Թալես Միլեթացի

Թալես Միլեթացի (հին հունարեն՝ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος, մոտ մ. թ. ա. 625^{[1][2][3][…]}, Միլեթ^[4] - ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 548 և ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 545, Միլեթ), հին հույն փիլիսոփա, մաթեմատիկոս, տոմարագետ, աստղագետ, ճարտարապետ։ Թալեսը համարվում է հունական յոթ իմաստուններից մեկը։ Արիստոտելը նրան համարում է հույն առաջին փիլիսոփան^[7][8]։ Ընդունված է Թալեսին պատմականորեն համարել առաջին անհատը, ով զբաղվել է գիտական փիլիսոփայությամբ^[9][10]։ Հաճախ նրան անվանում են գիտության հայր^[11][12]։ Թալեսը՝ որպես ժամանակակից գիտության նախակարապետ, բեկումնային քայլ է կատարել, երբ բնության առարկաներն ու երևույթները բացատրելիս առասպելաբանությանը դիմելու փոխարեն օգտագործել է բնագիտական տեսություններ ու վարկածներ։ Նա մատերիայի նախասկիզբ համարել է ջուրը ^[13]:

Թալես Միլեթացի հին հունարեն՝ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος
Ծնվել է	մոտ մ. թ. ա. 625[1][2][3][…] Միլեթ[4]
Մահացել է	ոչ վաղ քան մ. թ. ա. 548 և ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 545 Միլեթ բնական մահով[5]
Բնակության վայր(եր)	Միլեթ
Դավանանք	Մոնիզմ
Ուղղություն	նախասոկրատյան փիլիսոփայություն և Միլեթյան դպրոց
Մասնագիտություն	փիլիսոփա
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն և մաթեմատիկա
Տիրապետում է լեզուներին	հին հունարեն
Հայր	Examyas?
Մայր	Կլեոբուլինա
Աշակերտներ	Անաքսիմանդրոս և Պյութագորաս[6]
Thales of Miletus Վիքիպահեստում

Ծնվել է Միլեթոս քաղաքում։ Թալեսը Միլեթյան դպրոցի առաջին փիլիսոփա-գիտնականն է, առաջին մաթեմատիկոսն ու բնագետը։ Նա եղել է իր ժամանակի ամենախոշոր մարդը, միաժամանակ զբաղվել է առևտրով, եղել է հայտնի վաճառական, քաղաքական խոշոր գործիչ, ճարտարապետ, աստղաբաշխ, ճանապարհորդել է զանազան քաղաքներ, դեպի Եգիպտոս, որտեղ զբաղվել է Նեղոսի հեղեղումների ուսումնասիրությամբ։ Վերադառնալով Միլեթոս իրեն նվիրում է գիտական զբաղմունքի մինչև խոր ծերություն։

Իր ճանապարհորդության ժամանակ նա քաղդեական ու եգիպտական գիտնականներից վերցնում է աստղաբաշխական ու երկրաչափական գիտելիքներ, որը հետագայում զարգացնում է։ Նա աստղաբաշխության մեջ կատարում է մի շարք հայտնագործություններ, որոնք օգտագործում են առևտրականները ծովագնացության ժամանակ։ Նա գուշակում է 585 թվի մայիսի 28-ի արևի խավարումը։ Նա առաջինն է սահմանում տարին 365 օր, առաջինը «գտավ» Փոքր Արջի համաստեղությունը։ Նա կանխատեսում էր կլիմայական փոփոխությունները^[14]։

Մաթեմատիկայում Թալեսը կիրառել է երկրաչափությունը բուրգերի բարձրությունը, ափից նավերի հեռավորությունը հաշվարկելու համար։ Նա համարվում է առաջին մարդը, ով գործադրել է դեդուկտիվ դատողությունը երկրաչափության մեջ, դուրս բերել այսպես կոչված՝ Թալեսի թեորեմի չորս հետևությունները։ Նա առաջին մարդն է, ում մաթեմատկական հայտնագործություն է վերագրվում^[15]։

Ծանոթագրություններ

1. Biographical Encyclopedia of Astronomers — NYC: Springer Science+Business Media, 2007. — ISBN 978-0-387-31022-0 — doi:10.1007/978-0-387-30400-7
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. CIRIS (ֆր.) — CNRS.
4. Любкер Ф. Thales (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 1361.
5. Λαέρτιος Δ. Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων (հին հունարեն.) — 0300.
6. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
7. Aristotle, Metaphysics Alpha, 983b18.
8. |title=Thales |year=1870 |url=https://archive.org/stream/dictionaryofgree03smituoft#page/1016 |page=1016}}
9. Michael Fowler, Early Greek Science: Thales to Plato, University of Virginia [Retrieved 2016-06-16]
10. Frank N. Magill, The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1, Routledge, 2003 1135457395
11. Singer, C. (2008). A Short History of Science to the 19th century. Streeter Press. էջ 35.
12. Needham, C. W. (1978). Cerebral Logic: Solving the Problem of Mind and Brain. Loose Leaf. էջ 75. ISBN 978-0-398-03754-3.
13. Aristotle. «Book I 983b». Aristotle, Metaphysics. Perseus Project.
14. Ա.Առաքելյան (1968). Հունական գրականության պատմություն. Երևան: «Լույս». էջ 155.
15. Boyer, 1989, էջ "Ionia and the Pythagoreans" p. 43

Գրականություն

• Boyer, C.B. (1989), A History of Mathematics (2nd ed.), New York: Wiley, ISBN 978-0-471-09763-1 (1991 pbk ed. 0-471-54397-7)
• Burnet, John (1957) [1892]. Early Greek Philosophy. The Meridian Library. Third Edition Արխիվացված 2015-12-28 Wayback Machine
• Herodotus, Histories, A. D. Godley (translator), Cambridge: Harvard University Press, 1920; 0-674-99133-8. Online version at Perseus
• Hans Joachim Störig, Kleine Weltgeschichte der Philosophie. Fischer, Frankfurt/M. 2004, 3-596-50832-0.
• Kirk, G.S.; J.E., Raven (1957). The Presocratic Philosophers. Cambridge: University Press.
• Lloyd, G. E. R. (1970). Early Greek Science: Thales to Aristotle.
• Nahm, Milton C. (1962) [1934]. Selections from Early Greek Philosophy. Appleton-Century-Crofts.
• Pliny the Elder, The Natural History (eds. John Bostock, M.D., F.R.S. H.T. Riley, Esq., B.A.) London. Taylor and Francis. (1855). Online version at the Perseus Digital Library.
• Allman, George Johnston (1911). «Thales of Miletus» . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 26 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 721.
• Couprie, Dirk L. (2011). Heaven and Earth in Ancient Greek Cosmology: from Thales to Heraclides Ponticus. Springer. ISBN 9781441981158.
• Luchte, James (2011). Early Greek Thought: Before the Dawn. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0567353313.
• O'Grady, Patricia F. (2002). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. Western Philosophy Series. Vol. 58. Ashgate. ISBN 9780754605331.
• Mazzeo, Pietro (2010). Talete, il primo filosofo. Bari: Editrice Tipografica.
• Priou, Alex (2016). "The Origin and Foundations of Milesian Thought." The Review of Metaphysics 70, 3–31.
• Wöhrle, Georg., ed. (2014). The Milesians: Thales. Translation and additional material by Richard McKirahan. Traditio Praesocratica. Vol. 1. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-031525-7.

Արտաքին հղումներ

Վիքիդարանը

Վիքիդարանը ունի բնօրինակ գործեր, որոնց հեղինակն է՝

Թալես Միլեթացիը

• Thales of Miletus from The Internet Encyclopedia of Philosophy
• Thales of Miletus Արխիվացված 2019-02-20 Wayback Machine MacTutor History of Mathematics
• Thales' Theorem – Math Open Reference (with interactive animation)
• Thales biography by Charlene Douglass (with extensive bibliography)
• Thales of Miletus Life, Work and Testimonies by Giannis Stamatellos
• Thales Fragments

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թալես Միլեթացի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թալես Միլեթացի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 124)։