Էսկիմոս

Էսկիմոսներ, բնիկ ժողովուրդներ, ովքեր պատմականորեն բնակություն են հաստատել Երկրագնդի հյուսիսային շրջաններում ՝ արևելյան Սիբիրից (Ռուսաստան) մինչև Ալյասկա (ԱՄՆ), Հյուսիսային Կանադա, Նունավիկ, Նունացիավուտ և Գրենլանդիա^[13][14]։

Էսկիմոս
Ընդհանուր քանակ
ԱՄՆ՝ 55 942 (2000 г.)[1]  Ալյասկա՝ 47 783 (2000 թ.)[2]  Կալիֆոռնիա՝ 1272 (2000 թ.)[3]  Վաշինգտոն: 1204 (2000 г.)[4]  Կանադա՝ 50 480 (2006 թ.)[5] Նունավուտ՝ 24 640 (2006 թ.)[5][6] Քվեբեկ՝ 10 190 (2006 թ.)[5][7] Նյուֆաունդլենդ և Լաբրադոր 4715 (2006 թ.)[5][8] Հյուսիսարևմտյան տարածքներ 4165 (2006 թ.)[5][9]  Գրենլանդիա՝ շուրջ 50 000  Դանիա՝ 18 563 (2007)[10]  Ռուսաստան՝ 1738 (2010 թ.)[11]; 1750 (2002 г.)[12] Չուկոտկայի ինքնավար շրջան 1529 (2010 թ.)[11]; 1531 (2002 г.)[12] Մագադանի մարզ 33 (2010 թ.)[11]; 26 (2002 г.)[12]
Բնակեցում
Լեզու(ներ)
Հավատք(ներ)

Գրենլանդացի էսկիմոսի պատկերազարդում

Էսկիմոս համարվում են երկու հիմնական ժողովուրդներ ինուիթները (ներառյալ ալյասկյան ինուպիատները, Գրենլանդական ինուիթները և Կանադայի ինուիթները) և յուպիկները արևելյան Սիբիրից^[15] և Ալյասկայից։ Երրորդ հյուսիսային ժողովուրդը ալեուտներն են, որոնք մոտ կապ ունեն այս երկուսին։ Նրանք ունեցել են միասնական նախնի և լեզվախումբ էսկիմո-ալեուտ լեզուներ։

Շատ ինուիթներ, յուպիկներ, ալեուտներ և այլ ժողովուրդներ համարում են Էսկիմոս տերմինը անընդունելի^[16]։ Բառը չունի հստակ հոմանիշ^[17]։

Էսկիմոսների ոչ ինուիթ ենթաճյուղ Էսկիմո-Ալեուտ լեզվաընտանիքի մեջ մտնում է չորս յուպիկ լեզուներ, որոնցից երկուսն օգտագործվում են Ռուսաստանի հեռավոր արևելքում և Սուրբ Լավրենտի կղզում, իսկ մյուս երկուսը՝ Ալյասկայում։

Ըստ վերձին գենետիկ հետազոտությունների արևելյան Սիբիրի չուկչաների ամենամոտ կապը Սիբիրյան յուպիկների հետ է^[18]։

Աշխարհում ներկայումս ապրում է ավելի քան 183․000 էսկիմոս^{[19][20][21][22]}, որոնցից 135․000-ը ավանդական բևեռային շրջաններում^[14]։ Կանադայի^[23][24][25] և ԱՄՆ-ի կառավարությունները^[26][27] քայլեր ձեռնարկեցին, որպեսզի չօգտագործվի Էսկիմոս տերմինը պաշտոնական փաստաթղթերում, սակայն այն ամբողջությամբ չի վերացվել, քանի որ բառը որոշ տեղերում գրված է ցեղային և հետևաբար, ազգային տերմինաբանության մեջ^[28]։ Կանադան պաշտոնապես օգտագործում է Ինուիթ տերմինը երկրի հյուսիսային շրջանում ապրող բնիկների համար^[23][24]։ Միացյալ Նահանգների կառավարությունը պաշտոնապես գործածում է Ալյասկայի բնիկներ տերմինը^[27] յուպիկների, ինուիթների և ալեուտների համար։

Էսկիմոսները Ռուսաստանում

Բնակչությունը 2002 թվականի տվյալներով

• գյուղ Նովոե Չապլինո - 279 մարդ
• գյուղ Սիրենիկի - 265 մարդ
• գյուղ Լավրենտիյա - 214 մարդ
• գյուղ Պրովիդենիյա - 174 մարդ
• գյուղ Անադիր - 153 մարդ
• գյուղ Ուելկալ - 131 մարդ

Ծանոթագրություններ

1. Census US 2000: American Indian and Alaska Native Tribes for the United States, Regions, Divisions, and States (PHC-T-18)։ Ընդհանուր՝ էսկիմոսներ (Eskimo Tribes, 9820 մարդ, 2000 թ.), Գրենլանդիայի էսկիմոսներ (Greenland Eskimo, 7 մարդ), ինուիտներ (Inuit՝ 1015 մարդ), ինուպիատներ (Inupiat Eskimo, 19365 մարդ), сибирские эскимосы (Siberian Eskimo: 1430 մարդ), чупик (Cupiks Eskimo, 68 մարդ), յուպիկ (Yup’ik: 24237 մարդ, 2000 թ.): Census US 2000. American Indian and Alaska Native Alone and Alone or in Combination Population by Tribe for the United States: 2000.xls
2. Census US 2000: American Indian and Alaska Native Tribes for the United States, Regions, Divisions, and States (PHC-T-18)։ Ընդհանուր՝ էսկիոսներ (Eskimo Tribes, 6572 մարդ, 2000 թ.), Գրենլանդիայի էսկիմոսներ (Greenland Eskimo, 2 մարդ), ինուիտներ (Inuit, 78 մարդ), ինուպիատներ (Inupiat Eskimo, 17016 մարդ), сибирские эскимосы (Siberian Eskimo, 1390 մարդ), չուպիկ (Cupiks Eskimo, 55 մարդ), յուպիկ (Yup’ik, 22671 մարդ, 2000 թ.): Census US 2000. American Indian and Alaska Native Alone and Alone or in Combination Population by Tribe for Alaska: 2000.xls
3. Census US 2000: American Indian and Alaska Native Tribes for the United States, Regions, Divisions, and States (PHC-T-18)։ Ընդհանուր՝ էսկիմոսներ (Eskimo Tribes), Գրենլանդիայի էսկիմոսներ (Greenland Eskimo), ինուիտներ (Inuit), ինուպիատներ (Inupiat Eskimo), սիբիրյան էսկիմոսներ (Siberian Eskimo), չուպիկ (Cupiks Eskimo), յուպիկ (Yup’ik): Census US 2000. American Indian and Alaska Native Alone and Alone or in Combination Population by Tribe for California: 2000.xls
4. Census US 2000: American Indian and Alaska Native Tribes for the United States, Regions, Divisions, and States (PHC-T-18)։ Ընդհանուր՝ էսկիմոսներ (Eskimo Tribes), Գրենլանդիայի էսկիմոսներ (Greenland Eskimo), ինուիտներ (Inuit), ինուպիատներ (Inupiat Eskimo), սիբիրյան էսկիմոսներ (Siberian Eskimo), չուպիկ (Cupiks Eskimo), յուպիկ (Yup’ik): Census US 2000. American Indian and Alaska Native Alone and Alone or in Combination Population by Tribe for Washington: 2000.xls
5. «2006 Census Aboriginal Population Profiles (2006)». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 21-ին.
6. «2006 Нунавут». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 21-ին.
7. «2006 Квебек». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 21-ին.
8. «2006 Ньюфаундленд и Лабрадор». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 21-ին.
9. «2006 Северо-Западные территории». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 21-ին.
10. «dnag.dk». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 17-ին.
11. Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам. Արխիվացված 2021-12-09 Wayback Machine: см. Արխիվացված 2012-10-18 Wayback Machine
12. «Всероссийская перепись населения 2002 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
13. Pamela R. Stern (2013). Historical Dictionary of the Inuit. Scarecrow Press. էջ 2. ISBN 978-0-8108-7912-6.
14. «Eskimo | Definition, History, Culture, & Facts». Encyclopedia Britannica.
15. «Arctic Studies». alaska.si.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 5-ին.
16. Kaplan, Lawrence. «Inuit or Eskimo: Which name to use?». www.uaf.edu. Alaska Native Language Center, University of Alaska Fairbanks. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
18. Reich, David (2018). Who We Are and How We Got Here: Ancient DNA and the New Science of the Human Past. New York: Pantheon Books.
19. «Inuit population by residence inside or outside Inuit Nunangat, 2016». Statistics Canada. 2017 թ․ հոկտեմբերի 25. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
20. «Greenland». The World Factbook. Central Intelligence Agency. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
21. U.S. Census Bureau, Census 2000 PHC-T-18. American Indian and Alaska Native Tribes in the United States: 2000
22. The American Indian and Alaska Native Population: 2010
23. «Words First An Evolving Terminology Relating to Aboriginal Peoples in Canada Communications Branch Indian and Northern Affairs Canada October 2002» (PDF). 2020 թ․ հունիսի 8. «The term "Eskimo,"applied to Inuit by European explorers, is no longer used in Canada.»
24. «Inuit». Library and Archives Canada. 2013 թ․ հոկտեմբերի 15.
25. MacDonald-Dupuis, Natasha (2015 թ․ դեկտեմբերի 16). «The Little-Known History of How the Canadian Government Made Inuit Wear 'Eskimo Tags'».
26. «Obama signs measure to get rid of the word 'Eskimo' in federal laws». Anchorage Daily News (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
27. Meng, Grace (2016 թ․ մայիսի 20). «H.R.4238 - 114th Congress (2015-2016): To amend the Department of Energy Organization Act and the Local Public Works Capital Development and Investment Act of 1976 to modernize terms relating to minorities». www.congress.gov. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 14-ին.
28. «Indian Entities Recognized by and Eligible To Receive Services From the United States Bureau of Indian Affairs». Federal Register. 85 (20): 5462–5467. 2020 թ․ հունվարի 30.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 77)։