Խթոնյան աստվածներ

Խթոնյան աստվածներ, (հուն․ χθών,- հող, բողբոջ), շատ հավատալիքներում և դիցաբանություններում աստվածներ են, ովքեր իրենց են վերագրում ստորերկրյա աշխարհի ուժերը և գտնվում են մարդկանց աշխարհի ու երկնային թագավորության տակ, «ստորերկրյա թագավորություն»։ Կենդանիների մեջ նրանց ներկայացուցիչները համարվում են տարբեր հրեշները, ձկների մեջ՝ «վտանգավոր» հոդվածոտանիները, իսկ թռչունների մեջ՝ ագռավները, կաչաղակները, ճնճղուկները և այլն։

Ավելի ուշ նրանք դարձան պանթեիստական հավատալիքի անբաժանելի մասը, երբեմն նրանց մեջ գրավելով գերակշռող դիրք (մինչև նրանց երկրպագումը ինչպես երկնային և արեգակնային աստվածների)։

Պրոֆեսոր Վ․Գ․Բորոուխովիչը նշում է, որ «խթոնյան աստվածների մասին ներկայացումների մեջ գտել են բնության և երկրի կենդանարար ուժերի մասին մտքերի արտացոլումներ, բոլոր շնչավորների նախնիներ և միաժամանակ տարրեր, որտեղ վերադառնում է ամեն ինչ, իր կյանքի ցիկլը վերջացնելուց հետո»^[1]։

Պերսեփոնեն և Հադեսը

Խթոնյան աստվածների վառ օրինակներ են համարվում․

• Խթոնիա- հին հունական երկրի աստվածուհի, ինչպես նաև հին հունական աստվածուհի Դեմետրան, Պերսեփոնեն, և Պլուտոնը։
• հեկատոնհերները
• Կուբերան

Ինչպես նշում է Ա․Ֆ․Լոսևը, հունական դիցաբանության ծովերի աստված Պոսեյդոնը «հին տղամարդկային խթոնյան աստվածություն է, տիրապետող յուրահատուկ իշխանության՝ ավելի ուշ փոխադրված արական նահապետական հերոսի աստիճանի, ով ղեկավարվում էր Զևսի կողմից, և այլևս չի զբաղեցրել գերակշռող տեղ, մնալով անփոփոխ ընդդիմության մեջ Օլիմպոսում»^[2]։

Ըստ որոշ հավաստիացումների, Պիթոնի և Ապոլլոնի մասին առասպելը արտացոլում է օլիմպական աստվածների հաղթանակը հին խթոնյան աստվածների նկատմամբ^[3]։

Նշվում է, որ օլիմպաբնակների անվանումը կիրառվել է, որպեսզի ընդգծի հակադրությունը նրանց և խթոնյանների միջև^[4]։

Ծանոթագրություններ

1. Аполлодор. Мифологическая библиотека. Книга I
2. Греческая мифология. ПОСЕЙДОН
3. Пифия
4. Олимпийцы