Դեֆոլտ

Դեֆոլտ կամ պարտազանցում (անգլ.՝ default), պարտապանի՝ պարտքը վճարելու պարտավորությունների կատարման անկարողություն՝ ինչպես դրա տոկոսների, այնպես էլ փոխառված միջոցների մայր գումարի մասով։ Ընկերության կամ ֆիզիկական անձի կողմից դեֆոլտի հայտարարման դեպքում սկսվում է սնանկության ընթացակարգը, որի ընթացքում սահմանվում են պարտքի վերադարձման, դրա լրիվ կամ մասնակի դուրսգրման ընթացակարգերը^[1]։

Դեֆոլտի տեսակներ

Դեֆոլտը կարող է լինել երկու տեսակի.

1. Տեխնիկական դեֆոլտ․ պարտավորությունները տվյալ պահին մարելու անկարողություն, սակայն հետագայում դրանք կատարելու հնարավորությամբ։ Եթե տեխնիկական դեֆոլտի շրջանակում, որը սահմանափակված է կոնկրետ ժամկետներով, պարտավորությունները չեն կատարվում, ապա տեղի է ունենում սովորական կամ հասարակ դեֆոլտ։ Տեխնիկական դեֆոլտը հաճախ հանգեցնում է վարկառուի սնանկության^[2]։
2. Վերջնական դեֆոլտ (սովորական, հասարակ)․ բոլոր պարտքերի վճարման կամ պարտավորությունների կատարման անկարողություն։ Սա նշանակում է վարկառուի սնանկություն։ Կան դեֆոլտի ենթատեսակներ ըստ օբյեկտների, այսինքն՝ վարկառուների՝ ֆիզիկական անձի, ընկերության, պետության (սուվերեն) դեֆոլտ։

• Եթե դա ընկերություն է, ապա նշանակվում է արբիտրաժային կառավարիչ, որը որոշում է հետագա քայլերը (ընկերության վաճառք՝ ամբողջությամբ, ընկերության վաճառք՝ մաս-մաս և այլն)։
• Եթե ֆիզիկական անձի չկատարում է, ապա այդ վարկառուի դեմ գործողությունները, երբ դեֆոլտը հայտարարվել է, կարգավորվում է օրենսդրությամբ, բայց ամենից հաճախ շարքային քաղաքացին պաշտպանված է օրենքով։
• Եթե պետությունը հայտարարում է դեֆոլտ («սուվերեն դեֆոլտ»), ապա պարտքերն ու վեճերը ենթակա են կարգավորման միջազգային մակարդակով։

Պարտքի առարկայի մասով կարող է հայտարարվել պարտատոմսերի (պարտատոմսային փոխառության պայմանագրի պայմաններով՝ տոկոսները կամ մայր գումարը ժամանակին չվճարելը), մուրհակների, ուղղակի դրամական փոխառությունների, բանկային չեկերի մասով դեֆոլտ։

Պետության դեֆոլտ

Պետության դեֆոլտը տեղի է ունենում, եթե պետությունը ժամանակին չի կարողանում կատարել իր պարտավորությունները ներքին կամ արտաքին վարկատուների նկատմամբ։ Սուվերեն պարտքի վերակառուցումը ստանդարտացված ընթացակարգ չունի. յուրաքանչյուր երկրի համար առանձին կազմվում է անհատական մարման ծրագիր և հաճախ գործընթացը կարող է տարիներ տևել։ Այնուամենայնիվ պարտքի մարման ծրագիրը չի երաշխավորում վարկատուների միջոցների ամբողջական վերադարձ՝ վարկառուի կողմից։

Պետության կողմից դեֆոլտի հայտարարումը նվազեցնում է երկրի վարկային վարկանիշները. երկրի համար դժվար կամ անհնար է դառնում նոր վարկեր ներգրավելը, որպես հետևանք՝ արտաքին կապիտալի սահմանափակ ազդեցությունը խոչընդոտում է տնտեսության զարգացմանը։

Պետության կողմից դեֆոլտի հայտարարման օրինակներից են՝ Ռուսաստանի դեֆոլտը 1998 թվականին^[3], Արգենտինայի դեֆոլտը 2001 թվականին^[4], Մեքսիկայի դեֆոլտը 1982 թվականին, Ուրուգվայի դեֆոլտը 2003 թվականին^[5], Հյուսիսային Կորեայի դեֆոլտը 1987 թվականին^[6], 2015 թվականի հուլիսի 1-ին Հունաստանի տեխնիկական դեֆոլտը^[7]։

Պետական պարտքերով դեֆոլտի հայտարարում

Պետական պարտքի դեֆոլտ կարող է հայտարարվել.

1. Արտաքին պարտքի գծով․ այլ երկրների, միջազգային հիմնադրամների, օտարերկրյա կորպորացիաների նկատմամբ։ Որպես կանոն, այն ձևակերպված է հատուկ արժեթղթերով՝ պետական պարտատոմսերով։
2. Ներքին պարտքի գծով․ տեղական բանկերի, հիմնադրամների, ներդրողների և բնակչության նկատմամբ, ներառյալ՝ կենսաթոշակների, սոցիալական նպաստների, պետական ծառայողների աշխատավարձերի վճարումը։

Ծանոթագրություններ

1. «Դեֆոլտ․ բացելով փակագծերը». Banks.am (ամհարերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
2. «Дефолт». www.audit-it.ru. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
3. Новости, Р. И. А. (20110824T1245). «Дефолт 1998 года в России: причины, хронология, последствия. Справка». РИА Новости (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
4. «Аргентинский кризис: первое предупреждение для России». NEWSru.com (ռուսերեն). 2001 թ․ դեկտեմբերի 21. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
5. ИноСМИ, Il Messaggero (20110801T1436). «Четыре дефолта за последние 20 лет: Мексика, Россия, Аргентина и Уругвай». ИноСМИ (ռուսերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.
6. «North Korea Is Told of Loan Default». The New York Times Company.
7. «Греция не выплатила в срок свой долг МВФ». tass.ru. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 10-ին.