Իմաստություն

Իմաստություն բառը ունի մի քանի իրար մոտ, բայց տարբեր իմաստներ։

1. մարդկային բանականության առանձնահատկություն, գիտելիքի յուրացումը բնութագրող աստիճան ու ենթագիտակցական աստիճան,նրանց մտավոր ընդունակությունների արտահայտումն ու կիրառումը հանրության մեջ, տվյալ կոնկրետ իրավիճակը հաշվի առնելով ։
   • համեմատ.: «գիտելիքի գրագետ օգտագործման ընդունակություն։ Մեծ, խոր խելք, հիմնված կյանքի փորձի վրա՝ փորձ»^[1]։ Տարբեր խնդիրների լուծման որոշման ընդունակություն, դրանց թվում նաև կյանքի,հիմնվելով իր և ուրիշի փորձի վրա։
2. փիլիսոփայության մեջ, շրջապատող աշխարհի ճանաչման աստիճաններից մեկն է, որպես կանոն, քննարկող, համատեքստում դեպի այդ իմացության խորացմանը ձգտումը որպես յուրահատուկ մարդկային բանականություն։
3. կրոններում՝ շրջապատող աշխարհի ճանաչման աստիճան, տրված դեմիրուգինին (աշխարհաստեղծող) տրված անսպառ չափսով, և միգուցե մարդկանց այս կամ այն խմբերի կողմից ընդունված։

Իմաստություն
Wisdom Վիքիպահեստում

Ջորջ Ուիտեր. Իմաստության խորհրդանիշ։ 1635.

Իմաստություն,գերիմաստություն, խոհեմություն

ՈՉ եկեղեցական գործածության մեջ գերիմաստություն բառը իմաստություն բառի գերադրական աստիճանն է (խելք,ընդունակություն ,տաղանդ, իմաստություն և փորձություն կյանքում)։

Սկզբնաղբյուրների օգտագործմամբ հին հունարեն՝ σοφία ընդունելի է և մարդկանց մոտ, և դեպի Ամենաբարձրյալը չի ուղեկցվոում ոչ մի հատուկ հզորացմամբ։ Միևնույն բառը օգտագործվում է,օրինակ,

• և հին հունարեն՝ Σοφία Σειράχ  «Հիսուսի գերիմաստության գրքեր, Սիրահովայի որդուի» անվան մեջ,
• («…պետք է փառաբանենք Իսրայելյան ժողովրդին կրթության և իմաստության համար») — հին հունարեն՝ «δέον ἐστὶν ἐπαινεῖν τὸν Ἰσραὴλ παιδείας καὶ σοφίας» (Սիրաք, 1:2),
• ի դեպ Աստված («Մեծ է գերիմաստությունը Աստծո…») — հին հունարեն՝ «ὅτι πολλὴ σοφία τοῦ Κυρίου» (Սիրաք 15:18).

Դրա հետ միասին, ռուսական աստվածաբանական բառապաշարում — եթե Սոֆիան որպես հատուկ տերմին չի օգտագործվում (նայել ներքև) ,տեղի է ունենում «իմաստություն» և «գերիմաստություն» տերմինների բաժանում, երբ վեջինին տալիս են հատուկ սրբազան իմաստ ,համեմատել հետևյալ ազդարարումը Ավետարան կարդալու ժամանակ ՝«Գերիմաստություն, ներիր» և այդպես շարունակ։ Չնայած դա ոչ մի դեպքում չի նվազեցնում«Իմաստություն » հասկացողության աստիճանը,այնպես որ, ցանկացած դեպքում։

Մի կողմից, ողջամտություն հասկացողությունը ցույց է տալիս,կյանքի ընթացքում մարդու կողմից ձեռք բերած որակ (ср. անգլ.՝ mind),միևնույն ժամանակ որպես Աստծո «բարձրագույն բանականություն» ավրաամիկյան կրոններում ապրիորեն հավասար է անվերջության և ժամանակի առումով այդպիսի հատկություն չկա։

Անգլերեն լեզվումwisdom «իմաստություն» ծագել է նույն , հնդեվրոպական արմատից, ինչ և գերմաներեն wissen «իմանալ», և ռուսերեն տեսնել и իմանալ բառերը, իսկ հունարեն— պատմություն (ἱστορία, historia)^[2].

Հնադարում

Հին հունական դիցաբանության մեջ Զեվսը, կուլ տալով իր առաջին կնոջը Մետիդաին,որը ( այդ ձևով , ընդունելով իր մեջ, նրան, Մեդիտային), ստանում է նրանից ազդարարում բարության և չարության — «ինչն է չար և ինչն է բարի »^[3][4].

Իմաստուն լինելը հենց գերագույնն է առաքինություն; իմաստությունը կայանում է նրանում,որպիսի ճշմարտությունը ասել և նրա հետ համաձայնեցնել արարքները, հարցնել բնությանը այն բանի համար, որպիսի իմանան ճշմարտությունը[5]։

Էլլադայում «սոֆոս» իմաստուն բառը կապված էր արհեստի հետ, գործնականորեն կարողանալ, «իմաստուն» բառը(ինչ-որ բան կարողանալ անել ) գործածվում էր «խելոք» բառին մոտ ձևով^[6]։

Հնագույն փիլիսոփաները մեծ նշանակություն էին տալիս իմաստությանը , հենց ինքը «փիլիսոփայություն»բառը (հին հունարեն՝ φιλοσοφία)նշանակում էր «սեր դեպի իմաստությանը»։

Էլլիները իմաստությունը համարում էին բարձրագույն բարեկեցություն, «Իմաստուն մարդու համար ամբողջ աշխարհն է բաց»^[6]

Իմաստությունը պտտվում է առաջին իսկ պատճառի շուրջ և սկսում..Իսկ գիտելիքից ամենահիմնականը և գերիշխողը այն է, որում պարունակում է նպատակի հասկացողությունը , որի համար արժե առանձին ամեն ինչ անել [5]:

Էպիկուրը համարում էր, որ իմաստությունը որպես փիլիսոփայության ուսումնասիրում, ապաքինում է հոգու տանջանքները^[7]։ «Նա, ով առաջինը գտավ բանական կյանքի հիմքը։ Ինչը որ հիմա անվանում ենք մենք իմաստություն», — գրում է Լուկրեցիուսը «Բնության իրերի մասին» ստեղծագործությունում^[8]։

Հռոմեական դիցաբանության մեջ Միներվա ն համարվում էր իմաստության մարմնավորում (ավելի ուշ նույնացվում է հույն Աֆինաի հետ)։ Էտրուսները համարում էին նրան այդ թվում նաև որպես կարևոր բացահայտումների և հայտնագործումների հովանավոր Գլխավոր տոնակատարությունը Միներվանի պատվին, Կվինկվատրին է, որը անցկացնում էին մարտի 19-ից մինչև 24,դա արհեստավորների և նկարիչների տոնն էր, ինչպես նաև Կաղապար:D-, որոնք տոնակատարության ընթացքում ազատվում էին պարապմունքներից և միևնույն ժամանակ էլ վճարում էին իրենց ուսուցիչներին ուսման համար։

Միներվաի խորհրդանիշը բուն էր, որին համարում էին իմաստության խորհրդանիշ, քանի որ այդ թռչունը ընդունակ էր տեսնելու մթության մեջ^[9][9][9][8][8]։

Փիլիսոփայության մեջ

Տարբեր պատմական փուլերում տարբեր փիլիսոփայական դպրոցներ տարբեր մոտեցում ունեին իմաստւթյան առարկայի վերանայմանը։Դեռ այդ դարաշրջանում իմաստությունը «շատ իմացության» և «բազմափորձ» բառերի հոմանիշն էր։ Արդեն Պիֆագորը ցույց է տալիս մարդու անհասանելիությունը իմաստությանը, ընդունելով նրան ինչպես աշխարհաստեղծման տեսության գերագույն աստիճան ։ Հետևյալ տեսությունը ընդունում էր նաև Սոկրատը։ Պլատոնը, հետևյալ մտքի շրջանակներում, հաստատում էր, որ իմաստությունը հոգու անբաժանելի առանձնահատկությունն է, որն արտահայտվում է մտքեր դիտելու միջոցով (այդ ձևով իմաստությունը հասանելի է միայն մահից հետո)։ Հաջորդ փիլիսոփայության դպրոցները կարողացան տարանջատել երկու կարծիքները ։ Այդպես, Կինիկներ и ստոիկներ, Ստոիցիզմ ենթադրում էին, որ իմաստությունը հասանելի է նաև կյանքի ընթացքում, բայց միայն տեսականորեն։ Միևնույն ժամանակ կիրենաիկները, Կիրենաիկա և պերիպատետիկները, Պերիպատետիկյան դպրոց իմաստությունը համարում էին ոչ հասու։ Միջին դարերի կրոնական փիլիսոփայությունը դեպի Աստված էր ճանաչում իմաստությունը, մարդ ընդունակ էր մասամբ դիմել աստվածային իմաստությանը։ Հաջորդ դարերում փիլիսոփայությունը ուշադրությունը դարձնում է բարոյագիտական հարցերի և ճանաչման խնդրի շուրջ (իմացաբանություն),այդ ժամանակ հենց իմաստություն առարկան մղվում էր երկրորդ պլան։ Ավելի հաճախ իմաստությունը համարում էին որպես աշխարհը ուսումնասիրելու ընթացք առաքելություն , կամ ինչպես «ամենաիմացություն»։Կանտի համաձայն,մարդու բարոյական կատարելության գերագույն աստիճանը դա իմաստությունն է, այն վարակիչ չի, նրան չի կարելի ներշնչել, «յուրաքանչյուրը պետք է դուրս բերի ինքն իրենից»^[10].

Քրիստոնեության մեջ

Քրիստոնեության մեջ Աստծո իմաստության մարմնավորումը (համեմատ. ամենաբարձր «իմաստագույն'») կարելի է նախնական տառադարձմամբ կոչել սկզբնականում հուն․՝ Σοφία (Սոֆիյա) — «վարպետություն», «գիտելիք», «իմաստություն»)։ Սոֆիայի մասին պատկերացումը որպես «Գերիմաստուն Աստվածուհու» մեծ տարածում էր ստացել Բյուզանդիայում և Ռուսիայում։

Հանդիսանում է առաքինի (սովորաբար ինչպես «ողջամտություն»)^[11]։

Բուդդայականության, ինդուիզմի մեջ

• Գանեշա — իմաստության աստված ինդուիզմի մեջ
• Պրադժնյա — բարձրագույն իմաստությաուն բուդդայականության մեջ
• Պրադժնյապարամիտա — «անդրսահմանյան իմաստություն » բուդդայականության մեջ
• Բոդխիսատտվա Սամանտաբխադրա «Բարեհոգի», Լրիվ Տանջանք մարմնավորում, Իմաստություն Բուդդայականության մեջ
• Բոդխիչիտտա «հասկացողության պայծառացում, իմաստություն» —փիլիսոփա-աշխարհահայացական ուսմունք բուդդայականության մեջ
• Ակշոբյա — Իմաստության հինգ Բուդդաներից մեկը բուդդուիզմի մեջ
• Պարամիտա կա որպես Ազատագրում, Լուսավորում, Իմաստություն
• Սուտրա Սերդցա Իմաստության Կատարելություն, Բուդդուիզմի ամենահայտնի սկզբնաղբյուրներից մեկը
• Մանդժուշրի առասպելական սխրակիցԲուդդա Գաուդամի, մարմնավորում է իմաստություն, բանականություն և կամք.
• Նագի — ինդուիզմի և բուդդայականության մեջ առասպելական էակներ,օձեր, իմաստություն խորհրդանշող
• Դխյանի-բուդդի տիբետյան բուդդայականության մեջ Գերագույն իմաստության Բուդդաներ

Դիցաբանությունում

• Միմիր — իմաստություն գերմանասկանդինավյան դիցաբանությունում
• Կվասիր — գերմանասկանդինավյան դիցաբանության մեջ իմաստություն
• Տյուր — գերմանասկանդինավյան դիցաբանության մեջ իմաստության աստված
• Բրագի — գերմանասկանդինավյան դիցաբանության մեջ իմաստությամբ փառաբանված աստված,
• Մեդիտա (դիցաբանություն)Մեդիտա —իմաստության աստվածուհի հին հունական դիցաբանության մեջ
• Նաբու —ակկադյան դիցաբանության մեջ իմաստության աստված
• Սեշատ — իմաստության աստվածուհի հին եգիբտական դիցաբանությունում
• Մնեմոզինա — հին հունական դիցաբանության մեջ աստվածուհի,որն անձնավորում էր Հիշողություն, նա տիրապետում էր Ամենագիտությամբ, Իմաստությամբ
• Մերոդահ — իմաստության աստված Բաբելոնում

Իսլամում

• Լուկման —մարգարե իսլամի մեջ։Ղուրանի համաձայն, Լուկմանը իմաստուն էր, որն ըմբռնում էր միակ Աստծո գոյությունը
• Իմաստության տուն իսլամի մեջ
• Յոթ իմաստունիներ
• Սողոմոն

Գրականություն

• Платон. Апология Сократа
• Аристотель «Метафизика»
• Премудрость // Библейская энциклопедия архимандрита Никифора. — М., 1891—1892.

Տես նաև

• Միներվա
• Սոֆիա

Ծանոթագրություններ

1. «Толковый словарь Ожегова, мудрость». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 2-ին.
2. С. В. Утехин Неопубликованные заметки: О ПОНИМАНИИ ИСТОРИИ
3. Ф. Любкер Метида // Реальный словарь классических древностей. Под редакцией Й. Геффкена, Э. Цибарта. — Тойбнер. — 1914. // Реальный словарь классических древностей
4. «Метида». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
5. С. Суворов Основы философии жизни. // Очерки реалистического мировоззрения. Тип. Монтвида, 1905. С. 24.
6. Шахнович М. И. Происхождение философии и атеизм. Гл. 3 Արխիվացված 2020-07-13 Wayback Machine
7. «Страдание как философская категория». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
8. «А. Боннар. «Греческая цивилизация». Глава XVIII. Эпикур и спасение людей».
9. «Myths about Roman goddess minerva. (n.d.)». Roman-colosseum.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
10. «Кант Иммануил — Психологическая энциклопедия — Энциклопедии & Словари». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 21-ին.
11. Под редакцией А.А. Ивина Добродетель // Философия:Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. — 2004. в Философской энциклопедии

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իմաստություն» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իմաստություն» հոդվածին։