Լողացող տոկոսադրույք

Լողացող տոկոսադրույք, հայտնի է նաև փոփոխական տոկոսադրույք, վերաբերում է ցանկացած տեսակի պարտքային գործիքի, ինչպես օրինակ՝ պարտք, պարտատոմս, հիփոթեքային վարկ, կամ վարկ, որը չունի հաստատուն տոկոսադրույք գործիքի գործողության ամբողջ ժամանակահատվածում^[1]։

Լողացող տոկոսադրույքը սովորաբար փոփոխվում է կախված բազային տոկոսադրույքից (ցանկացած ֆինանսական գործոնի ելակետ, օրինակ՝ սպառողական գների ինդեքս)^[1]։ Ամենատարածված բազային տոկոսադրույքներից մեկը, որը կիրառվում է որպես լողացող տոկոսադրույքի հաշվարկման հիմք, Լոնդոնի միջբանկային առաջարկվող տոկոսադրույքն է, կամ LIBOR (այն տոկոսադրույքը, որով խոշոր բանկերը վարկավորում են միմյանց)^[2][2]։

Այդպիսի պարտքի դրույքաչափը սովորաբար կոչվում է բազային տոկոսադրույքի սպրեդ կամ մարժա, օրինակ՝ հինգ տարի ժամկետայնությամբ վարկը կարող է գնահատվել որպես վեցամսյա LIBOR+2.5%: Յուրաքանչյուր վեցամսյա ժամանակահատվածի վերջում հաշվարկվող հաջորդ ժամանահատվածի տոկոսադրույքը հիմնված կլինի տվյալ պահին սահմանված LIBOR տոկոսադրույքի վրա՝ գումարած սպրեդը։ Բազային տոկոսադրույքը համաձայնեցվում է փոխառուի և փոխատուի միջև, իսկ 1, 3, 6 կամ 12 ամիս ժամկետայնության դեպքում շուկայական տոկոսադրույքները սովորաբար կիրառվում են առևտրային վարկերի համար։

Սովորաբար վարկերի լողացող տոկոսադրույքն ավելի ցածր է լինում, քան հաստատուն տոկոսադրույքով վարկերն են, ինչը մասնակիորեն կախված է եկամտաբերության կորից։ Առավել ցածր տոկոսադրույքի վճարման դիմաց վարկառուն կրում է տոկոսադրույքի ռիսկը, այն է՝ տոկոսադրույքի մակարդակի բարձրացման ռիսկ ապագայում^[3]։ Շրջված եկամտաբերության կորի դեպքում փոխառության լողացող տոկոսադրույքը կարող է լինել ավելի բարձր, սակայն շատ դեպքերում փոխատուները սահմանում են առավել բարձր տոկոսադրույք հաստատուն տոկոսադրույքով երկարաժամկետ պարտավորությունների նկատմամբ, քանի որ իրենք են կրում տոկոսադրույքի ռիսկը (տոկոսադրույքի բարձրացման ռիսկ, որի հետևանքով փոխատուների տոկոսային եկամուտը կնվազի)։

Լողացող տոկոսադրույքով վարկերի որոշակի տեսակներ, մասնավորապես հիփոթեքային վարկերը, կարող են ունենալ որոշակի առանձնահատկություններ, ինչպես օրինակ տոկոսադրույքի սահմանաչափը, կամ տոկոսադրույքի առավելագույն չափի սահմանափակումը, կամ տոկոսադրույքի փոփոխության թույլատրելի առավելագույն չափը։

Լողացող տոկոսադրույքով վարկ

Ֆինանսներում և գործարար հարաբերություններում լողացող տոկոսադրույքով վարկը (կամ փոփոխական տոկոսադրույքով վարկը) վերաբերում է լողացող տոկոսադրույք ունեցող վարկերին։ Վարկառուի կողմից վճարված ընդհանուր տոկոսադրույքը տարբերվում է կամ «լողում» որոշակի բազային տոկոսադրույքի նկատմամբ, որին գումարվում (հազվադեպ նաև նվազեցվում) է սպրեդը կամ մարժան։ Վարկի ժամկետը կարող է զգալիորեն ավելի երկար լինել բազիսայինից, որի հիման վրա հաշվարկվում է լողացող տոկոսադրույքը, օրինակ՝ 25 տարի ժամկետայնությամբ հիփոթեքային վարկը կարող է հաշվարկվել վեցամսյա հիմնական վարկավորման տոկոսադրույքի հիման վրա։

Լողացող տոկոսադրույքով վարկերը տարածված են բանկային ոլորտում՝ խոշոր կորպորատիվ հաճախորդների համար։ Լողացող տոկոսադրույքով հիփոթեքային վարկը ենթադրում է ֆիքսված տոկոսադրույքով վարկի հակառակ պատկերը, որը բնութագրվում է տատանվող տոկոսադրույքով։

Բազմաթիվ երկրներում լողացող տոկոսադրույքով վարկերը և հիփոթեքային վարկերը գերակշռող են։ Դրանք կարող են կոչվել տարբեր անուններով, ինչպես օրինակ ԱՄՆ-ում՝ կարգավորվող հիփոթեքային վարկ։ Որոշ երկրներում այսպիսի վարկերը կամ հիփոթեքային վարկերը կարող են չունենալ հատուկ որևէ անվանում, քանի որ լողացող տոկոսադրույքով վարկավորումը բնականոն գործընթաց է։ Օրինակ Կանադայում, ըստ էության, բոլոր հիփոթեքային վարկերը լողացող տոկոսադրույքով են, սակայն վարկառուները կարող են ընտրել ֆիքսված տոկոսադրույք ցանկացած ժամանակահատվածի համար՝ վեց ամսից մինչև տասը տարի ժամկետով՝ չնայած, որ վարկի ժամկետը կարող է կազմել 25 տարի և ավել։

Լողացող տոկոսադրույքով վարկերը երբեմն կոչվում են <<փուչիկ վարկեր>> ("bullet loan")՝ չնայած որ ունի տարբեր իմաստներ։ Այսպիսի վարկատեսակների դեպքում վճարման մեծ մասը կատարվում է վարկի ժամկետի վերջում՝ ի տարբերություն բիզնես վարկերի, որտեղ վճարումների սխեման ներառում է վարկի ընթացքում վճարումների չափը, իսկ ժամկետի վերջում չի պահանջվում հավելյալ վճարում, ինչպես փուչիկ վարկերի դեպքում է։ Այսպիսով, լողացող տոկոսադրույքով վարկերը կարող են ներառել կամ չներառել փուչիկ վճարումներ։

Օրինակ

Հաճախորդը 25,000 ԱՄՆ դոլարի չափով վարկավորում է ստանում բանկից, որն ունի 6 ամիս ժամկետ և LIBOR+3.5% տոկոսադրույք։ Վարկի տրամադրման պահին LIBOR տոկոսադրույքը կազմում է 2.5%: Առաջին վեց ամիսների համար վարկառուն վճարում է 6% տարեկան տոկոսադրույք, որն այս դեպքում կազմում է 750$ վեց ամսվա համար։ Ժամանակահատվածի վերջում LIBOR տոկոսադրույքը աճում է՝ հասնելով 4 տոկոսի, ուստի վարկառուն պետք է վճարի արդեն 7.5% (կամ 937.5$) տարվա երկրորդ կեսի համար։ Երկրորդ տարվա սկզբին LIBOR տոկոսադրույքը նվազում է՝ հասնելով 0.5%-ի, հետևաբար վճարման արժեքը վեց ամսվա կտրվածքով կկազմի 500$:

Տոկոսադրույքի տարբերակները կարող են հեջավորել լողացող տոկոսադրույքի վարկը, օրինակ, տոկոսադրույքի սահմանափակումը երաշխավորում է փոխառուին, որ տոկոսադրույքը ապագայում չի գերազանցի սահմանված շեմը։

Ծանոթագրություններ

1. «A Guide to Understanding Floating-Rate Securities». Raymond James Financial. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 16-ին.
2. Zibel, Alan (2008 թ․ սեպտեմբերի 30). «Q&A: What is Libor, and how does it affect you?». The Seattle Times. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 16-ին.
3. «Which is cheaper, a fixed-rate or floating-rate loan?». Danske Bank. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 16-ին.