From Wikipedia, the free encyclopedia
Ցիփաո (չինարեն՝ 旗袍), չինական կնոջ հագուստի տեսակ, որը հայտնագործվել է նոր ժամանակաշրջանում։ Հագուստի այս տեսակը ձևավորվել է հանրապետության շրջանում, կանայք օգտագործել են տղամարդկանց երկար հագուստի ձևը և ստեղծել են ցիփաոն։
Ցիփաոն հայտնվել է 1921 թվականին, 1925 թվականին դարձել ոճային հագուստ, Ցին դինաստիայի ժամանակաշրջանում այն արտացոլում էր կնոջ և տղամարդու հավասարությունը, քանի որ կանայք նույնպես կարող էին կրել «փաո» (տղամարդկանց հագուստի տեսակ), Չինաստանի հանրապետության Տալու շրջանում ցիփաոն դարձավ կանանց ազգային հագուստը[1]։ 20-րդ դարի առաջին կեսին ցիփաոն Շանհայում մեծ թափով լայն տարածում գտավ և հայտնի կանանց համար հավաքույթների ժամանակ դարձավ նախընտրելի հագուստ։
Այս տենդենցը հասավ նաև Հոնկոնգ, քանի որ Շանհայում և Հոնկոնգում օտարերկրացիները շատ են, ցիփաոն օտարերկացիների աչքերում դարձավ «չինուհիներին ներկայացնող հագուստ»։ Մինչ այսօր, անգամ նորագույն պատմության մեջ ցիփաոն համարվում է Շանհայը և Հոնկոնգը ներկայացնող իրերից մեկը[2]։
Առանձնահատկություններն են աջ թեք փեշը, հյուսվածքնեերով զարդարված գոտին, երկկողմյա կամ միակողմյա կտրվածքը, ուղիղ օձիքը, նեղ իրանը, կարճ թևքը կամ առանց թևքը։
Ցիփաոն միավորում է չինական հագուստի և արևմտյան երկրների հագուստի ոճերի էսթետիկությունը[3], ի տարբերություն տղամարդկանց երկար խալաթենման հագուստի՝ ցիփաոն ցույց է տալիս չինուհիների էսթետիկությունը և էլենգանտությունը[4][5]։
Ցիփաոյի փեշի ամենաերկար հատվածը չի դիպչում ոտքին, իսկ ամենաբարձր ծայրը ծնկներից վերև է, որոշ ցիփաոների փեշը կարող է ծածկել ստորին հատվածը։ Փեշի բացվածքի բարձրությունը կարող է լինել ծնկից մինչև ազդր, այժմ Հոնկոնգում, Թայվանում, Տալույում ավելի տարածված է մեծ բացվածքովը։ Ցիփաոյի փեշը կարելի է համադրել գուլպաների, սովորական չինական տաբատների կամ շորտի հետ, նաև կարելի է կրել առանց որևէ բանի։ Ժամանակակից ցիփաոն պաշտոնական հավաքույթների և առիթների ժամանակ կարելի է կրել մարմնագույն կամ սև գուլպայով։
Օգտագործում են տարբեր նյութերի խառնուրդ՝ մետաքս, բամբակ կամ քիմիական մազաթել, այժմ ցիփաոյի մոդելավորումը ավելի պարզ է ու հստակ, գծերն ավելի ակնհայտ են, հագուստի վրա հանդիպում են հետևյալ նախշերը՝ չինական ավանդական 福 (երջանկություն) հիերոգլիֆը, 寿 (երկարակեցություն) հիերոգլիֆը, վիշապը, ֆենիկսը, կրիան, շրջանաձև ամպերի մուգ նախշեր, 8 գանձերը, լապտեր, երկու ձուկ (երջանկության խորհրդանիշ), նեֆրիտ, քաջվարդ, սալորենի, բամբուկ, շանշուեյի պատկեր, կան նաև ուղիղ միագույն կամ արևմտյան երկրաչափական պատկերներ։ Ֆոնային գույներն են կարմիրը, մոխրագույնը, սևը, կապույտը, կանաչը, նաև կարելի է օգտագործել ոսկեգույն, ասեղնագործում են օգտագործելով ոսկեթել, Սըչուանական դիպակ և այլ նյութեր։
Սկզբում ցիփաոն կրում էին տափակահատակ կաշվե կոշիկներով, բայց 20-րդ դարի 30-ականներից սկսած եվրոպական ոճի ազդեցությունը կրելով, մեծ տարածում գտավ բարձրակրունկ կոշիկները,որից հետո փոփոխություն կրեց նույնիսկ ցիփաոյի երկարությունը[6], և դրանից հետո մետաքսե գուլպաների հետ համարվեցին ցիփաոյի հանդերձանքի մի մասը, ցիփաոյի բարձրակրունկ կոշիկներով համադրման այս եղանակը մինչ օրս համարվում է ամենագեղեցիկ տարբերակը[7][8]։
Ցիփաոյի «փաոն» առաջացել է Ցին դինաստիայի մանչժուրների խալաթանման երկար հագուստից, որը կոչվում է «փաո»։ Սա ի սկզբանե համարվել է պարզ, հարմար մարտական հագուստ ձիավարության համար, բայց երբ մանչժուրները մտան Չինաստանի կազմի մեջ, հագուստի դիզայնը փոխվեց և ավելի շքեղ տեսք ունեցավ։ Ցին դինաստիայի ժամանակ մանչժուր կանանց կրած հագուստը չուներ ընդհանուր անվանում, մանչժուր կանանց հագուստը բացի ցիճուան (旗装) անվանելուց կոչել են նաև չընյի (衬衣), չանյի (氅衣), ցիճուան (旗装) և այլն, բայց Ցին դինաստիայի ժամանակաշրջանում շատ քիչ են անվանել ցիփաո[9]։ Հան խմբին պատկանող կանայք Սոն դինաստիայից ի վեր առօրյայում կրել են «երկու մասից կազմված հագուստ»՝ վերևից և ներքևից կիսաշրջազգեստով կամ վերևից և ներքևից տաբատով, իսկ տղամարդիկ առօրյայում կրում էին դաոսական երկար խալաթ։ Չնայած կանանց հագուստի ձևը կրել է մանչժուրների ազդեցությունը, այնուամենայնիվ Մին դինաստիայի հագուստի ոճը դեռ պահպանվում է։ Ցին դինաստիայի վերջում Հան դինաստիայի հագուստի և ցիճուանի ոճերը արդեն միաձուլվել են, Մանչժուրների և Հաների հագուստի միջև տարբերությունը մշուշվել է և դժվար է տարբերակել[10][11], Ցին դինաստիայի ժամանակաշրջանում փաոյի դիզայնը 1911-1912 թվականների հեղափոխությունից հետո փոփոխություն չի կրել։
Ցին դինաստիայի անկումից հետո անգամ մանչժուրները կրում էին փաո, այդ ժամանակվա մարդիկ չնայած այդքան էլ հաճախ չէին կրում այն, բայց նրանց պատկերացումները այնուամենայնիվ չէին փոխվում տղամարդու հագուստի նկատմամբ։ Չինաստանի հանրապետության հիմնադրումից հետո քարոզվում էր «հինգ էթնիկ խմբերի հանրապետությունը», արևմուտքի տենդեցները տարածվում էին արևելքում։ Սկզբնական շրջանում կանայք, որոնք արևմտյան մշակույթի կրող էին, ընդունում էին կնոջ և տղամարդու հավասարության գաղափարը, սակայն իրական իրավիճակը և պատկերացումները իրարից շատ հեռու էին։ Կանայք ամոթի և զայրույթի ներքո մերժում են այն ամենը, ինչ կապված է ֆեմինիզմի հետ, ուստի կանխամտածված ընդօրինակում էին տղաներին, կրում էին ավանդական տղամարդու հագուստ, որից էլ առաջացել է ներկայիս ժամանակակից ցիփաոն։ Նրանք հույս ունեին, որ ցիփաո կրելով հակադրվում են «կանայք կրում են բարդ հագուստներ և դառնում են տղամարդկանց համար հիանալու առարկա» նկարագրին, և նրանք ուզում էին տղամարդկանց պես փաո կրելու իրավունք ձեռք բերեին։ Այդ ժամանակաշրջանում ցիփաոյի ոճը խիստ էր և պարզ[1]։ Շանհայի ուսանողուհիները ցիփաոյի ամենավաղ կրողներն են, Շանհայի աղջիկների համար նախատեսված դպրոցում ցիփաոն համարվում էր դպրոցական համազգեստ[11]։ 1911-1912 թվականի հեղափոխությունից հետո տենդենցների ազդեցության տակ, մանչժուր կանայք իրենց կյանքի անվտանգության համար, հրաժարվեցին կրել մանչժուրական ցիճուան և կրեցին ցիփաո, որից հետո ցիփաոն ունեցավ ավելի բարդ դիզայն, ասեղնագործություն, երկար թևք, որը նույնպես լայն տարածում գտավ[12]։ 1925 թվականին ցիփաոն սկսեց լայն տարածում գտնել Շանհայում[13],նախնական ձևը դեռևս հիմնված է «շրջված թևքերի» վրա[14],միայն թե համեմատած Ցին դինաստիայի ժամանակվա ցիփաոյի հետ բավականին պարզեցված էր։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ցիփաոն դիզայնավորել է Շանհայի մի ուսանողուհիների խումբ, ինչ վերաբերում է այն ժամանակվա «կին առաջնորդների» հագուստի առաջատար դիրքին և արևմտականացման նոր բաներն ընդունելու ունակությանը, ապա ամենավաղ կանայք, ովքեր այդ ժամանակ հաճախ կրում էին ցիփաո, ուսանողուհիներն էին[11][15]։ 1920-ականների վերջին արևմուտքում տարածված էր կարճ կիսաշրջազգեստը, նկարիչ Վան Լայմինը 1928 թվականին օգոստոսին «Բարի ընկեր» թերթի 29-րդ համարի համար նախագծեց ցիփաո, Շանհայի Նանծին փողոցի Հոնսյան ցիփաոյի խանութը նմանակեց դրանք, համաձայն արևմուտքում տարածված գեղեցկության չափանիշներին, նորից տարածում գտավ կարճ ցիփաոն կարված Շանհայի ոճով[16]։
Չինաստանի հանրապետության կառավարությունը 1929 թվականին օրենք ընդունեց, որով ցիփաոն համարվեց ազգային տոնական հագուստներից մեկը։ Չինաստանի հանրապետության ղեկավարների կանայք դիվանագիտական հանդիպումների ժամանակ կրում են ցիփաո, սակայն երբեմն կրում են նաև արևմտյան հագուստ[17]։ 2003 թվականի դեմոկրատական կուսակցության իշխանության ժամանակ այն հիմնավորմամբ, որ «ժամանակային և տարածական միջավայրի փոփոխության պատճառով այն հնացել է, հագուստի մշակույթի հիման վրա կյանքի էթիկետը և գեղագիտությունը պետք է օգտագործվեն որպես կրթություն և խթանում, և կարիք չկա կիրառել օրենքներ և կանոնակարգեր, և կարիք չկա շարունակել այն իրականացնել»[18], օրենսդրական մարմնի կողմից ընդունվեց և վավերացվեց թիվ 09200105560 հրահանգով[19]։
Նախքան ցիփաոյի լայն տարածում գտնելը լինի դա Հանի ազգության Ցին Հանի կանացի հագուստ, թե մանչժու ազգության հագուստ, կային կիսաշրջազգեստներ կամ տաբատներ, որոնք միմյանց համապատասխանում էին։ Այնուամենայինիվ այս ավանդական ժամանակակից ցիփաոն կոմպլեկտավորումը հեռացվել է, բացի 1925 թվականի ցիփաոյի ծաղկման շրջանում «ցիփաոյի հետ կրել տաբատ»-ի գրառումներից, մյուս բոլոր ժամանակներում նորաձևության հիմնական ձևն այն էր, որ ցիփաոյի հետ չէր կարելի կրել տաբատ կամ կիսաշրջազգեստ, բայց կարելի էր կրել գուլպա[11][20]։ Զորապետ Սուըն Չուանֆանը հրամայեց Շանհայի կանանց կրել ցիփաո պատճառաբանելով որ դա «անբարոյականի» հագուստ է[21]。
1940-ականներին ցիփաոն ավելի զարգացավ, ցիփաոն ընդգծում էր կանանց իրանը, ուներ բացվածք, բայց ընդունված էր անգամ մտավորականների կողմից, ցիփաո կրող կանայք մտավորականների համար համարվում էին անկախ, Նոր Չինաստանի կանայք[1]։ Արևմուտքում ցիփաոն արդեն համարվում էր կանանց ազատության խորհրդանիշ։ Սա Շանհայից տարածվեց ողջ Չինաստանով, ցիփաոն դարձավ այն ժամանակ Չինաստանի քաղաքաբնակ կանանց և կրթված երիտասարդ կանանց հիմնական հագուստ։ Նույնիսկ Չինաստանի քիչ զարգացած շրջանների կանայք նույնպես կրում են ցիփաո, պարզ հագուստի, էժան գների և վերին դասի հետ հավասար վերաբերմունքի շնորհիվ:
|
1919 թվականին Ճապանական Թայվանի նահանգապետ Ծիեն Ճը Լանը իրականացրեց ձուլման քաղաքականություն, պահանջում էր հրաժարվել Հան ազգությունից և մշակույթից, սա ուղղակիորեն հանգեցրեց բարձր խավի ներկայցուցիչների անկմանը, Թայվանում զարգացավ «Նոր մշակութային շարժումը»[22][23]։ Ճապոնիայի տիրապետության տակ Թայվանում և Մանչժուրիայում ցիփաոն բարձր խավի կանանց ամենօրյա հագուստ էր, ցիփաոն կրում էին Հան ազգությունը մյուս ազգություններից տարբերելու համար, Չինաստանի հանրապետությունը Թայվան տեղափոխելուց հետո այն պատճառով, որ նախագահի կինը՝ Սոն Մեյլինը, սիրում էր կրել ցիփաո, Թայվանում ցիփաո կրող կանանց թիվը որոշ չափով աճեց, բայց 1980-ականներից հետո այն նորաձևությունից դուրս եկավ։
Պատերազմում Ճապոնիայի պարտությունից հետո Չինաստանը գրավեց Թայվանը, չնայած նյութական պայմանների խիստ կարիքի մեջ, որոշ թայվանցիներ փոխեցին իրենց հագուստը ցիփաոյի, որով արտահայտում էին իրենց ճանաչումը Չինստանի նկատմամբ[24][25][26],այնուամենայնիվ ցիփաոյի տարածումը այս շրջանում կարճ տևեց[27]։
1950-ից մինչև 60-ականներ կառավարությն Թայվան տեղափողվելու հետ միասին մյուս գավառներից մեծ թվով զինվորներ և քաղքացիներ բերեցին ցիփաոյի երրորդ տենդենցը։ Կինոյի և հեռուստատեսային երգչուհիների, գեղեցկության մրցույթների և նույնիսկ բարձր դասի պաշտոնյաների կանանց կողմից դրդված՝ տասը տարի անց այն աստիճանաբար նվազեց[28]։
1980-ականներից հետո հասարակության բազմազանությամբ և արևմտյան մշակույթի զարգացմամբ, ներկայումս երիտասարդ կանայք սովորական ժամանակ կամ պաշտոնական առիթներին արևմտյան հագուստ են կրում, կռավարական առիթներին նույնպես։ Այն ժամանակ Չինաստանի հանրապետության նախագահի երդմնակալության, Ազգային տոնի և այլ կարևոր իրադարձությունների ժամանակ կանայք կրում էին ցիփաո, բայց 2016 թվականից կրում են արևմտյան հագուստ[29]։
Սկսած 1962 թվականից Չինաստանի ավիացիայի աշխատակիցը ստյուարդեսան նույնպես կրում էր ցիփաո[30]։
1949 թվականից հետո Չինաստանի կոմունիստական կուսակցությունը մայրցամաքային Չինաստանում ճնշում էր ցիփաոյի մշակույթը, բայց ցիփաոյի մշակույթը կարողացավ պահպանվել Հոնկոնգում։ Պատերազմից առաջ Հոնկոնգի հագուստը՝ չանշանը, հիմնված էր Շանհայի ցիփաոյի օրինակով, իսկ պատերազմից հետո զարգացրեց իր առանձնահատկությունները[31][32][33]։
1930-1970-ականներին ցիփաոն Հոնկոնգում արդեն մեծ տարածում էր գտել, շատ գրասենյակային աշխատակցուհիներ, ուսուցչուհիներ կրում էին հասարակ ցիփաո, պաշտոնական առիթներին, ինչպիսիք են հարսանիքը, ճաշկերույթը, ամանորը, կրում էին շքեղ ցիփաո։ Ինչպես նաև դպրոցներում կապույտ և սպիտակ, նաև միագույն ցիփաոն համարվում էր դպրոցական համազգեստ։
1980-ականներից հետո ցիփաոն Հոնկոնգում այլևս տարածված չէր, բացի հատուկ առիթներից երիտասարդ կանայք ցիփաո չէին կրում որպես ամենօրյա հագուստ, այն հիմնականում կրում էին տարեց կանայք կամ կրում էին որպես զգեստ որպես իրենց հարսանիքի արարողության ժամանակ։
Կանայք, որոնք ունեին բարձր պաշտոն նույնպես կրում էին ցիփաո։ 2001 թվականի ապրիլի 19-ին Անսոն Չանը, Հոնկոնգի վարչակազմի նախկին գլխավոր քարտուղարը կրել է ցիփաո[34]։ Հոնկոնգի կանայք նաև կրում էին ցիփաո, երբ չինական մշակութային միջոցառում էին անցկացնում, որոշ մասն էլ կանանց ցիփաո էր կրում չինական ավանդական փառատոնների ժամանակ, քանի որ համարում էին ցիփաոն չինական ավանդական հագուստ։
1933 թվականին Չիկագոյի համաշխարհային ցուցահանդեսի ժամանակ ցիփաոն արծաթե մրցանակ է շահել[36]։
Չինաստանի ժողովրդական հանրապետության հիմնադրումից հետո քանի որ կոմունիստական կուսակցությունը առաջ էր քաշում աշխատասիրությունն ու պարզությունը, իսկ ցիփաոն ներկայացնում էր բուրժուազիան, ուստի Չինաստանի ժողովրդական հանրապետության իշխանությունների կողմից ցիփաոն արգելվեց։
Այսպպիսով մայրցամաքային Չինաստանում ցիփաոն աստիճանաբար անկում ապրեց։
1980-ականների բարեփոխումների բաց քաղաքականությունից հետո հոնկոնգյան ոճի ցիփաոն 1980-1990-ականներին մայրցամաքային Չինաաստանում նորից տարածում ձեռք բերեց[37],ցիփաոն նորից հայտնի դարձավ, բայց հայտնիությունը այնքան չէր, որքան Չինաստանի հանրապետության տարիներին, այժմ ցիփաոն կարելի էր տեսնել հյուրեր ընդունելիս, ֆոտոստուդիայում, չինական նկարչական ցուցահանդեսներին, Շանհայի կամ Հոնկոնգի ոճի ցուցահանդեսներին։
Այնուամենայնիվ Ծյան Ծըմինը և Հու Ծինթաոն, Չինաստանի կոմունիստական հանրապետության կենտրոնական կոմիտեի նախկին գլխավոր քարտուղարի կինը և այլք արտասահման այցի ժամանակ կրում էին ցիփաո[21][38]։ 1990 թվականից ի վեր դիվանագիտական հանդիպումների և միջոցառումների ժամանակ կին ղեկավարների կամ ղեկավարների կանանց ցիփաո կրելը դարձել էր նորմալ երևույթ։ Նրանք կրում էին գեղեցիկ ցիփաո, որով ծածկում էին իրենց մարմինը, քանի որ մեծ բացվածքով ցիփաոն ընդունված չի եղել կրել պաշտոնական հանդիպումների ժամանակ։
1980-ականների վերջին որոշ հյուրանոցներ և ռեստորաններ օգտագործում էին էժան ցիփաոն՝ որպես սպասարկող անձնակազմի համազգեստ, որոշ կազմակերպություններ նույնպես օգտագործում էին ցիփաո՝ որպես համազգեստ[39],սակայն այս տեսակ համազգեստները կարվում էին սինթետիկ մանրաթելից, մեծ բացվածքով, ավելի կարճ, վառ գույների, կարվում էր շատ կոպիտ, որն էլ մարդկանց մոտ կարծրատիպ է ստեղծել և ցիփաոյին սկսել են անվանել «մատուցողի հագուստ», սա մարդկանց մոտ սխալ կարծիք է ձևավորել[40], և շատ աղջիկներ չեն համարձակվել հանրային միջոցառումների ժամանակ ցիփաո կրել[41][42][43]։
Մայրցամաքային Չինաստանում վերջին տարիներին արդեն տպագրվել են ավելի քան մի քանի տասնյակ մենագրություններ ցիփաոյի վերաբերյալ։ Վերջին տարիներին մեծ տարածում են գտել նաև հեռուստատեսային դրամաներն ու ֆիլմերը՝ Չինաստանի Հանրապետության թեմայով, որոնցում ցիփաոն որպես հիմնական հագուստ օգտագործվում է։ Որոշ ֆիլմեր օրինակ «Սիրո տրամադրություն», «Ցիփաո» և այլն խորը տպավորություն են թողել հանդիսատեսի վրա[44][45][46][47]։։
2010 թվականին Շանհայի համաշխարհային ցուցահանդեսի կազմակերպչական կոմիտեն 60 հավաքածու մետաքսե ցիփաո է պատվիրել, որպես ընծա Չինաստանի հանրապետության կողմից, մեկ ցիփաոն արժեր 100000 յուեն[48]։
Շանհայում կանգ առած որոշ արտասահմանցի գլխավոր հյուպատոսների կանայք կրել են ցիփաո մասնակցելու բարեգործական միջոցառումներին[49]։ Արտասահմանցի տուրիստները առաջին բանը, որ անում են ցիփաոոյի ցուցադրությունն է, նրանք ցիփաոն համարում են Չինաստանի ներկայացուցիչ[50]։
2008 թվականին Պեկինի օլիմպիական խաղերի բացման ժամանակ Շվեյցարիայի մարզիկների պատվիրակությունը բեմ դուրս գալուց կրել է ցիփաո[51][52]։ Քանի որ օլիմպիական խաղերի մրցանակաբաշխության ժամանակ նույնպես ցիփաո են կրել, ավելի քան 10 օլիմպիական չեմպիոններ խնդրեցին իրենց համար կարել ցիփաո հենց իրենց հարսանիքի համար, հատուկ պահանջն էր՝ կարել հենց օլիմպիական խաղերի մրցանակաբաշխության ժամանակ կրած ցիփաոյի օրինակով, որը հաղթանակ էր խորհրդանշում[53]։
Որոշ եվրոպացի և ամերիկացի աստղեր կրում են ցիփաո հանրության առաջ ելույթ ունենալու համար, կարծում էին, որ այդպես ունեն տարաշխարհիկ տեսք, նրանցից են՝ Փերիս Հիլթոնը, Քելլի Միլոն, Էմմա Վոթսոնը, Ջենիֆեր Լոպես, Բյորկը և Այումի Համասակին և այլն[54],Հոլիվուդյան աստղ Ջենիֆեր Լոպեսի, բրիտանացի սուպերմոդել Ծի Մոսի, Նիկոլ Քիդմանի, Վիկտորիա Բեքհեմի և Սիլի Դիոնի ցիփաոյի ոճը կարող է հետագայում ապացուցել ցիփաոյի միջազգային ազդեցությունը[55]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.