Ադենոզինեռֆոսֆատ

Ադենոզինեռֆոսֆատ (ԱԵՖ, անգլ.՝ АТР), միացություն է՝ հայտնի որպես էներգիայի աղբյուր բոլոր կենդանի օրգանիզմների և դրանցում ընթացող կենսաքիմիական ռեակցիաների համար։ Բջջում օգտագործվում է նյութափոխանակության և էներգիական փոխանակության համար։ ԱԵՖ-ը բացահայտվել է 1929 թվականին, Հարվարդի բժշկական դպրոցի մի խումբ գիտնականների՝ Կարլ Լոհմանի, Սիրուս Ֆիսկեի և Ե. Սաբարոուի կողմից^[3]։ Իսկ 1941 թվականին Ֆրից Լիպմանը ապացուցեց, որ ԱԵՖ-ը բջջում հանդիսանում է էներգիայի գլխավոր կրիչ^[4]։

Ադենոզինեռֆոսֆատ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Այլ անվանումներ	ԱԵՖ, Ադենոզինեռֆոսֆորական թթու
Ավանդական անվանում	5-(6-ամինոպուրին-9-իլ)-3,4-դիհիդրօքսի-օքսոլան-2-իլ-մեթօքսի-հիդրօքսի-ֆոսֆորիլ-օքսի-հիդրօքսի-ֆոսֆորիլ օքսիֆոսֆոնաթթու
Քիմիական բանաձև	C₁₀H₁₆N₅O₁₃P₃
Ռացիոնալ բանաձև	C10H16N5O13P3
Մոլային զանգված	8,4E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Կազմալուծման ջերմաստիճան	144 °C[2]
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	(20 °C) - 5 գ/100 մլ
Դասակարգում
CAS համար	56-65-5
PubChem	5957
EINECS համար	200-283-2
SMILES	C1=NC2=C(C(=N1)N)N=CN2C3C(C(C(O3)COP(=O)(O)OP(=O)(O)OP(=O)(O)O)O)O
ЕС	200-283-2
ChEBI	5742
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Քիմիական և ֆիզիկական հատկություններ

ԱԵՖ-ը իր մեջ պարունակում է ադենոզին՝ կազմված ադենին ազոտական հիմքից և ռիբոզ ածխաջրից, և երեք ֆոսֆորական թթվի մնացորդներ։ Ֆոսֆորական խմբերը որոնք մոտիկ են ռիբոզին նաշվում են որպես ալֆա (α), բետա (β), և գամա (γ) ֆոսֆատներ։ Հետևաբար դա սերտորեն կապված է ՌՆԹ-ի մոնոմեր ադենոզին նուկլեոտիդի հետ։ ԱԵՖ-ը լավ լուծվում է ջրում և բավականին կայուն է pH 6.8 և 7.4 միջև, բայց արագ ենթարկվում է հիդրոլիզի չափազանց մեծ pH-ի ժամանակ։ Քիմիապես ԱԵՖ-ը իրենից ներկայացնում է ադենոզինի եռֆոսֆատ եթեր, որը հանդես է գալիս որպես ադենինի և ռիբոզի ածանցյալ։ Պուրինինային ազոտային հիմքը՝ ադենինը, կապվում է ռիբոզի մեկ ածխաթթվի հետ։ ԱԵՖ-ը հիմնականում գտնվում է աղի վիճակով^[5]։

Կենսասինթեզ

ԱԵՖ-ը բջջի մեջ կազմում է 1-10 մոլ։ ԱԵՖ-ը առաջանում է օքսիդավերականգնման ռեակցիաների արդյունքում, օգտագործելով միշաքարներ կամ բազմաշաքարներ որպես էներգիայի աղբյուր։ Օրինակ կարբոհիդրատները հիդրոլիզի են ենթարկվում մինչև միաշաքարներ ինչպիսին են գլյուկոզը և սախարոզը։

Գլյուկոզի օքսիդացումը ածխաթթու գազի հայտնի է ինչպես բջջային շնչառություն և կարող է առաջացնել մոտ 30 մոլեկուլ ԱԵՖ մեկ գլյուկոզի մոլեկուլից^[6]։ ԱԵՖ կարող է արտադրվել մի շարք բջջային ռեակցիաների արդյունքում։ Էուկարիոտ օրգանիզմների էներգիա ստանալու երեք հիմնական ձևերն են՝ գլիկոլիզը, եռկարբոնաթթվի ցիկլ, երկուսը իրար հետ կազմում են բջջային շնչառությունը և բետաօքսիդացումը։ Մեծ մասամբ ԱԵՖ-ը սինթեզվում է միտոքոնդրրումներում, որը կազմում է մասնագիտացված բջջի ամբողջ ծավալի մոտավորապես 25%-ը^[7]։

Ֆունկցիաները բջջում

Նյութափոխանակություն և սինթեզ

ԱԵՖ-ը ծախսվում է բջջում որպես էներգիա էներգետիկ և պլաստիկ փոխանակությունների համար։ Այսպես ԱԵՖ-ը էներգիա է ապահովում տարբեր տեղեր ընթացող նյթափոխանակության ռեակցիաների համար։ ԱԵՖ-ը էներգիայի գլխավոր աղբյուրն է բջջային ռեակցիաների համար։ Սա ընդգրկում է սինթեզի ռեակցիաները, ներառյալ ԴՆԹ-ի մոլեկուլի սինթեզը և ՌՆԹ-ի տրանսկրիպցիան։ ԱԵՖ-ը նաև կարևոր դեր ունի ակտիվ տեղափոխության մեջ, բջջի պլազմային թաղանթով։ Օրինակ էնդոցիտոզը և էկտոցիտոզը։

Դերը բջջի կառուցվածքի և շարժման մեջ

ԱԵՖ-ը ընդգրկված է բջջի կառուցվածքի մեջ և հեշտացնում է ցիտոկմախքի տարրերի միավորումն ու տարրանջատումը։ Մկանների կծկումների համար նույնպես անհրաժեշտ է ԱԵՖ։ Այս գործընթացն էներգիայի հիմնական սպառիչն է և պարտադիր է կենդանիների շարժման համար։

Ծանոթագրություններ

1. Adenosine triphosphate
2. CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 3—10. — ISBN 978-1-4987-5428-6
3. Lohmann, K. (1929) Über die Pyrophosphatfraktion im Muskel. Naturwissenschaften 17, 624—625.
4. Lipmann F. (1941) Adv. Enzymol. 1, 99-162.
5. Stecher, P. G., ed. (1968). The Merck Index: an encyclopedia of chemicals and drugs 8th edition. Merck and Co. Ltd.
6. Rich PR (2003). «The molecular machinery of Keilin's respiratory chain». Biochem. Soc. Trans. 31 (Pt 6): 1095–105. doi:10.1042/BST0311095. PMID 14641005.
7. Lodish H Berk A, Matsudaira P, Kaiser CA, Krieger M, Scott MP, Zipursky SL, Darnell J. (2004). Molecular Cell Biology (5th ed.). New York: WH Freeman. ISBN 978-0-7167-4366-8.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ադենոզինեռֆոսֆատ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 71)։