Լոզան

Լոզան (ֆր.՝ Lausanne [loˈzan]), քաղաք Շվեյցարիայի հարավ֊արևմուտքում, նավահանգիստ Ժնևի լճի ափին, Ժնև քաղաքից 62 կմ հեռավորության վրա^[1]։

Քաղաք
Լոզան
Lausanne
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Շվեյցարիա
Համայնք	Lausanne District? և Վո
Քաղաքապետ	Դանիել Բրելա
Առաջին հիշատակում	1-ին դար, մոտ 200 և մոտ 280
Մակերես	41,37 կմ²
ԲԾՄ	373—871 մ
Պաշտոնական լեզու	ֆրանսերեն
Բնակչություն	▲ 138 634 մարդ (3351)
Ագլոմերացիա	▲ 336 400
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	021
Փոստային դասիչ	1000—1008
Ավտոմոբիլային կոդ	VD
Պաշտոնական կայք	lausanne.ch
Լոզան (Շվեյցարիա)
Լոզան Վիքիպահեստում

Լոզանը կրում է աշխարհի «Օլիմպիական մայրաքաղաք» անվանումը։ Այստեղ են գտնվում Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի շտաբ-բնակարանը և բազմաթիվ այլ միջազգային սպորտային ֆեդերացիաներ։ Այստեղ է Շվեյցարիայի գերագույն դատարանը, Լոզանի համալսարանը, Դաշնային պոլիտեխնիկական դպրոցը և այլն։ Հիմնական տրանսպորտային տեսակն է տրոլեյբուսը։ Երկրում միակ մետրոն այստեղ է։

Անվանում

Հնում այստեղ գոյություն է ունեցել մի բնակավայր, որը հռոմեական դարաշրջանում կոչվել է Լաուզոնիում (այստեղից էլ այժմյան Լոզան անվանումը)։ Ոմանք ենթադրում են, որ անվանման հիմքում ընկած է գալլերեն Leusa «հարթ քար» բառը։

Ոմանք էլ գտնում են, որ անվանումն առաջացել է կելտերեն Lausodonum ձևից, որը նշանակում է «ամրոց Լաուս գետի ափին» (կելտերեն Լաուս՝ «քարքարոտ») կամ Lousis կելտական անձնանունից^[2]։

Բնակչություն

Բնակչությունը կազմում է շուրջ 138.000 մարդ (2013 թ., մայիս)։ Չորրորդն է բնակչության թվով Շվեյցարիայում։ Ներգաղթյալները կազմում են ամբողջ բնակչության 40 %։ Ագլոմերացիայի սահմաններում բնակվում է 336,4 հազար մարդ (2010 թ.)։

Պատմություն

Լոզանի տարածքում բնակության հնագույն հետքերը պատկանում են մեր թվարկությունից առաջ VI հազարամյակին։ Ապրողների հիմնական զբաղմունքը եղել է Ժնևի լճի ափի անտառներում որսը և հավաքչությունը։ XX դարում այդ տեղամասերում գտնվել են թաղման վայրեր։ Գտածոների մեջ եղել են մեր թվարկությունից առաջ II հազարամյակի զենք, կերամիկայից և բրոնզից իրեր, դիակիզության հետքեր, ինչպես նաև կավածեփ, հարդե տանիքներով խրճիթի մնացորդներ։

Աշխարհագրություն

Քաղաքի տեսքը, լիճը և Ալպերը

Լոզանը, ինչպես և Շվեյցարիայի մնացյալ խոշոր քաղաքները, ընկած են երկրի միջին հատվածում, Ժնևի լճի հյուսիսային ափերին և Ալպյան լեռների ստորոտին։ ժնև քաղաքից հեռու է 62 կմ-ով։ Այն գտնվում է Լավո և Լյա Կոտ գինեգործական տարածաշրջանների սահմանին։ Տարածքում է նաև Շվեյցարական ռիվիերան՝ առողջարանային զոնան։ Ինչպես ամբողջ Շվեյցարիայում, այստեղ էլ գործում է Կենտրոնաեվրոպական ժամային գոտին։ Միջազգային կոորդինացիոն ժամանակից տարբերվում է ձմռանը +1:00, ամռանը՝ +2:00 ժամ։

Վյուշարը Դենանտու այգում

Քաղաքի տարածքը կազմում է 41,37 կմ²^[3]։ 1997 թվականին քաղաքի շինկառույցները կազմել են 42,9 %, անտառները՝ 39,6 %, գյուղատնտեսական հողահանդակները՝ 17,3 %: Լոզանը կարելի է անցնել ոտքով քայլելիս. ծայրից ծայր նրա երկարությունը կազմում է 4 կմ։

Բարձրությունը ծովի մակարդակից կազմում է 373-ից 871 մետր. նավահանգիստ Ուշին՝ 374 մ., կենտրոնը՝ 495 մ., օդանավակայանը՝ 600 մ.: Բավականին մեծ բլուրների և ռելիեֆի համար նրան անվանում են շվեյցարական Սան Ֆրանցիսկո^[4]։ Ամենաբարձր կետը Շալե ա Գոբեն է՝ լեռնանցք՝ 872 մետր բարձրությամբ։

Քաղաքով են հոսում 4 գետեր, որոնք պատկանում են Ռոնայի ավազանին՝ Ֆլոն, Լուվ, Վյուաշեր և Ռյոլե։ Մի ժամանակ առաջ Ֆլոնը հոսում էր քաղաքի կենտրոնի ձորով, ներկայիս Սենթրալ փողոցով։ Հետագայում գետերից Ֆլոնը և Լուվը վերցվել են թունելների մեջ։ Հյուսիսային մասի ստրոգետնյա ավտոկայանատեղիներից մեկում, Ռիպոն հրապարակի տակ, կարելի է տեսնել Ֆլոն գետի հոսքը։ Ժնևի լճի ափերին են գտնվում այգիները, լողափերը, փոքր նավահանգիստը և այլն։

Կլիման

Լոզանը ձյուների մեջ

Լոզանի կլիման ունի վերընթաց բնույթ^[5], որը կրում է Ատլանտյան օվկիանոսի ազդեցությունը։

Միջին ջերմաստիճանը տարվա ընթացքում տատանվում է ձմռանը +3 °C իսկ ամռանը մինչև +20 °C: Էքստրեմալ պայմաններում այդ ցուցանիշները կարող են հասնել −10 °C մինչև +37 °C: Արևափայլի տևողությունը կազմում է տարեկան 1763 ժամ^[6]։ Քամու միջին տարեկան արագությունը կազմում է 1,8 մ/վրկ^[7]. Միջին տարեկան խոնավությունը 71,7 %^[8]։ Քաղաքը գտնվում է 8-րդ սառնամանիքադիմացկուն զոնայում^[9]։

Հյուսիս-արևելյան քամին, որը ձևավորվում է Ասիական անտիցիկլոնից, բերում է սառը օդ։ Հարավ-արևմտյան քամին, որը գալիս է Ատլանտյան օվկիանոսից, իր հետ բերում է խոնավություն^[10]։ Չոր քամիները, որոնց անվանում են այստեղ ֆյոն, ձևավորվում է տեղում և ցրտաբեր ազդեցություն է թողնում^[11]։ Ժնևի լճի մոտիկությունը ձմռանը մեղմացնում է ջերմաստիճանը, իսկ ամռանը՝ զովացնում։

Ձմեռը հիմնականում սառն է։ Ձյունը գալիս է դեկտեմբերից մինչև մարտ։ Տարվա ամենաչոր ամիսը փետրվարն է։ Ամառը տաք է, փոփոխական եղանակով։ Տեղումների առավելագույն քանակը թափվում է օգոստոսին։ Աշունը չոր է և արևոտ, որը գալիս է սեպտեմբեր-հոկտեմբերին։

{{{location|{{{վայրը|}}}}}}ի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
աղբյուր: {{{աղբյուր 1}}}

Սիմվոլիկա

Քաղաքի լոգոտիպը

Քաղաքի վավերական կնիքն իրենից ներկայացնում է վահան, կազմված հորիզոնական կարմիր ժապավեն ներքևից և սպիտակ՝ վերևից։ Կա նաև տարբերակ, որը թույլատրելի է, այն է. վահանը ւ թագը բռնած առյուծներ։ Քաղաքի լոգոտիպը հաստատվել է 1998 թվականին մունիցիպալիտետի կողմից։ Այն իրենից ներկայացնում է քաղաքի անվանումը և հորիզոնական շարված 7 կարմիր գնդեր^[12]։ Քաղաքի դրոշը իրենից ներկայացնում է ուղղանկյունի պաստառ՝ 2 հորիզոնական շերտերով։ Վերևինը սպիտակ է, իսկ ներքևինը, ավելի լայնը՝ կարմիր։

Բուրգունդյան արքա Ռուդոլֆ III կողմից հատված (XI դարի սկիզբ) դրամի վրա պատկերված է հավասարակողմ խաչ^[13]։ Գաղաքի զինանշանը XVII դարում հաճախ պատկերվել է 3 վահանների տեսքով։ XIX դարում կայսերական արծվի սիմվոլը փոխարինվեց շվեյցարական խաչով։

Ծանոթագրություններ

1. Ավտոճանապարհով «Լոզանի և Ժնևի միջև հեռավորությունը». АвтоТрансИнфо.
2. Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».
3. Гонвиль, 2008, էջեր 11
4. «The hills are alive with the rumble of trains». // swissinfo.ch. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 2-ին.
5. «Potager : quand semer et planter région par région, selon le climat». // rustica.fr. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 10-ին.
6. «Средние 1961—1990: Արևափայլի տևողությունը» (PDF) (ֆրանսերեն). // meteosuisse.admin.ch. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 15-ին.
7. «Միջին տարեկան ցուցանիշներ 1981—2000` քամու արագություն» (PDF) (ֆրանսերեն). // meteosuisse.admin.ch. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 15-ին.
8. «Խոնավության նորման 1961—1990» (PDF) (գերմաներեն). // meteosuisse.admin.ch. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 15-ին.
9. «Եվրոպայի կլիմայական զոնաները». // plantsdb.gr. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 11-ին.
10. «Физическая география». // lausanne.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 27-ին.
11. Գոնվիլ, 2008, էջեր 27
12. «La campagne de votation Métamorphose s'envenime à Lausanne». // archives.24heures.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 17-ին.
13. «Le Moyen Âge I». // musees.vd.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 17-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լոզան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 652)։