Խմելու ջուր

Խմելու ջուր, մարդկանց և այլ կենդանի էակների ամենօրյա անսահմանափակ և անվտանգ սպառման համար նախատեսված ջուր։ Սեղանի և հանքային այլ ջրերից տարբերվում է նրանով, որ պարունակում է քիչ քանակությամբ աղ (չոր մնացորդ), ինչպես նաև տարբերվում է ընդհանուր կազմով և հատկությունների համար գոյություն ունեցող ստանդարտների առկայությամբ (սանիտարահիգիենիկ 2.1.4.1074-01-կենտրոնացված ջրամատակարարման համակարգերի և սանիտարահիգիենիկ 2.1.4.1116-02-տարաներում փաթեթավորված ջրերի համար)։

Խմելու ջուր
Քիմիական հատկություններ
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Շշալցված ջուր

Երկրագնդի վրա կյանքի կազմավորումն ու զարգացումը մեծապես կապված է ջրի հետ, առանց որի կյանքն անհնար է։ Ջուրը ապրելու ու տնտեսական գործունեություն ծավալելու կարևորագույն ու անփոխարինելի միջոց է, և պատահական չէ, որ մարդկային առաջին քաղաքակրթությունները ծագել են խոշոր գետերի ու ջրային ավազանների շրջակայքում։

Երկրագնդի տարածքի ավելի քան 70 %-ը ծածկված է ջրով, սակայն խմելու համար պիտանի է միայն դրա չնչին մասը, որն էլ խիստ անհավասարաչափ է տեղաբաշխված ցամաքի վրա։

Կան մի շարք աղբյուրներ, որոնց քաղցրահամ ջրերը պիտանի չեն, որ մարդիկ խմեն, քանի որ կարող են մի շարք հիվանդությունների առաջացման պատճառ դառնալ և ջրի որակի չափանիշներին չհամապատասխանելու համար առաջացնել առողջական խնդիրներ։ Ջուրը, որը չի վնասում մարդու առողջությանը և բավարարում է ներկայիս որակական պահանջները, կոչվում է խմելու ջուր։

Որպեսզի ջուրը համապատասխանի սանիտարահիգիենիկ ստանդարտներին, անհրաժեշտության դեպքում այն մաքրում են, կամ պաշտոնապես ասած՝ մաքրում են ջրի մաքրման կայանների օգնությամբ։

Ջուրը բնության անփոխարինելի հարստություններից և մարդկանց գոյատևման համար ամենաանհրաժեշտ ռեսուրսներից մեկն է։ Ջրի օրեցօր զգացվող սակավությունն աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների համար կարևոր խնդիր է։ Ջրային ռեսուրսների ոչ հաշվենկատ ու անտնտեսվար օգտագործումը լուրջ վտանգ է ինչպես մարդկանց առողջության, ապրելակերպի ու կենսամակարդակի բարձրացման, այնպես էլ տնտեսության զարգացման և շրջակա միջավայրի պահպանության համար։

Ջրային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարումն ու օգտագործումը ռազմավարական նշանակություն ունի Հայաստանի համար։ Այս խնդիրների լուծումը հանդիսանում է հանրապետության տնտեսության արդյունավետ զարգացման ու բնակչության բարեկեցության մակարդակի բարձրացման կարևոր պայմաններից մեկը։

Ջրային ռեսուրսների և ջրային համակարգերի կառավարման, օգտագործման և պահպանության հիմնական սկզբունքները Հայաստանում

Հայաստանում ջրային ռեսուրսների և ջրային համակարգերի կառավարման, օգտագործման և պահպանության հիմնական սկզբունքներն են`

• ներկա և ապագա սերունդների հիմնական կենսական կարիքների բավարարումը,
• ազգային ջրային պաշարի ծավալների պահպանումը և ավելացումը,
• ջրային և հարակից էկոհամակարգերի և դրանց կենսաբանական բազմազանության պաշտպանությունը, ինչպես նաև հողի, օդի, ջրի և կենսաբանական բազմազանության ամբողջական և կապակցված հարաբերությունների ճանաչումը,
• ջրօգտագործման թույլտվությունների միջոցով ջրօգտագործման կարգավորումը,
• ջրամատակարարման համակարգերի կառավարումը և կարգավորումը,
• օգտագործելի ջրային ռեսուրսների մատչելիության արդարացի սկզբունքների խթանումը,
• ջրային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման խթանումը՝ ի շահ հասարակության,
• ստորերկրյա և մակերևութային ջրային ռեսուրսների փոխկապակցվածության և համալիր կառավարման ընդունումը,
• օգտագործելի ջրային ռեսուրսների նկատմամբ բնակչության և տնտեսության աճող պահանջարկի պլանավորումը և բավարարումը,
• ջրային ռեսուրսների օգտագործման, բաշխման և պահպանության գործընթացներում ջրի տնտեսական արժեքը հաշվի առնելը։ Ջրային ռեսուրսների` որպես ազգային ժառանգության, պաշտպանությունը, պահպանությունը, օգտագործումը՝ ի շահ ապագա սերունդների,
• ջուրն այլընտրանք չունի, այն ունի բնապահպանական և տնտեսական արժեք ոչ միայն այն դեպքում, երբ օգտագործվում է, այլ նաև, երբ չի օգտագործվում։ Ջրի տնտեսական արժեքը հիմնականում կազմվում է ջրի խմելու, բնապահպանական, էներգետիկ ներուժի և գյուղատնտեսական արժեքների գումարից,
• ջրի այլընտրանքային արժեքը կազմվում է այն առավելագույն օգուտից, որը կարող էր բերել, եթե օգտագործվեր որևէ այլընտրանքային ծրագրով և նպատակով,
• սպառողի համար նվազագույն բավարար քանակության և անհրաժեշտ որակի ջրի օգտագործումը մատչելի դարձնելու նպատակով ջրի սակագինը սահմանվում է՝ ելնելով ջրի սակավության նվազեցված արժեքից,
• պետական բյուջեում սուբսիդիաների կամ օրենսդրությամբ սահմանված հարկային արտոնությունների նախատեսում ֆինանսական ճեղքվածքի մարման համար,
• ջրային ռեսուրսների օգտագործում և տրամադրում վճարովի հիմունքներով` ջրօգտագործման երաշխավորված վճարների կիրառմամբ։ Օգտագործելի ջրային ռեսուրսներն ազատ ջրօգտագործման են տրամադրվում սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում` կառավարության սահմանած կարգով,
• ջրային ռեսուրսների կառավարման և պահպանման գործընթացում հասարակության մասնակցության և իրազեկության կարևորության ճանաչումը,
• ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերի արդյունավետության բարձրացումը,
• ՀՏԿ-ների անվտանգության և օգտագործման արդյունավետության խթանումը,
• ջրային հարաբերություններում պարենային և ազգային անվտանգության ապահովումը,
• ջրային ռեսուրսները, ջրամատակարարման և ջրահեռացման համակարգերը համարվում են կենսաապահովման օբյեկտներ և պահպանվում են օրենքով ու իրավական այլ ակտերով սահմանված կարգով,
• ջրհեղեղների ու երաշտների աղետաբեր հետևանքները կառավարելու, դրանց դիմակայելու և դրանցից խուսափելու համար հնարավորությունների ստեղծումը,
• ջրային ռեսուրսների աղտոտման նվազեցումն ու կանխարգելումը,
• աղտոտված ջրերի մաքրման ծախսերի փոխհատուցումն աղտոտողի կողմից,
• էկոլոգիական թողքերի հաշվին ջրօգտագործողների պահանջների բավարարման արգելումը^[1]։

Ջրային ռեսուրսների կառավարման սկզբունքները Հայաստանում

Ջրային ռեսուրսների կառավարումն ապահովում է հետևյալ սկզբունքների իրականացումը՝

• ջրային ռեսուրսների համապարփակ կառավարման գիտական հիմնավորվածությունը,
• Հայաստանի Հանրապետության ջրային օրենսգրքով սահմանված գնագոյացման կարգավորման, խթանման և այլ չափանիշների կիրառումը,
• ռիսկերի կարգավորման կիրառման ապահովումը,
• բնապահպանական, մշակութային, սոցիալական և տնտեսական արժեքների համալիր գնահատմամբ ջրային ռեսուրսների կառավարման իրականացումը,
• ջրային ռեսուրսների ազատ հոսքի կուտակումը և տեղափոխումը արհեստական ջրամբարների ու պատվարների կառուցմամբ
• Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերում իրավական ակտերով սահմանված նորմերին և ստանդարտներին համապատասխանող որակով հետզհետե շուրջօրյա ջրամատակարարման ապահովումը
• ջրային ռեսուրսների և ջրային համակարգերի թափանցիկ և մասնակցային կառավարումը, ինչպես նաև գենդերային քաղաքականության սկզբունքների իրականացումը
• ջրավազանային կառավարման մակարդակով ջրային ռեսուրսների ջրառատության, ինչպես նաև ջրային ռեսուրսների սպառողական և ոչ սպառողական արժեքների հիման վրա ջրային ռեսուրսների բաշխման, վերաբաշխման և գնագոյացման ապահովումը,
• անդրսահմանային ջրային ռեսուրսների և ջրահոսքերի կառավարումը^[2]։

Խմելու ջրի աղբյուրներ

Կենտրոնացված ջրամատակարարում

Խմելու ջրի հիմնական աղբյուրը բնական ջուրն է, որը մաքրվում և ախտահանվում է համայնքային ծառայությունների կողմից՝ իրականացնելով ջրամատակարարման և ջրի մաքրման բոլոր փուլերը, որոնք անհրաժեշտ են նախ տեխնիկական, այնուհետև ջրամատակարում ստանալու համար։ Ռուսաստանում հիմնական ջրամբարները գետերն ու լճերն են։ Ստորորկրյա ջրերի քանակը մեծ չէ։ Ընդհանուր առմամբ աղբյուրները հետևյալն են՝

• անձրևային և հալված ջրեր,
• ստորգետնյա աղբյուրներ (ջրհորեր, արտիզանային ջրեր, աղբյուրներ և այլն),
• աղազատված,
• սառցաբեկորների ջրեր^[3][4]։

Ջուրը բաժանվում է հետևյալ խմբերի՝ արտեզյան, խմելու, հանքային, մաքրված, գազավորված, աղբյուրի և ջրհորի^[5]։

Հայաստանի ջրային ռեսուրսների մի մասը գոյանում է Թուրքիայից եկող ստորերկրյա ջրերի հաշվին։ Ամեն տարի ստորերկրյա ճանապարհով Թուրքիայից Արարատյան դաշտավայրի արտեզյան ջրային համակարգ է լցվում է մոտ 1.2³ մլրդ մետր ջուր, սակայն մոտ 0.8³ մլրդ մետր էլ հոսում է դեպի Նախիջևան։

Ջրօգտագործում

Ջրօգտագործումը (ջրասպառումը) տարբեր կարիքների բավարարման նպատակով տարբեր ջրաղբյուրներից վերցված ջրային պաշարների օգտագործումն է։ Այստեղ չեն հաշվառվում շրջադարձային ջրօգտագործումը, ինչպես նաև կեղտաջրերի և կոլեկտորացամաքուրդային ջրերի կրկնակի օգտագործումը։ Հայաստանի ջրային պաշարների վերաբերյալ գնահատականները դեռևս վերջնական չեն։ Ենթադրվում է, որ ստորերկրյա ջրային պաշարները կազմում են մոտ 3³ մլրդ մետր, որոնց մեծ մասը` Արարատյան արտեզյան համակարգում։ Իսկ լճերում կուտակված ջուրը (առանց Սևանա լճի) մոտ 300<sup>3</sup> մլն մետր է, ջրամբարներում` մոտ 1³ մլրդ մետր։ Սևանա լճի ջրային պաշարը մոտ 35³ մլրդ մետր է. այն Հայաստանի ամենամեծ ջրային ավազանն է։

Կեղտաջրերի բացթողումը մակերևութային ջրային օբյեկտներ իր մեջ ներառում է չափորոշային մաքուր, չափորոշային մաքրված և կեղտաջրերի ծավալները։

Չափորոշային մաքուր կեղտաջրերն այն հոսքերն են, որոնք առանց մաքրելու թափելը ջրային օբյեկտներ չի հանգեցնում ջրօգտագործման հսկվող հատվածքներում կամ կետերում ջրի որակի չափորոշների խախտմանը։

Չափորոշային մաքրված կեղտաջրերը համապատասխան մաքրման կառույցներում մաքրված կեղտաջրերն են, որոնց մաքրվելուց հետո բացթողնումը ջրային օբյեկտներ չի հանգեցնում ջրօգտագործման հսկվող կետերում ջրի որակի չափորոշների խախտմանը, այսինքն այդ կեղտաջրերում աղտոտիչ նյութերի պարունակությունը պետք է համապատասխանի արտահոսքի սահմանային թույլատրելի չափաքանակներին։

Կեղտաջրերն արտադրական և կենցաղային (կոմունալ) հոսքերն են (չմաքրված կամ ոչ բավարար մաքրված), որոնք բաց են թողնվել մակերևութային ջրային օբյեկտներ, և որոնցում պարունակվող աղտոտիչ նյութերի քանակը գերազանցում է սահմանային թույլատրելի չափաքանակներին։

Նորմատիվ-տեխնիկական փաստաթղթեր, չափորոշիչներ

Շիպոտ, խմելու ջրի մատակարարում Ուկրաինայի գյուղերից մեկում

Խմելու ջրի վաճառք, Լվով, Ուկրաինա, 2007 թվական

Խմելու ջրի որակի հիմնական ցուցանիշներն են՝

• մեխանիկական աղտոտում,
• օրգանոլեպտիկ,
• քիմիական,
• մանրէաբանական, վիրուսաբանական, մակաբուծական,
• ռադիոլոգիական։

Ստորև ներկայացված է կարգավորող և տեխնիկական փաստաթղթերի ցանկը, որոնք կարգավորում են խմելու ջրի որակը։

ՌԴ-ի տարածքում՝

• Տաք գիծ II Р 9. «Ապրանքների համար սանիտարահամաճարակաբանական և հիգիենիկ միասնական պահանջներ, որոնք ենթակա են սանիտարահամաճարակաբանական վերահսկողության (հսկողություն)», հաստատված Մաքսային ծառայության հանձնաժողովի 28.05.2010 թվականի № 299 որոշմամբ։
• Սանիտարահիգիենիկ 2.1.4.1074-01 «Խմելու ջուր։ Ջրի որակի կենտրոնացված համակարգի և խմելու ջրի մատակարարման հիգիենիկ պահանջներ։ Որակի հսկողություն»։
• Սանիտարահիգիենիկ 2.1.4.1116-02 «Խմելու ջուր։ Նախապես փաթեթավորված տարաներում ջրի որակի հիգիենիկ պահանջներ։ Որակի հսկողություն»։
• Համատեղ օգտագործում 2.1.5.1059 «Ստորերկրյա ջրերը աղտոտումից պաշտպանելու հիգիենիկ պահանջներ»։
• Հիգիենիկ չափանիշներ 2.1.5.1315-03 «Քիմիական նյութերի առավելագույն թույլատրելի կոնցենտրացիանխմելու, մշակութային և կենցաղային ջրօգտագործման ջրային մարմինների ջրի մեջ»։
• Հիգիենիկ չափանիշներ 2.1.5.2280-07 «Քիմիական նյութերի առավելագույն թույլատրելի կոնցենտրացիանխմելու, մշակութային և կենցաղային ջրօգտագործման ջրային մարմինների ջրի մեջ։ Ավելացումներ և փոփոխություններ № 1 Հիգիենիկ չափանիշներ 2.1.5.1315-03-ում»։
• Հիգիենիկ չափանիշներ 2.1.5.2307-07 «Եվրամիության տարածքում քիմիական նյութերի մոտավոր թույլատրելի մակարդակները խմելու, մշակութային և կենցաղային ջրօգտագործման ջրային մարմինների ջրի մեջ»։
• Երոպական միության (ԵՄ) 1998 թվականի նոյեմբերի 3-ի 98/83/ հրամանը «Մարդկանց կողմից սպառման համար նախատեսված ջրի որակ»-ի մասին էր^[6]։

Խմելու ջրի որակի հսկողություն

Ռուսաստանի Դաշնությունում ջրի որակի հսկողությունը իրականացնում են՝

• Սպառողների իրավունքների պաշտպանության և մարդու բարեկեցության վերահսկման դաշնային ծառայությունը,
• Առողջապահության պետական դաշնային ինստիտուտի «Հիգիենայի և համաճարակաբանության» կենտրոնը։

Հետաքրքիր փաստեր

• Մարդու օրգանիզմի 65-80%-ը ջուր է, ուղեղը կազմված է 90% ջրից։ Ոսկորները, մազերը և մաշկը պարունակում են քիչ քանակությամբ ջուր։
• Մարդը մի քանի ամիս կարող է ապրել առանց սննդի, 2 շաբաթից ոչ ավել՝ առանց ջրի, իսկ առանց օդի՝ մի քանի րոպե։ Քանի որ մարդու մարմինը խոնավությունը լավ չի պահպանում, անհրաժեշտ է անընդհատ համալրել հեղուկի պաշարները, որոնք ասպառվում են նորմալ ֆիզիոլոգիական գործունեության ընթացքում, ինչպիսիք են միզարտադրությունը, քրտնարտադրությունը և շնչելը։

Ջուրը բոլոր կաթնասունների սննդի հիմնական մասն է կազմում։

Արտաքին հղումներ

• Профессия водного сомелье, карты воды в ресторанах и другие новые тенденции рынка питьевой воды Արխիվացված 2020-07-24 Wayback Machine
• Нормы качества воды, действующие в РФ. Сводная таблица — инженерный справочник.
• Плотность воды и её теплофизические свойства — տեղեկատու աղյուսակներ

Ծանոթագրություններ

1. https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?docid=71621
2. https://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=1784
3. На охоту за айсбергами.
4. Бикмурзина Э. Достать айсберг.
5. Согласно ГОСТ 51232-98 «Вода питьевая. Общие требования к организации и контролю качества.»
6. Брославский Л.И Техническое регулирование и стандартизация качества продукции и безопасности окружающей среды. Законы и реалии России, США и Евросоюза. Монография. — "Издательство ""Проспект""", 2017-07-21. — 256 с. — ISBN 9785392254682

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խմելու ջուր» հոդվածին։