Արտաշես Շահինյան

Արտաշես Լիպարիտի Շահինյան (դեկտեմբերի 19, 1906(1906-12-19), Ալեքսանդրապոլ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն^[1] - մայիսի 14, 1978(1978-05-14)^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]), հայ մաթեմատիկոս, ակադեմիկոս և մանկավարժ։ Համարվում է հայկական մաթեմատիկական գիտության դպրոցի հիմնադիրը։ Ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր (1944), պրոֆեսոր (1944), ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս (1947, թղթակից անդամ՝ 1945 թվականից)^[3]։ ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1961)։

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Շահինյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Արտաշես Շահինյան
Ծնվել է	դեկտեմբերի 19, 1906(1906-12-19) Ալեքսանդրապոլ, Երևանի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1]
Մահացել է	մայիսի 14, 1978(1978-05-14)[1] (71 տարեկան) Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1]
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան[1] և Հայաստանի ԳԱԱ մաթեմատիկայի ինստիտուտ[1]
Անդամակցություն	ՀՀ ԳԱԱ[1]
Ալմա մատեր	Երևանի պետական համալսարան (1931)[1] և Ֆիզմաթ դպրոց
Կոչում	պրոֆեսոր[1] և ակադեմիկոս[1]
Գիտական աստիճան	ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր[1]
Գիտական ղեկավար	Վլադիմիր Սմիռնով[1]
Եղել է գիտական ղեկավար	Սերգեյ Մերգելյան և Մխիթար Ջրբաշյան
Հայտնի աշակերտներ	Աշոտ Շավերդյան[2]
Պարգևներ	և
Երեխա(ներ)	Արամ Շահինյան
Artashes Shahinyan Վիքիպահեստում

Ֆիզիկոս Արամ Շահինյանի հայրն է։

Կենսագրություն

Ծնվել է Ալեքսանդրապոլում (այժմ՝ Գյումրի)։ 1930 թվականին ավարտել է ԵՊՀ։ 1929-1978 թվականներին դասախոսել է ԵՊՀ-ում. 1938-1944 թվականներին՝ երկրաչափության, 1944-1978 թվականներին՝ մաթեմատիկական անալիզի և ֆունկցիաների տեսության ամբիոնների վարիչ, միաժամանակ, 1939-1942 թվականներին՝ ֆիզմաթ ֆակուլտետի դեկան։ 1945-1955 թթ՝ ՀԽՍՀ ԳԱ մաթեմատիկայի և մեխանիկայի բաժանմունքի, 1955-1959 թվականներին՝ համանուն ինստիտուտի հիմնադիր-տնօրեն։ 1950-1963 թթ., միաժամանակ՝ ՀԽՍՀ ԳԱ ֆիզմաթ գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար^[4]։ 1967-1975 թթ եղել է ՀԽՍՀ ԳԽ պատգամավոր։

Գործունեություն

Արտաշես Շահինյանի հուշատախտակը Երևանի Բաղրամայան պողոտայում

Շահինյանի աշխատանքներով Հայաստանում սկիզբ են դրվել մաթեմատիկայի բնագավառի համակարգված գիտական հետազոտություններին։ Զբաղվել է մաթեմատիկական անալիզում ֆունկցիաների մոտավորության տեսությամբ, կոմպլեքս փոփոխական ֆունկցիաների տեսությամբ։ Աշխատանքները վերաբերում են կոմպլեքս տիրույթում մոտավորությունների տեսությանը, կոմպլեքս և իրական փոփոխականների ֆունկցիաների տեսության մի շարք նոր ուղղությունների։ Ֆունկցիաների տեսության բնագավառում Շահինյանի ներդրումները միջազգային ճանաչում են ստացել։

Շահինյանի անունով են կոչվել ԵՊՀ-ին կից իր նախաձեռնությամբ ստեղծված ֆիզմաթ թեքումով Արտաշես Շահինյանի անվան ֆիզմաթ դպրոց (1978 թվականից), փողոցներ Երևանում և Գյումրիում, 1999 թվականին Գյումրիում կանգնեցվել է հուշակոթող։ 1978 թվականին ԵՊՀ-ում սահմանվել Է Շահինյանի անվան կրթաթոշակ։

Երկեր

Արտաշես Շահինյանի կիսանդրին համանուն դպրոցի բակում

• Անալիտիկ ֆունկցիաների տեսություն, մաս 1, Ե., 1969^[5]։

Մամուլ

• Հոդվածների մատենագիտություն^[6]։

Ծանոթագրություններ

1. Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8 (հայ.) — հատոր 8. — էջ 423—424.
2. Mathematics Genealogy Project — 1997.
3. «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա». www.sci.am. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 2-ին.
4. «Artashes Shahinyan - The Mathematics Genealogy Project». www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 2-ին.
5. «ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանի էլ․ քարտարան- Արտաշես Շահինյան». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 27-ին.
6. «ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 8-ին.

Գրականություն

• Արտաշես Լիպարիտի Շահինյան. Կենսամատենագիտություն, Ե., 2003։
• Ակադեմիկոս Արտաշես Լիպարիտի Շահինյան. գիտնականը, հայրենասերը, ուսուցչապետը (կազմ.՝ Ա. Շահինյան), Ե., 2006։

Արտաքին հղումներ

• Նամականիշ Շահինյանի պատվին Արխիվացված 2011-07-16 Wayback Machine
• Շահինյանի անվան ֆիզմաթ թեքումով դպրոցի կայքը Արխիվացված 2010-05-04 Wayback Machine
• Կենսագրությունը անգլերեն Արխիվացված 2011-08-24 Wayback Machine
• Արտաշես Շահինյանը մաթեմատիկական տոհմածառ նախագծում

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 423)։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արտաշես Շահինյան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արտաշես Շահինյան» հոդվածին։