Էլեկտրոնային գրադարան

Էլեկտրոնային գրադարան, տարատեսակ էլեկտրոնային փաստաթղթերի հավաքագրված ժողովածու, որը օժտված է որոնման և նավիգացիոն հարմարանքներով։ Այն կարող է լինել վեբ կայք, որտեղ հաջորդաբար ավելանում են նոր տեքստեր և մեդիաֆայլեր, որոնցից ամեն մեկը կարող է հասանելի դառնալ ընթերցողի համար ցանկացած պահի։ Էլեկտրոնային գրադարանը կարող են լինել, ինչպես ունիվերսալ, այնպես էլ կարող են լինել մասնագիտական կամ կոնկրետ բնագավառին նվիրված ֆայլեր։

Ի տարբերություն ազատ հրապարակման հնարավորություն ունեցող կայքերի, թվային գրադարաններում նյութերը հայտնվում են ըստ ծրագրի համակարգողի հայացողության, և այն նախատեսված չի լինում հրապարակված տեքստերի շուրջ հաղորդակցական միջավայրեր ստեղծելու համար։ Էլեկտրոնային գրադարանների նման մոտեցումը սկիզբ դրեց նոր ֆորումների ստեղծմանը, որտեղ քննարկվում են տարբեր գրքերին վերաբերվող հարցեր։

Էլեկտրոնային գրադարանների պատմություն

Atiz սկաները, որը տեղադրված է Ինտերնետ Արխիվի գլխավոր գրասենյակում

Էլեկտրոնային գրադարան ստեղծելու հիմքը դրեց Գուտենբերգ նախագիծ (1971 թվական)։ Ռուսական համացանցում առաջին էլեկտրոնային գրադարանը դարձավ Մաքսիմ Մոշկովի գրադարանը։

Համակարգիչների օգտատերերի քանակի ավելացմանը զուգահեռ սկսեց ավելանալ նաև էլեկտրոնային գրքերից օգտվողների քանակը։ Դրա հետ մեկ տեղ սկսեց նվազել գրադարաններից օգտվողների թիվը։ 1997-2002 թվականների ընթացքում Այդահոյի համալսարանի գրադարան այցելողների թիվը գնալով նվազեց, իսկ թվայնացված գրադարաններից օգտվողների թիվը 1999-2002 թվականների կտրվածքով աճել է 350%-ով^[1]։ Դրա հետ կապված որոշ գրադարաններ սկսեցին իրենց ֆոնդի հաշվին ստեղծել թվայնացած գրադարաններ․

• 1990 թվականին ԱՄՆ-ի կոնգրեսի գրադանանը սկսեց «Ամերիկայի հիշողությունը» նախագիծը։ Սրա շրջանակներում անվճար և ազատ հասանելիություն է տրվում ԱՄՆ-ի պատմությանը վերաբերվող գրքերին^[2]։
• 2002 թվականին Google սկսեց գրքերի թվայնացման իր սեփական նախագիծը^[3]։ 2004 թվականի դեկտեմբերին հայտարարվեց «Google Print» գրադարանային ծրագրի վրա կատարվող աշխատանքների մասին։
• 2008 թվականի սկզբին սկսեց գործել Europeana համաեվրոպական թվայնացված գրադարանը։
• 2009 թվականին կայացավ Համաշխարահային թվայնացված գրադարանի բացումը։
• 2009 թվականին բացվեց հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարանը^[4]։

Տեղդրվող ստեղծագործությունների ֆորմատներ

Էլեկտրոնային գրադարանում պահպանվող նյութերը կարելի է բաժանել երկու կատեգորիաjի՝ ֆորմատներ, որոնք նախատեված են տեքստի օնլայն ընթերցման համար և ֆորմատներ, որոնք նախատեսված են ներբեռնման համար։ Տեքստային ֆայլերը և վեբ էջերը կարելի է ներբեռնել, իսկ օրինակ 2008 թվականից ակտուալ դարձաց PDF ֆորմատի ընթերցանության համար օգտագործվում է հատուկ հավելվածներ բրաուզերի համար^[5]։

Առաջին կատեգորիաի ամենահայտնի ֆորմատներից էր HTML-ը, սակայն Մոշկովի գրադարանում օգտագործում էին TXT ֆորմատը։ Սա կապված է տվյալ ժամանակի (1994 թվական) ինտերնետի արագության հետ, քանի-որ այն շատ դանդաղ էր անհրաժեշտություն էր առաջանում օգտագործել ամենաթեթևֆորմատը։

Ներվեռնման համար նախատեսված ֆորմատների են TXT; RTF և DOC, Mobipocket .PRC (ֆորմատ նախատեսված հեռախոսների և ԱՀ-ների վրա ընթերցանության համար)։ Ինչպես նաև հայտնի ֆորմատներից է FictionBook, որը նախատեսված է հատուկ գրական ստեծագործությունների համար։ Գուտենբերգ նախագիծի շրջանակներում ֆայլերը տեղադրվում էին ZIP արխիվների միջոցով, որպեսզի տեքստերը հնրավոր լինել կարդալ բոլոր սարքերի վրա, և որպեսզի փոխանցման ընթացքում ֆայլերը չանհետանային։

Հեղինակային իրավունքների հետ խնդիրներ և դրանց լուծումներ

Շատ էլեկտրոնային գրադարաններ հրապարակում են ոչ այդքան հին գրական աշխատանքներ առանց հեղինակաի թույլատրություն։ Դրանք ջնջվում են հեղինակի պահանջին համաձայն։ Սակայն դե-յուրե նրանք խախտում են հեղինակային իրանվունքների մասին օրենքը։

Տես նաև

• Էլեկտրոնային գիրք
• Գրադարան
• Գրքի թվայնացում

էլեկտրոնային գրադարանների ցանկ

• Դասարան․ամ֊ի էլգրադարան
• Գրանիշ
• Գրապահարան
• Փոքրիկ am
• Դպրոցական դասագրքերի գրադարան^[6]
• Հայկական կրթական միջավայր, պաշարների շտեմարան
• Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան
• Հայաստանի ազգային գրադարան^[7]
• Գրքասեր
• VLUME. Հայկական ամենամեծ թվային գրադարան^[8]
• Հայ մտենագիտութեան թուանշանային գրադարան
• Ազատ Հանրագիտարան (Վիքիպեդիա)
• Հայալեզու էլեկտրոնային գրադարաններ համացանցում
• Հայ ձեռագրիր և տպագիր գրքի պահոցն աշխարհում
• Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
• «Տիգրան Հայրապետյան» մեդիագրադարան (lib.mskh.am)

Ծանոթագրություններ

1. «Кирилл Фесенко. «Тенденции развития электронных ресурсов и их влияние на читателей и библиотеки. Зарубежный опыт»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 3-ին.
2. The Library of Congress. American Memory
3. История Поиска книг Google
4. Պատմութեան ժամանակագրութիւն
5. • http://andreasgal.com/2011/06/15/pdf-js/
   • https://wiki.mozilla.org/PDF.js
   • https://github.com/mozilla/pdf.js
6. fliphtml5.com. «ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԴԱՍԱԳՐՔԵՐԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆ». fliphtml5.com. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
7. «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ». ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
8. «VLUME․ հայկական ամենամեծ թվային գրադարան». Ռադիո Հայ Ցանց. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.