։ Այն կատարվում է մեջքի վրա պառկած դիրքում սրբանային հատվածում բարձ դնելով, որից հետո ողնաշարի պարանոցային հատվածում դեպի հետ ձգումներ են կատարվում։

Վիրահատություն

Շատ ծանր դեպքերում կարող է կիրառվել վիրահատական բուժում։ Ողների զարգացող կիֆոտիկ դեֆորմացիայով տառապող հիվանդների մոտ կիֆոպլաստիկան կարող է դադարեցնել դեֆորմացիայի զարգացումը և մեղմացնել ցավը։ Կիֆոպլաստիկան նվազագույն ինվազիվ մեթոդ է^[21], որի դեպքում պահանջվում է մաշկի վրա անել փոքր բացվածք։ Հիմնական նպատակը վնասված ողն իր մարմնի նախնական բարձրությանը հնարավորինս մոտեցնելն է^[22]։

Բարդություններ

Կիֆոզի դեպքում ողնաշարի վիրահատության հետ կապված լուրջ բարդությունների ռիսկը մոտ 5% է, ինչպես և սկոլիոզի վիրահատության դեպքում։ Հնարավոր բարդություների թվին են դասվում փափուկ հյուսվածքի բորբոքումը կամ խորը բորբոքային երևույթները, շնչառական խանգարումները, արյունահոսությունը, նյարդի վնասումը։ Վերջին տվյալները վկայում են, որ իրական բարդությունները կարող են էականորեն ավելի բարձր լինել։ Անգամ այն հիվանդների շրջանում, ովքեր չեն ունենում լուրջ բարդություններ, նրանցից մոտ 5%-ը ունենում է հինգ տարի անց վիրահատական միջամտությունը կրկնելու կարիք, և ընդհանուր առմամբ անհայտ է, թե ինչ կարելի է սպասել վիրահատությունից երկարաժամկետ հեռանկարում^[23][24]։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ողնաշարի ծռումների նշաններն ու ախտանիշերը չեն կարող փոխվել վիրահատական միջամտության օգնությամբ՝ վիրահատությունը մնում է զուտ կոսմետիկ ցուցում^[23][25]։ Դժբախտաբար, վիրահատության կոսմետիկ արդյունքները ոչ միշտ են կայուն լինում^[23]։

Ծանոթագրություններ

1. Fon GT, Pitt MJ, Thies AC. Thoracic kyphosis:range in normal subjects. Am J Roentgenol. 1980;134: 979–983
2. Voutsinas SA, MacEwan GD. Sagittal profiles of the spine. Clin Orthop. 1986;210:235–242.
3. Scoliosis Research Society.
4. Annals of Human Biology, Volume 1, Number 3 / July 1974.
5. Kado DM, Prenovost K, Crandall C (2007). "Narrative review: hyperkyphosis in older persons". Ann. Intern. Med. 147 (5): 330–8. doi:10.7326/0003-4819-147-5-200709040-00008. PMID 17785488.
6. Keller TS, Harrison DE, Colloca CJ, Harrison DD, Janik TJ (2003). "Prediction of osteoporotic spinal deformity". Spine. 28 (5): 455–62. doi:10.1097/00007632-200303010-00009. PMID 12616157.
7. Ողնաշարի ծռումներ Արխիվացված 2017-02-21 Wayback Machine. պաթոգենեզ
8. Ողնաշարի դեֆորմացիաներ Արխիվացված 2016-03-23 Wayback Machine. «Օրթեզ» օրթեզավորմաան կենտրոնի կայք էջ
9. Medtronic. "Scoliosis and Spinal Curvatures".
10. Scheuermann Disease: Practice Essentials. Medscape, Drugs & Diseases, Physical Medicine and Rehabilitation.
11. "Natural History of Congenital Kyphosis and Kyphoscoliosis. A Study of One Hundred and Twelve Patients Արխիվացված 2015-10-20 Wayback Machine. The Journal of Bone & Joint Surgery", MICHAEL J. MCMASTER, M.D., F.R.C.S.†; HARWANT SINGH, M.D., F.R.C.S.‡, EDINBURGH, SCOTLAND J Bone Joint Surg Am, 1999 Oct; 81 (10): 1367 -83.
12. Ողնաշարի ծռումներ Արխիվացված 2017-02-21 Wayback Machine. կիֆոզի առաջացման պատճառներ
13. Tebet, Marcos Antonio (2014). "Conceitos atuais sobre equilíbrio sagital e classificação da espondilólise e espondilolistese". Revista Brasileira de Ortopedia. 49 (1): 3–12. doi:10.1016/j.rbo.2013.04.011. ISSN 0102-3616.
14. Keynan, Ory; Fisher, CG; Vaccaro, A; Fehlings, MG; Oner, FC; Dietz, J; Kwon, B; Rampersaud, R; Bono, C; France, J; Dvorak, M (Mar 1, 2006). "Radiographic measurement parameters in thoracolumbar fractures: a systematic review and consensus statement of the spine trauma study group." (PDF). Spine. 31 (5): E156–65. doi:10.1097/01.brs.0000201261.94907.0d. PMID 16508540.
15. Cobb JR. Outline for the study of scoliosis. The American Academy of Orthopedic Surgeons Instructional Course Lectures. Vol. 5. Ann Arbor, MI: Edwards; 1948.
16. Weiss, Hans-Rudolf; Turnbull, Deborah (2010). "Kyphosis - Physical and technical rehabilitation of patients with Scheuermann's disease and kyphosis". International Encyclopedia of Rehabilitation.
17. Pfeifer M, Begerow B, Minne HW (2004). "Effects of a new spinal orthosis on posture, trunk strength, and quality of life in women with postmenopausal osteoporosis: a randomized trial". American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation. 83 (3): 177–86. doi:10.1097/01.PHM.0000113403.16617.93. PMID 15043351.
18. Медицина, основанная на доказательствах: учебное пособие. — 2012. — 144 с.
19. Chalmers TC, Smith H Jr, Blackburn B, Silverman B, Schroeder B, Reitman D, Ambroz A (1981). "A method for assessing the quality of a randomized control trial". Controlled Clinical Trials. 2 (1): 31–49. doi:10.1016/0197-2456(81)90056-8. PMID 7261638.
20. Lehnert-Schroth, Christa (2007). Three-Dimensional Treatment for Scoliosis: A Physiotherapeutic Method for Deformities of the Spine. (Palo Alto, CA: The Martindale Press): 185–187 and passim.
21. Kyphoplasty, Minimally invasive procedure diagrams.
22. "Kyphoplasty - Spine University" Արխիվացված 2011-07-04 Wayback Machine. A Patient's Guide to Kyphoplasty, September 28th, 2007
23. Hawes M. 2006. Impact of spine surgery on signs and symptoms of spinal deformity. Pediatr. Rehabil. Oct–Dec; 9(4): 318–39.
24. Weiss HR, Goodall D: Rate of complications in scoliosis surgery – a systematic review of the Pub Med literature. Scoliosis. 2008 Aug 5;3:9.
25. Hawes MC, O'Brien JP. 2008. A century of spine surgery: What can patients expect? Disabil Rehabil. 30(10):808-17.

Արտաքին հղումներ

• Kypho, definition and other related medical terms
• Ողնաշարի ծռումներ Արխիվացված 2017-02-21 Wayback Machine
• Ողնաշարի դեֆորմացիաներ Արխիվացված 2016-03-23 Wayback Machine