Վաշինգտոն (լեռ)

Վաշինգտոն լեռ (անգլ.՝ Mount Washington), ԱՄՆ-ի հյուսիս-արևելյան ամենաբարձր լեռն է՝ 1917 մետր։ Լեռը հայտնի է վտանգավոր փոփոխական եղանակով և երկար ժամանակ պահպանել է երկրի մակերևույթի վրա չափված քամու ամենաբարձր արագության ռեկորդը՝ 103,3 մ/վ (372 կմ/ժ), որը չափվել է 1934 թվականի ապրիլի 12-ին^[1]։ Մինչ եվրոպացի վերաբնակիչների ժամանումը լեռը հայտնի էր որպես Աջիոկոչուկ (հնդկացիերենից թարգմանաբար՝ «Մեծ ոգու տուն»)^[2]։

Վաշինգտոն
Տեսակ	լեռ
Երկիր	ԱՄՆ
Վարչատարածքային միավոր	Քոոս շրջան
Լեռնաշղթա	Նախագահական լեռնաշղթա
Բարձրությունը ծովի մակարդակից	1917 մետր
Հարաբերական բարձրություն	1870 մետր
Անվանված է	Ջորջ Վաշինգտոն

Լեռը Նյու Հեմփշիր նահանգի Քոս շրջանի Սպիտակ լեռների Նախագահական լեռնաշղթայի մի մասն է։ Այն ԱՄՆ-ի Արևելյան ափի երրորդ ամենաբարձր կետն է (Միտչել լեռներից հետո, Հյուսիսային Կարոլինա՝ 2037 մետր և Քլինգմանս Հաուս, Թենեսիում՝ 2025 մետր), և ԱՄՆ Արևելյան ափի ամենաբարձր լեռը՝ հարաբերական բարձրությամբ։

Լեռը գտնվում է Սպիտակ լեռների ազգային անտառի տարածքում՝ 59 ակր (0,24 կմ²) տարածք։ Միևնույն ժամանակ, լեռան գագաթն ինքնին համարվում է պետական պարկ։

Պատմություն

Դերբի Ֆիլդը առաջին եվրոպացի վերաբնակիչն է, ով բարձրացել է լեռը 1642 թվականին^[3]։

Եղանակ

Վաշինգտոն լեռը հայտնի է իր փոփոխական եղանակով, մասնավորապես քամու ուղղությունների խաչմերուկով, հիմնականում Ատլանտյան օվկիանոսից, ԱՄՆ-ի հարավ-արևելյան և հյուսիս-արևմտյան ափերից։ Նախագահական լեռնաշղթայի զառիթափությունը, նրա հյուսիս-հարավ ուղղվածության հետ միասին, համակարգը դարձնում է զգալի խոչընդոտ արևմտյան քամիների համար։ Նոյեմբերից ապրիլ ընկած ժամանակահատվածում ուժեղ քամիները օրական միջինում տևում են մինչև 16 ժամ։

Վաշինգտոն լեռը մինչև 1996 թվականը պահպանում էր երկրի մակերևույթի վրա չափված քամու արագության համաշխարհային ռեկորդը՝ 103,3 մ/վ (372 կմ/ժ), ինչպես չափվել է 1934 թվականի ապրիլի 12-ին։ Քամու արագությունը այնպիսի իրադարձություններում, ինչպիսիք են տորնադոները կամ փոթորիկները, չափվում են արբանյակների կամ ռադարների միջոցով, որոնք երկրի մակերևույթին չեն, և, հետևաբար, չեն կարող համեմատվել, թեև մանրակրկիտ չափումներով հնարավոր է իմանալ տորնադոյի արագությունը գետնի մոտ (քամու ամենաբարձր գրանցված արագությունը պտտահողմի դեպքում մոտավորապես 133,3 մ/վ (480 կմ/ժ) է, սակայն այս չափումը կատարվել է գետնից մոտավորապես 30 մետր բարձրության վրա)^[4]։

Եղանակի առաջին կանոնավոր դիտարկումները Վաշինգտոն լեռան վրա կատարվել են ԱՄՆ ազդանշանային ծառայության կողմից՝ 1870-ից 1892 թվականներին։ «Մաունթ Վաշինգտոն» եղանակային կայանը առաջինն էր իր տեսակի մեջ, և շատ երկրներ հետևեցին օրինակին։ Երկար տարիներ ենթադրվում էր, որ նվազագույն ջերմաստիճանը եղել է -43,9 °C, որը գրանցվել է 1934 թվականի հունվարի 29-ին։ Հյուսիսային Կարոլինա նահանգի Էշվիլ քաղաքում գտնվող կլիմայական տվյալների ազգային կենտրոնի 1800-ականների տվյալները ուսումնասիրելիս նոր ռեկորդ է հայտնաբերվել, որը -45,6 °C է և գրանցվել է 1885 թվականի հունվարի 22-ին։ Այնուամենայնիվ, կան ձեռագիր ապացույցներ, որ «Ոչ պաշտոնական» ռեկորդը կարող էր սահմանվել 1871 թվականի հունվարի 5-ին -50,5 °C ջերմաստիճանում։

2004 թվականի հունվարի 16-ին գագաթնաժողովի եղանակային կայանը գրանցել է -42 °C ջերմաստիճան և 39,1 մ/վ (140,8 կմ/ժ) քամու արագություն։ Նման պայմանները տալիս են եղանակի խստություն, որը հավասար է −75 °C^[5]. 71 ժամ անընդմեջ, 2004 թվականի հունվարի 13-ի ժամը 15-ից մինչև 2004 թվականի հունվարի 16-ի ժամը 14-ը, եղանակի խստությունը գագաթին չի գերազանցել -46 °C^[5]։ Գագաթին ձնաբքերը սովորական երևույթ են տարվա բոլոր ամիսներին, իսկ միջին ձյան տեղումները տարեկան 645 սմ է։

Գագաթի վրա գտնվող հիմնական կառույցները նախատեսված են 133,3 մ/վրկ (480 կմ/ժ) քամիներին դիմակայելու համար, մնացած առարկաները, պատկերավոր ասած, շղթայված են սարին։ Բացի մի քանի հաղորդիչներից, լեռան գագաթին կա օդերևութաբանական աստղադիտարան, որը գրանցում և փոխանցում է եղանակը, ինչպես նաև լեռան ենթաբարկտիկական կլիմայի այլ չափումներ։ Ծայրահեղ բնական պայմանները լեռան գագաթին գրեթե անհնարին են դարձնում տեխնիկայի օգտագործումն առանց մարդկային ծառայության։ Աստղադիտարանը նաև գիտական հետազոտություններ է անցկացնում, ինչպիսիք են եղանակային նոր գործիքների փորձարկումը։ Աստղադիտարանի շենքը ձմռանը փակ է այցելուների համար, և ճանապարհորդներին արգելվում է ներս մտնել, բացառությամբ արտակարգ իրավիճակների կամ նախապես կազմակերպված էքսկուրսիաների։

Օդերևութաբանական աստղադիտարանը վերևում սկսեց գործել 1932 թվականին՝ շնորհիվ մի խումբ էնտուզիաստների, ովքեր գիտակցեցին նման վայրի արժեքը։ Կայանի կողմից ստացված տվյալները այն ժամանակվանից հավաքվել են և զգալի գիտական հետաքրքրություն են ներկայացնում։ Ջերմաստիճանի և խոնավության տվյալները գրանցվում են երկու սնդիկի ջերմաչափից բաղկացած հոգեմետրի միջոցով։ Այս մոտեցումը թույլ է տալիս պահպանել չափումների ճշգրտությունն ու հետևողականությունը, որոնք կարող են կորցնել նոր սարքավորումների պարզ անցման դեպքում։

Աստղադիտարանը օգտագործում է «Աշխարհի ամենավատ եղանակի տուն» կարգախոսը,բավականին կասկածելի հայտարարություն, որը հայտնվել է 1940 թվականին Չարլզ Բրուքսի «The Worst Weather in the World» վերնագրով գրառման արդյունքում (The Worst Weather In the World, չնայած այս հոդվածը պնդում էր, որ Վաշինգտոն լեռան եղանակը ամենավատը չէ)^[6][7]։

Հաղորդիչներ

Էդվին Հ. Արմսթրոնգը տեղադրեց FM հաղորդիչ Վաշինգտոն լեռան գագաթին 1937 թվականին։ Կայանը դադարեցրեց հեռարձակումը 1948 թվականին պահպանման բարձր ծախսերի պատճառով։ 1954 թվականին տեղադրվել է հեռուստատեսային հաղորդիչ։ Ներկայումս այն տեղադրված է մալուխներով լրացուցիչ ամրացված աշտարակի վրա^[8]։

Սպորտային մրցումներ

Ամեն տարի հունիսին լեռը անցկացնում է փոխանցումավազք, որը գրավում է հարյուրավոր վազորդների։ Հուլիսին և օգոստոսին լեռան վրա հեծանվային զբոսանքներ են անցկացվում։ Երկու երթուղիներն էլ անցնում են դեպի գագաթ տանող ճանապարհով։ Նման փոխանցումների մինչ օրս ամենահայտնի հաղթողը «Տուր դե Ֆրանս»-ի մասնակից Թեյլեր Համիլթոնն է։

1932 թվականի օգոստոսի 7-ին Ռայմոնդ Ի. Ուիլչը դարձավ առաջին մի ոտքով մարդը, ով բարձրացավ Վաշինգտոն լեռը պաշտոնական մեկ ոտքի մրցույթի ժամանակ։

1904 - 1961 թվականներին դեպի գագաթ տանող ճանապարհին պարբերաբար անցկացվում էին լեռնագնացության մրցումներ, որոնք ամենահինն են Հյուսիսային Ամերիկայում, որոնք կոչվում էին «Climb to the clouds»: 11,9 կմ երկարությամբ և 11,8% թեքությամբ (1419 մ անկում) ուղին սկսվում էր Գլեն Հաուսից (489 մ ծովի մակարդակից) և ավարտվում ամենավերևում (1908 մ)։ 1990 թվականին մրցույթը վերածնվեց, թեև ամեն տարի չի անցկացվում։ Առաջին փորձն արվել է 1899 թվականին, երբ F.E. Stanley-ն իր Locomobile-ով ամբողջ ճանապարհորդությունն արել է 2 ժամ 10 րոպեում, իսկ 1904 թվականին Հիգինսը Daimler 60HP-ով դրա վրա ծախսել է 24 րոպե 37 վայրկյան։ Ներկայիս ռեկորդակիրը՝ 5 րոպե 44,72 վայրկյան, սահմանվել է Թրևիս Պաստրանան 2017 թվականին Subaru Impreza WRX STI-ով։

Մեկ այլ իրադարձություն, թեև սպորտային իրադարձություն չէ, ամենամյա MINI Summit-ն է։ Նման համագումարները սկսվել են 73 մեքենաներով, իսկ ներկայումս մեքենաների թիվը երկու հարյուրից ավելի է։ MINI-ի համագումարը տեղի է ունենում Հայրերի օրվան նախորդող շաբաթ օրը։ Վաշինգտոն լեռը նաև հյուրընկալում է այլընտրանքային էներգիայի մեքենաների երկօրյա համաժողով, որը կոչվում է Վաշինգտոնի այլընտրանքային էներգիայի օրեր։

Արվեստում

Վաշինգտոն լեռը եղել է նկարների թեմա, ներառյալ մի քանի հայտնի գործեր, որոնք թվագրվում են Հյուսիսային Ամերիկայում ֆրանկո-անգլիական հակամարտությունների ժամանակով։ 18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի սկզբին Նյու Հեմփշիրի նկարիչների Conway Society-ը լեռը պատկերել է մի շարք նկարներում, որոնք տարածվել են ամբողջ աշխարհում, որոնցից ամենահայտնին եղել է Հեմփթոն Քորթում։ Վաշինգտոն լեռան են նվիրված նաև երաժշտական ստեղծագործությունները, օրինակ՝ Սիմֆոնիա N 64, որը ստեղծվել է 1990-ականներին ամերիկացի կոմպոզիտոր Ալան Հովանեսի կողմից, ով բարձրացել է սարը։

Ծանոթագրություններ

1. «Метеорологи откопали в архиве самый быстрый ветер Земли». Membrana.ru. 2010 թ․ հունվարի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 30-ին.
2. «Dartmouth College Library Collections» (անգլերեն). Proquest.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 8-ին.
3. «Gazetteer of the State of New Hampshire 1817» (անգլերեն). USGenWeb Archives. 2000 թ․ մայիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 22-ին.
4. Center for Severe Weather Research. «Doppler on Wheels» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. {{cite web}}: External link in |author= (օգնություն)
5. «History for Mt. Washington, NH» (անգլերեն). Weather Underground. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 8-ին.
6. Allen Press «The Mount Washington Weather Observatory — 50 Years Old»(չաշխատող հղում)
7. ««The Worst Weather In the World»». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
8. «"Mount Washington, N.H.: A Look Back"». fybush.com. 2003 թ․ փետրվարի 20. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 8-ին.

Արտաքին հղումներ

• «Peakware.com» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 4-ին.
• Обсерватория на горе Вашингтон(անգլ.)
• Фуникулёр(անգլ.)
• «Автодорога на гору Вашингтон» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 13-ին.
• «Картины горы Вашингтон XIX века» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
• «Факты о погоде на горе Вашингтон» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 13-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վաշինգտոն (լեռ)» հոդվածին։