Ամալիենբորգ

Ամալիենբորգ թագավորական պալատ (դան․՝ Amalienborg), պալատ Կոպենհագենում, Դանիայի ամենագեղեցիկ պալատներից մեկը, որը մայրաքաղաք Կոպենհագենի այցեքարտն է և դարեր շարունակ դանիական թագավորական ընտանիքի պաշտոնական նստավայրը և բնակության վայրն է եղել^[2][3][4][5]։ Ներկայումս Նորին Մեծություն Դանիայի Թագուհի Մարգարետ II-ի և Արքայազն Հենրիի պաշտոնական նստավայրն է^[6]։

Ամալիենբորգ դան․՝ Amalienborg
Սոֆի Ամալիենբորգ նկարիչ` Յոհան Յակոբ Բրուն (1740 կտավ)]]
Տեսակ	Դանիայի թագավորական պաշտոնական նստավայր թանգարան
Երկիր	Դանիա
Տեղագրություն	Կոպենհագեն
Հասցե	Դանիա, Կոպենհագեն, Ամալիենբորգ հրապարակ 6։
Գտնվում է ափին	Բալթիկ ծով
Ճարտարապետական ոճ	ռոկոկո
Կառուցի ձև	առանձնատները հավելյալ կառույցների հետ միասին կազմում է ութանկյուն հրապարակ
Կազմված է	Քրիստիան VII առանձնատուն Քրիստիան VIII առանձնատուն Ֆրեդերիկ VIII առանձնատուն Քրիստիան IX առանձնատուն
Անվանված է	Sophie Amalienborg?[1]
Սեփականատեր	Styrelsen for Slotte & Kulturejendomme? և Danish Royal Family?
Բնակիչ	Մարգարետ II Հենրիկ Դանիացի պաշտոնական նստավայր
Առաջին հիշատակում	1673
Հիմնադրված է	1760
Ճարտարապետ	Նիկոլայ Էյտվեդ
Պատվիրող	Սոֆի Ամալիա Ֆրեդերիկ V
Ժառանգության կարգավիճակ	monument on Kulturstyrelsen register? և Համաշխարհային ժառանգության նախնական ցանկի օբյեկտ
Պաշտոնական կայք

Տեսարան Կոպենհագենի օպերային թատրոնի կողմից մեջտեղում  Մարմարյա եկեղեցին

Անվանումը կապված է Ֆրեդերիկ III-ի կնոջ` թագուհի Սոֆի Ամալիայի անվան հետ, ում համար 1673 թվականին այդ վայրում Սոֆի Ամալիենբորգ անունով պալատ է կառուցվել (դան․՝ Sophie Amalienborg), որն այրվել է 1689 թվականի թագավորական թատրոնում օպերային ներկայացման ժամանակ բռնկված հրդեհից։

Ամալիենբորգ համալիրը ստեղծվել է Դանիայի թագավոր Ֆրեդերիկ V-ի (1723-1766 թթ.) ցուցումով` Օլդենբուրգյան թագավորական դինաստիայի առաջին թագավորի` Քրիստիան I -ի թագադրման 300-ամյա հոբելյանի կապակցությամբ։

1993 թվականին Մշակույթի և պալատների դանիական գործակալությունը Ամալիենբորգը ընդգրկել է «Դանիայի բնության և մշակույթի ստեղծագործությունների նախնական ցանկի» մեջ, որը ներկայացվել է ՅՈւՆԵՍԿՕ-ին որպես Համաշխարհային ժառանգություն^[7]։

Պալատի բաղկացուցիչ մասեր

Ճարտարապետ Նիկոլայ Էյտվեդի ճարտարապետական համալիրը բաղկացած է չորս առանձին կանգնած ռոկոկո ոճի գրեթե նույնանման ֆասադային առանձնատներից, որոնք իրարից տարբերվում են իրենց անուններով և վառարանային խողովակների թվով։ Առանձնատները օժանդակ թևերի (գերմ.՝ Flügel) հետ միասին առաջացնում են ութանկյուն մակերես, ձևավորելով համանուն հրապարակը, որի կենտրոնում կանգնած է Ֆրեդերիկ V - ի ձիով արձանը հռոմեկան կայսրի կերպարով (ֆրանսիացի քանդակագործ Ժակ Սալիի աշխատանքը)։ 

Առանձնատների անունները պայմանավորված են այն թագավորների և արքայազների անուններով, ովքեր այնտեղ են բնակվել իրենց ընտանիքների հետ միասին։ Դրանք համապատասխանաբար կոչվում են.

1. Քրիստիան VII առանձնատուն , որը ձեռք է բերել Քրիստիան VII-ը (1794)
2. Քրիստիան VIII առանձնատուն (1839)
3. Ֆրեդերիկ VIII առանձնատուն (1906)
4. Քրիստիան IX առանձնատուն (1863)։

Քրիստիան ութ առանձնատանը ներկայուս տեղակայված են գրադարանը և ընդունելությունների դահլիճները։ Քրիստիան ութ և Քրիստիան յոթ առանձնատները բաց են այցելուների համար։ Այնտեղ կարելի է տեսնել թագավորական ննջարաններն իրենց 1863-1947 թվականների վիճակով` սենյակների հարդարանքով, կահույքով, կենցաղային իրերով հանդերձ^[8]։

Ֆրեդերիկ ութ և Քրիստիան ինը պալատները զբաղեցնում է թագավորական ընտանիքը, և դրանք փակ են զբոսաշրջիկների համար։

Քրիստիան VII առանձնատուն

Կառուցվել է 1750-1754 թվականներին հոֆմարշալ Գոթլոբ Մոլտկեի (1710-1792 թթ.) համար, որտեղից և երկրորդ անվանումը` Մոլտկեի առանձնատուն։ Քրիստիանսբորգ պալատի հրդեհից հետո` 1794 թվականի փետրվարի 26-ին, երբ թագավորական ընտանիքը մնաց առանց տանիքի, թագավոր Քրիստիան VII-ը ձեռք է բերել առանձնատունը որպես անձնական սեփականություն։

1808 թվականից շենքը օգտագործվում է Ֆրեդերիկ VI-ի արքունիքի համար։ 1852-1885 թվականներին այստեղ եղել է Արտաքին գործերի նախարարությունը։ 1885 թվականից առանձնատունն օգտագործվում է բացառապես թագավորական ընտանիքի հյուրերի ու շնորհանդեսների համար։

Կարճ ժամանակ եղել է թագաժառանգ Ֆրեդերիկ IX և թագադրված արքայադուստր Ինգրիդի նստավայրը, ինչպես նաև Մարգարետ II թագուհու և կոնսորտ արքայազն Հենրիկ Դանիացու նստավայրը, իրենց անձնական նստավայրերի վերականգնման ժամանակահատվածում։

1971-1975 թվականներին առանձնատան սենյակներում Մարգարետի և Հենրիկի որդիներ արքայազներ Ֆրեդերիկի և Իոախիմի համար կահավորվել է մանկական սենյակ, իսկ ավելի ուշ դասասենյակ։ 

1982 թվականին սկսվել է շենքի ճակատային մասի ռեստավրացիան, իսկ 1971-1975 թվականներին կատարվել է ինտերիերի ռեստավրացիան։ Քրիստիան VII-ի առանձնատունը հրապարակային այցելությունների համար բաց է։

Քրիստիան VIII առանձնատուն

Քրիստիան VIII-ի առանձնատունը (դան․՝ Christian VIII Palæ), որը հայտնի է նաև Լևեցաուի առանձնատուն անվամբ, քանի որ կառուցվել է գաղտնի խորհրդական կոմս Ք. Ֆ. Լևեցաուի համար (դան․՝ Christian Frederik Levetzau) 1750-1760 թվականներին։ 1794 թվականին պալատը գանձապետական միջոցներով գնվել է թագաժառանգ արքայազն Ֆրեդերիկի համար։ Ներքին ինտերիերը արդիականացվել է և կահավորվել ֆրանսիական ամպիրի ոճով` ճարտարապետ Նիկոլայ Աբիլդգարդի կողմից (դան․՝ Nicolai Abildgaard)։ 1805 թվականին Քրիստիան VII-ի ռեգենտի` թագաժառանգ արայազն Ֆրեդերիկի մահից հետո առանձնատունն անցել նրա որդուն ՝ Արքայազն Քրիստիան Ֆրեդերիկին։ 1839 թվականին Քրիստիանի գահ բարձրանալուց հետո առանձնատունը սկսվել է կոչվել Քրիստիան VIII թագավորի անունով։ Պալատի հյուսիսարևմտյան մասը եղել է արքայազն Ֆրեդերիկի տունը մինչև 2004 թվականը։ Դանիայի արքայադուստր Մերիի հետ նրա ամուսնությունից հետո նրանք տեղափոխվել են Ֆրեդենսբորգ։

Քրիստիան VIII մահացել է 1848 թվականինի, իսկ նրա այրին` թագուհի Կարոլինա Ամալիա (датск. Caroline Amalie 1796-1881) մահացել է 1881 թվականին։ 1885 թվականից մինչև 1898 թվականը շենքում տեղակայվել է Դանիայի Արտաքին գործերի նախարարությունը։ Ավելի ուշ այստեղ բնակություն է հաստատել թագաժառանգ արքայազն Քրիստիանը (1912 թվականին թագադրվել է ինչպես Քրիստիան X) իր տիկնոջ` Ալեքսանդրինայի հետ։ 1947 թվականին Քրիստիան X-ի մահից մի քանի տարի անց այստեղ բնակություն է հաստատել թագաժառանգ արքայազն Կնուդը (դան․՝ Knud)։

1980-ական թվականներին Քրիստիան VIII-ի պալատի ինտերիերը կրկին ռեստավրացվել է։ Այսօր այստեղ տեղակայված է թագավորական գրադարանը, ընդունելությունների սրահները և Գլյուքսբուրգների թագավորական ճյուղի թանգարանային հավաքածուն։ Քրիստիան VIII-ի առանձնատունը կամ «Լևեցաուի առանձնատունը» բաց է հանրության առաջ։

Ֆրեդերիկ VIII առանձնատուն

Ֆրեդերիկ VIII առանձնատունը, կամ Բրոկդորֆի առանձնատունը (դան․՝ Brockdorffs Palæ), կառուցվել է 1750-1760 թվականներին բարոն Իոախիմ Բրոկդորֆի (դան․՝ Joachim Brockdorff) համար։ 1763 թվականին նրա մահից հետո պալատը դարձել է հոֆմարշալ Մոլտկեի սեփականություն (դանիերեն A. G. Moltke)։ Երկու տարի անց առանձնատունը ձեռք է բերել թագավոր Ֆրեդերիկ V-ը (1723-1766 թթ.)։

1767 թվականից (Քրիստիան VII-ի (1749-1808 թթ.) օրոք) առանձնատունն օգտագործվել է որպես Կադետական Ակադեմիա։

Ֆրեդերիկ VI-ը (1768-1839 թթ.) առանձնատունը փոխանցել է իր դստերը` Արքայադուստր Վիլհելմինեին (դան․՝ Vilhelmine Marie af Danmark), երբ ամուսնացել է թագաժառանգ Ֆրեդերիկ VII-ի հետ։ 1837 թվականին այդ ամուսնության լուծարումից հետո և մինչև 1869 թվականը, երբ այստեղ բնակություն հաստատեց հաջորդ թագաժառանգ արքայազն Ֆրեդերիկը, առանձնատունը ծառայել թագավորական ընտանիքի տարբեր անդամներին։ 1906 թվականին Ֆրեդերիկ VIII-ի թագավոր դառնալուց հետո պալատը ստացել է ներկայիս անվանումը։

Ռեստավրացումից հետո` 1934 թվականին առանձնատունը փոխանցվել է հաջորդ գահաժառանգին` Ֆրեդերիկ IX-ին և թագադիր արքայադուստր Ինգրիդին։ Այրիանալով, Ինգրիդ թագուհին (դան․՝ Dronning Ingrid) առանձնատանն ապրել է ընդհուպ մինչև իր մահը` 2000 թվականի նոյեմբեր։

Քրիստիան IX առանձնատուն

Ամալիենսբորգի սյունաշարը, որն իրար է կապում Շակ (Քրիստիան IX) և Մալտկե (Քրիստիան VII) առանձնատները` չխանգարելով երթևեկությանը, ճարտարապետ` Քասպար Ֆրեդերիկ Հարսդորֆ

Հայտնի է Շակի առանձնատուն (Քրիստիան IX) անվան տակ, սկսել է կառուցվել 1750 թվականին։ Չորս տարի անց գաղտնի խորհրդական Սեվերին Լեվենսկիոլդը (դան․՝ Severin Løvenskiold) իր վրայից հանել է շինարարության համար ստանձնած տնտեսական պարտավորությունները և շենքն անցել է կոմսուհի Ա. Ս. Շակին (դան․՝ Anne Sophie Schak), ով այն փոխանցել է իր որդուն Հանս Շակին։ Վերջինս էլ 1757 թվականին դարձել է ֆելդմարշալ Մոլտկեի փեսան։ Մոլտկեն էլ իր հերթին, ոչ միայն գումար է տրամադրել շինարարությունն ավարտի հասցնելու համար, այլև ներգրավել է լավագույն արհեստավորներին ներքին հարդարման աշխատանքների համար։

Քրիստիանսբորգի առանձնատան հրդեհից հետո առանձնատունը ձեռք է բերվել գահաժառանգ Ֆրեդերիկ VI-ի համար։ Շենքն անցումով կապվել է Մոլտկեի առանձնան (Քրիստիան VII առանձնատուն) պատկերասրահոների հետ երկրորդ հարկի մակարդակով, որը հենվում է ութ հոնիական սյուների վրա և չի խոչընդոտում հարակից` Ամալիենգեյդ (դան․՝ Amaliegade - Ամալիայի փողոց) փողոցի տրանսպորտի երթևեկությանը։

1839 թվականից շենքն օգտագործվել է որպես Գերագույն Դատարանի և Արտաքին գործերի Նախարարության համար։

1863 թվականին առանձնատունը դարձել է Քրիստիան IX-ի անձնական առանձնատուն։ Այստեղից էլ առաջացել է առ այսօր գոյություն ունեցող անվանումը։ Քրիստիան IX-ը` այսպես կոչված «Եվրոպայի սկեսրայրը», ապրել է այստեղ մինչև իր մահը` 1906 թվականը^[9]։

1967 թվականին Քրիստիան IX առանձնատունը փոխանցվել է Արքայադուստր Մարգարետին և Արքայազն Հենրիկին։ Քրիստիան IX առանձնատունը հանդիսանում է Նորին Մեծություն Դանիայի թագուհի Մարգարետ II-ի և Նորին Մեծություն Դանիայի արքայազն Հենրիկի պաշտոնական նստավայրը^[6]։

Ֆրեդերիկ V -ի ձիով արձանը Ամալիենբորգի հրապարակի կենտրոնում, որը սկսվել է կառուցվել 1754 թվականին և ավարտվել է 1771 թվականին, քանդակագործ` Ժակ Սալի

Պատմաճարտարապետական համալիրի չափեր և բաղկացուցիչ մասեր

Ամալիենբորգ ճարտարապետական համալիրը ձգվում է հյուսիսից հարավ 203 մ, իսկ արևելքից արևմուտք 195 մ երկարությամբ։ Ութանկյուն հրապարակը չունի հավասար կողմեր։ Շենքերի կողմերն ունեն 46 մ երկարություն, Ամալիենգեյդ փողոցին հարող կողմը ձգվում է գրեթե 60 մետր երկարությամբ, իսկ Ֆրեդերիկսգեյդ փողոցի կողմից` մոտ 56 մ։ Ամալիենբորգ պատմա-ճարտարապետական համալիրի մեջ մտնում են^[10].

• Քրիստիան VII առանձնատունը կամ Մոլտկեի առանձնատունը
• Քրիստիան VIII առանձնատունը կամ Լևեցուի առանձնատունը` Թագաժառանգի նստավայրը
• Ֆրեդերիկ VIII առանձնատուն կամ Բրոկդորֆի առանձնատունը
• Քրիստիան IX առանձնատունը կամ Շակի առանձնատունը` Թագուհու Նստավայրը
• Սյունաշարը, որն իրար է կապում Մոլտկեի և Շակի առանձնատները
• Մոլտկեի առանձնատանը Ֆրեդերիկսգեյդ փողոցի կողմից հարող հրապարակը
• Բերնսթորֆի առանձնատունը (դան․՝ Bernstorffs Palæ) Բրեդգեյդ փողոցի կողմից. մասնավոր սեփականություն
• Դեն առանձնատունը (դան․՝ Dehns Palæ) Բրեդգեյդ փողոցի կողմից. մասնավոր սեփականություն
• Ֆրեդերիկի եկեղեցին, որը հայտնի է Մարմարյա Եկեղեցի անվամբ
• Ֆրեդերիկ V-ի ձիով արձանը
• Նավահանգստի կողմից ընդհատվող Ամալիայի զբոսայգին (դան․՝ Amaliehaven)

Ամալիենբորգի չորս պալատների հարևանությամբ` Քրիստիան IX և Քրիստոսի VII թագավորական պալատները միացնող սյունաշարերի հետևում` Ամալիեգեյդ փողոցի վրա գտնվում է Դեղին պալատը։

Հավելյալ տեղեկություններ

Ի սկզբանե այստեղ տեղակայված Սոֆի Ամալիենբորգի պալատն այրվել է հրդեհի հետևանքով, որը բռնկվել էր պալատական թատրոնում օպերային ներկայացման ժամանակ։ Փաստաթղթերում նշվում է, որ զոհվել է 171 մարդ։ Շենքը չի չի վերականգնվել։

Քրիստիան VII առանձնատան կամ Մոլտկեի առանձնատան ճակատը շենքի կառուցման ժամանակ զարդարված է եղել Թագավորական Փղի շքանշանով (դան․՝ Elefantordenen (R. E.)), քանի որ սեփականատերը հոֆմարշալ Ադամ Գոթլիբ Մոլտկեն եղել է Շքանշանի Ասպետ։ Ժամանակի ընթացքում այս դետալը կորել էր և միայն 2003 թվականին առանձնատան ռեստավրացումից հետո այն վերականգնվել է։

Դանիայի Մշակույթի նախարարությունը 2014 թվականի հոկտեմբերի 8-ին դիմել է Ֆինանսների նախարարությանը Ամալիենբորգի վերանորոգման աշխատանքեր սկսելու համար 34,2 միլիոն կրոն տրամադրել^[11]։

Ամալիենբորգ ճարտարապետական համալիրի համայնապատկեր, կենտրոնում Մարմարյա եկեղեցին

Ամալիենբորգ հրապարակի համայնապատկեր, կենտրոնում Ֆրեդերիկ V-ի ձիով արձանը

Ճարտարապետ

Պալատական համալիրի հեղինակն է Նիկոլայ Էյտվեդը (դան․՝ Nicolai Eigtved; 1701-1754), ով իր գործունեությունը սկսել է Զելանդիա կղզու Ֆրեդերիկսբորգ պալատի պալատական այգեպանից և աճել է մինչև ռոկոկո ճարտարապետական ոճի խոշորագույն ճարտարապետ։ Նա Դանիայի գեղարվեստի թագավորական ակադեմիայի (1754), Ազգային թանգարանի, Ֆրեդերիկի եկեղեցու և Կոպենհագենի այլ տեսարժան շինությունների հեղինակներից է^[8][12]։

Հասցե

Դանիա, Կոպենհագեն, Ամալիենբորգ հրապարակ 6։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Դանիական Թագավորությունը չկարողացավ պահպանել իր ի սկզբանե չեզոք դիրքը^[13][14][15]։ Դանիայի դեմ Երրորդ Ռայխի ռազմական գործողությունները, որոնք սկսվեցին 1940 թվականի ապրիլի 9-ին տևեցին ընդամենը 6 ժամ. Դանիայի թագավոր Քրիստիան X-ը զենքը վայր դնելու հրաման արձակեց, Գերմանիայի հետ կնքվեց չհարձակվելու պայմանագիր^[16]։

Ամալիենբուրգում երկու շենքերի միջև ստորգետնյա թունել կա փորված, որը հորատվել է 1945 թվականի հունվարին։ 31 մետր երկարությամբ ստորգետնյա թունելը հորատվել է Քրիստիան X- ի բնակելի պալատի և Քրիստիան VII առանձնատան միջև` Ֆրեդերկսգեյդ փողոցի հակառակ կողմում։ Այս միջոցառումը թելադրված է եղել թագավորական ընտանիքի անդամներին որպես պատանդ վերցնելու հնարավորություններից խուսափելու անհրաժեշտությունից^[17]։ Այն ոչ մի անգամ չի օգտագործվել, բայց պահպանվում է առ այսօր^[18]։

Հանդիսավոր արարողություններ

Ամեն օր կեսօրին Ամալիենբորգ պալատական հրապարակում տեղի է ունենում Նորին Մեծություն Դանիայի Թագուհի Մարգարետ II-ի պահակախմբի հերթափոխության հանդիսավոր արարողություն։ Սա հետաքրքիր երևույթ է, որը իրականացվում է երկու սցենարով։ Եթե թագուհին տվյալ պահին պալատում է, ապա տանիքի վրա դրոշ է բարձրացվում և արաողությունը մի փոքր ավելի երկար և հանդիսավոր բնույթ է կրում։

Տես նաև

• Կոպենհագենի Ամալիենբորգ հրապարակ (կտավ)
• Դեղին պալատ

Քրիստիան VII-ից մինչև Մարգարետ II տոհմածառ

Ծանոթագրություններ

1. Jørgensen B. Storbyens Stednavne (դան.) — København: Gyldendal, 1999. — P. 15. — 352 p. — ISBN 87-00-35610-7
2. «Arksite Værkleksikon: Amalienborg». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 25-ին.
3. "Amalienborg" i Den Store Danske
4. «1001 fortællinger om Danmark». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 25-ին.
5. «Amalienborgmuseet - Amalienborgs historie». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 25-ին.
6. Amalienborg er den kongelige families residens i København og består af fire identiske palæer. Ամալիենբորգը արքայական ընտանիքի նստավայրն է Կոպենհագենում, որը բաղկացած է չորս միանման առանձնատներից (դան.)
7. «Forslag til Verdensarvslisten – Kulturarvsstyrelsen». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 25-ին.
8. «Дворец Амалиенборг».
9. Christian iX´s Palæ På amalienborg. Bygningshistorisk gennemgang af tag og balustrader(չաշխատող հղում) December 2013 Պատմական ակնարկ շինարարության մասին (դան.)
10. «360° VR panorama av Amalienborg».
11. Kulturministeriet. København, den 8. oktober 2014. (դան.)
12. «Artist: Niels Eigtved». Պաշտոնական կայք.
13. Вальтер Хубач (2006). «Захват Дании и Норвегии. Операция «Учение Везер». 1940-1941».
14. «Телеграмма немецкого посланника в Дании фон Ренте-Финка, государственному секретарю фон Вайцзеккеру. 8 апреля 1940 г.». Беретнинг XII, Билаг. № 87. С. 172 f.
15. «Королевство Дания». РУНИВЕРС.
16. История Дании. ХХ век. / отв. ред. Ю. В. Кудрина, В. В. Рогинский. М.,. «Наука». 1998. стр.119, 120.
17. «Amalienborgs hemmelige gange».
18. Larsen, Jørgen. «Amalienborgs hemmelige gange». Berlinske. MANDAG D. 14. SEPTEMBER 2015.

Արտաքին հղումներ

ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն

• Amalienborg.dk
• 360° VR panorama av Amalienborg
• Պաշտոնական կայք

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամալիենբորգ» հոդվածին։