Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ

Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ, Անգլիայի կողմից մղված գաղութային պատերազմ Աֆղանստանը ենթարկեցնելու նպատակով։ Համառ պայքարի արդյունքում բրիտանացիները ստանալով Քաբուլի իշխանությունների հավատարմությունը դուրս բերեցին իրենց զորքերը երկրից։

Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ
Թվական	1878
Մասն է	Անգլո-աֆղանական պատերազմներ
Վայր	Emirate of Afghanistan? և Աֆղանստան
Արդյունք	Բրիտանացիների հաղթանակ
Հակառակորդներ
Բրիտանական կայսրություն Մեծ Բրիտանիա Բրիտանական Հնդկաստան	Աֆղանստանի էմիրայություն
Հրամանատարներ
Ռոբերտս Ֆրեդերիկ	Շիր Ալի, Մուհամեդ Այուբ-Խան
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ
1850 սպանված 5000-ը վիրավոր	ոչ քիչ քան 5000 մարտական կորուստ
Ընդհանուր կորուստներ

Ինչպես և Առաջին անգլո-աֆղանական պատերազմի ժամանակ անգլիացիները ներխուժեցին Աֆղանստան, դժգոհելով վերջիններիս ռուսամետ քաղաքականությունից^[1][2]։ 1878-1881 թվականներին անգլո-հնդկական զորքերը գեներալ-մայոր Ռոբերտս Ֆրեդերիկի հրամանատարությամբ ջախջախում են աֆղաններին մի շարք բնակավայրերում, գրավում են՝ Ջալալաբադը, Ղանդահարը և Քաբուլը։ Ամիրա Շիր-Ալին պարտություն կրելով, իշխանությունը թողնում է որդուն՝ Յաղուբ-խանին և հեռանում Ռուսական տիրույթներ^[3]։

1879 թվականի մայիսի 26-ին նորանշանակ ամիրա՝ Յաղուբ-խանը բրիտանիացիների հետ կնքում է Գանդամակի պայմանագիրը՝ որով Բրիտանիային է հանձնում մի շարք տարածքներ, և Քաբուլ է թողնում բրիտանացի գեներալ-նահանգապետ՝ Լուի Կավանյարիին^[4]։ Նույն թվականի սեպտեմբերի 3-ին Կավանյարին իր ուղեկիցների հետ սպանվում է՝ ինչը հանգեցնում է նոր ռազմական գործողությունների։ Յաղուբ-խանը հրաժարական է տալիս և անգլիացիների պաշտպանության ներքո տեղափոխվում է Հնդկաստան։ Բրիտանական զորքերը իրենց վերահսկողության տակ են վերցնում Քաբուլը և Ղանդահարը, իսկ Քաբուլի բրիտանական կայազորին սպառնացող աֆղանական ապստամբությունը չեզոքացվում է Ռոբերտս Ֆրեդերիկի կողմից։

1879 թվականի վերջին երկրում սկսվում է նոր ժողովրդական ապստամբություն, որին մասնակցում է շուրջ 100 հազար մարդ։ 1880 թվականին Հերաթից Ղանդահար շարժվող Մուհամմեդ Այուբ-խանի ուժերը Մայվանդի ճակատամարտում ջախջախում են անգլիացիներին, սակայն Ղանդահարի պատերի մոտ աֆղանները պարտվում են Քաբուլից ժամանած գեներալ Ռոբերտսի ուժերին, և նահանջում են Հերաթ։ 1881 թվականին Այուբ-խանը դարձյալ ուղևորվում է Ղանդահար, սակայն դարձյալ պարտություն կրելով փախչում է Պարսկաստան։

Այդ ժամանակ 1870 թվականին ռուս գեներալ Աբրամովի մոտ Սամարղանդ փախած՝ Աբդուր-Ռահմանը հետևելով հայրենիքում ծավալված իրադարձություններին, որոշում է նոր պայքար մղել գահի համար։ 1880 թվականին հաստատվում է Աֆղանական Թուրքեստանում և հավաքում է մի շարք համախոհներ^[5]։

Բրիտանական հրամանատարության խորհրդով Աբդուր-Ռահմանի հետ բանակցության է մեկնում Լեպել Գրիֆֆինը։ Բանակցության ընթացքում Աբդուր-Ռահմանը հասնում է բրիտանացիների կողմից իրեն Աֆղանստանի ամիրա հռչաակելուն։ 1880 թվականի հուլիսի 22-ին Աբդուր-Ռահմանը նշանակվում է ամիրա, իսկ բրիտանացիները Աֆղանստանում նոր ղեկավարություն նշանակելուց հետո հեռանում են^[6]։

Տես նաև

• Անգլո-աֆղանական պատերազմներ

Գրականություն

• Barthorp, Michael. 2002. Afghan Wars and the North-West Frontier 1839–1947. Cassell. London. ISBN 0-304-36294-8
• Gathorne-Hardy, Gathorne (1878). The Afghan War . Publications of the National Union. Westminster: National Union of Conservative and Constitutional Associations.
• Walker, Phillip Francis. Afghanistan: A Short Account of Afghanistan, Its History, and Our Dealings with It. London: Griffith and Farran (1881).

Ծանոթագրություններ

1. Barfield, Thomas (2010). Afghanistan: A Cultural and Political History. Princeton University Press. էջ 145. ISBN 978-0-691-14568-6. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 22-ին.
2. Posturee, Bad (2002). Understanding Holocausts: How, Why and When They Occur. iUniverse. էջ 84. ISBN 978-0-595-23838-5. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 22-ին.
3. Barthorp, Michael (2002) [1982]. Afghan Wars and the North-West Frontier 1839–1947. London: Cassell. էջեր 66–67. ISBN 0-304-36294-8.
4. Wilkinson-Latham, Robert (1998) [1977]. North-West Frontier 1837–1947. London: Osprey Publishing. էջ 15. ISBN 0-85045-275-9.
5. Wilkinson-Latham, Robert (1998) [1977]. North-West Frontier 1837–1947. London: Osprey Publishing. էջեր 16–17. ISBN 0-85045-275-9.
6. Barthorp, Michael (2002) [1982]. Afghan Wars and the North-West Frontier 1839–1947. London: Cassell. էջեր 85–90. ISBN 0-304-36294-8.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ» հոդվածին։