Ալդեհիդներ

Ալդեհիդներ (լատին․՝ alcohol dehydrogenatus — սպիրտ առանց ջրածնի), ֆորմիլ խումբ պարունակող օրգանական միացություններ։ Վերջիններս ունեն R-CHO կառուցվածք^[5], որտեղ R-ը կողմնային շղթան է, իսկ կարբոնիլային կենտրոնը (-CHO)՝ ֆորմիլ խումբը^[6]։ Ալդեհիդները կետոններից տարբերվում են նրանով, որ կարբոնիլային խումբը գտնվում է մոլեկուլի ածխածնային կմախքի ծայրամասային դիրքում, ոչ թե երկու ածխածինների ատոմների միջև։ Ալդեհիդները շատ տարածված են օրգանական քիմիայում։

Ալդեհիդներ
Տեսակ	Քիմիական միավորների կառուցվածքային դաս
Ենթատեսակ	carbonyl compound?[1]
Կազմված է	aldehyde group? և side chain?
Մասն է	cellular aldehyde metabolic process?[2], aldehyde biosynthetic process?[2], aldehyde catabolic process?[2], cellular detoxification of aldehyde?[2], cellular response to aldehyde?[2], aldehyde dehydrogenase (NAD+) activity?[3], aldehyde oxidase activity?[3], pyruvate decarboxylase activity?[3], alcohol dehydrogenase [NAD(P)+] activity?[3], aldehyde dehydrogenase (NADP+) activity?[3], alcohol oxidase activity?[3], alkan-1-ol dehydrogenase (acceptor) activity?[3], aliphatic-amine oxidase activity?[3], aldehyde ferredoxin oxidoreductase activity?[4], alkanesulfonate monooxygenase activity?[4], alcohol dehydrogenase (NADP+) activity?[4], aldehyde dehydrogenase (quinone) activity?[4], monoamine oxidase activity?[4], alcohol dehydrogenase (cytochrome c(L)) activity?[4] և alcohol dehydrogenase (cytochrome c) activity?[4]

Ալդեհիդների ընդհանուր կառուցվածքը

Ֆորմալդեհիդ՝ պարզագույն ալդեհիդ

Ըստ կարբոքսիլային խմբին միացած ռադիկալի բնույթի

• Հագեցած
• Չհագեցած

Ըստ կարբօքսիլային խմբի թվի

• Մեկ ալդեհիդային խումբ պարունակող
• Դիալդեհիդներ
• Բազմատոմ ալդեհիդներ

Կառուցվածք

Ալդեհիդներում ածխածնային կենտրոնն ունի հարթ կառուցվածք, քանի որ գտնվում է sp²-հիբրիդացման մեջ։ Ֆորմիլային ածխածնի ատոմը կրկնակի կապով միացած է թթվածնի ատոմին և միակի կապով՝ ջրածնի ատոմին։ Հարկ է նշել, որ ֆորմիլ խմբի C-H կապը թթվային (շարժուն) չէ։ Մոլեկուլում առկա զուգորդման (կոնյուգացիա) հաշվին, ալդեհիդի α-ջրածնի ատոմը շատ ավելի թթվային (pKa≈17) է, քան ալկանների C-H կապը (pKa≈50)^[7]։

Ծանոթագրություններ

1. G.P. Moss, P.A.S. Smith, Tavernier D. Glossary of Class Names of Organic Compounds and Reactive Intermediates Based on Structure: IUPAC Recommendations 1995 // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 1995. — Vol. 67, Iss. 8-9. — P. 1307—1375. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC199567081307
2. Gene Ontology release 2019-11-16 — 2019.
3. Gene Ontology release 2020-05-02 — 20200502 — 2020.
4. http://geneontology.org/external2go/rhea2go
5. «IUPAC Gold Book — aldehydes». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 7-ին.
6. Кнунянц И. Л. и др. т.1 А-Дарзана // Химическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — С. 196-198. — 623 с. — 100 000 экз.
7. Chemistry of Enolates and Enols – Acidity of Alpha-Hydrogens

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալդեհիդներ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 150)։