From Wikipedia, the free encyclopedia
Սայգենթալերի կենսագրության հետ կապված սկանդալ, միջադեպ, որը տեղի է ունեցել 2005 թվականին, երբ Վիքիպեդիայի անանուն մասնակիցը միստիֆիկացված հոդված է ստեղծել հայտնի գրող և լրագրող Ջոն Սայգենթալերի (անգլ.՝ John Seigenthaler) մասին[1]։ Հոդվածի անկոռեկտ բովանդակությունը միանգամից չի հայտնաբերվել և չի ուղղվել չորս ամսվա ընթացքում, քանի դեռ այն չի հայտնաբերվել Սայգենթալերի կողմից։
Սկանդալը կասկածի տակ է դրել վերցված տեղեկությունների հուսալիությունը Վիքիպեդիայից և նմանատիպ այլ կայքերից, որոնք կարող է խմբագրել օգտատերերից յուրաքանչյուրը[2]։ Այդ դեպքից հետո Անգլերեն Վիքիպեդիայում մի շարք միջոցներ են ձեռնարկվել կեղծ տեղեկատվության առաջացման դեմ պայքարելու համար, այդ թվում՝ անանուն օգտատերերի կողմից նոր հոդվածների ստեղծման ժամանակավոր արգելքը։
2005 թվականի դեկտեմբերի 13-ին տված հարցազրույցում համահիմնադիր Ջիմմի Ուելսն իր անփոփոխ աջակցությունն է հայտնել Վիքիպեդիայի քաղաքականությանը[3], որը թույլ է տալիս չգրանցված օգտատերերին խմբագրել հոդվածները՝ նկարագրելով խմբագիրների մասնակցությունը Չինաստանում և Իրանում գաղտնիության հարցերի տեսանկյունից։ Սակայն դրա հետ մեկտեղ նա հայտարարել է, որ վանդալության դեմ պայքարի շրջանակներում նոր հոդվածներ ստեղծելու չգրանցված մասնակիցների արտոնությունները սահմանափակվելու են[3]։
2005 թվականի մայիսի 26-ին Վիքիպեդիայի անգլերեն տարբերակում անանուն օգտատիրոջ կողմից Ջոն Սայգենթալերի մասին կենսագրական հոդված է տեղադրվել, որը հորինված տվյալներ է պարունակել նրա կյանքի և գործունեության մասին։ Դրանց թվում տեղեկություններ են եղել Սայգենթալերի՝ ԽՍՀՄ-ում իբր բազմամյա բնակության և Ջոն Քենեդու և Ռոբերտ Քենեդու սպանություններին նրա մասնակցության մասին։ Ավելի ուշ պարզվել է, որ հրապարակման հեղինակը ոմն Բրայան Չեյսն (անգլ.՝ Brian Chase) է՝ Թենեսի նահանգի Նեշվիլ քաղաքում գտնվող «Rush Delivery» սուրհանդակային ընկերության մենեջերը[4], որն, իր ասելով, գրել է այս հոդվածը և այն տեղադրել է Վիքիպեդիայում իր ընկերոջ վրա կատակելու համար, որի ընտանիքը ընկերական հարաբերությունների մեջ էր գտնվում Ջոն Սայգենթալերի ընտանիքի հետ։
2005 թվականի սեպտեմբերին Սայգենթալերի ընկերը՝ Վիկտոր Ջոնսոն կրտսերը, հայտնաբերել է հոդվածը և հայտնել է նրան այդ մասին[5]։ Ջոնն այդ տեղեկությունը փոխանցել է ընկերներին և գործընկերներին։ Սեպտեմբերի 23-ին Սայգենթալերի գործընկերը Freedom Forum կայքից Վիքիպեդիա է պատճենել նրա պաշտոնական կենսագրությունը[6]։ Հաջորդ օրը խմբագրումը չեղյալ է հայտարարվել Վիքիպեդիայի խմբագիրներից մեկի կողմից, որը համարել է, որ նոր բովանդակությունն ազատ չէ տարածման համար և վերադարձրել է հոդվածի հին տարբերակը։ Էրիկ Նյուտոնն այդ մասին հայտնել է Սայգենթալերին Նյու Յորքում՝ լրագրողների իրավունքների պաշտպանության կոմիտեի հանդիպման ժամանակ։ 2005 թվականի հոկտեմբերին Սայգենթալերը կապ է հաստատել Ջիմմի Ուելսի հետ[7], և նա ուղղել է հոդվածը և փակել խմբագրումների պատմության հանրային հասանելիությունը[8]։
2005 թվականի նոյեմբերի 29-ին Սայգենթալերը տեղի ունեցածի մասին հոդված է գրել Յու-Ես-Եյ Թուդեյի համար[9], որում նա Վիքիպեդիան անվանում է «անկոռեկտ և անպատասխանատու հետազոտական գործիք»։ The Tennessean-ի համար Սայգենթալերը պատրաստել է նույն հոդվածի ընդլայնված տարբերակը, որտեղ հայտնել է իր կեղծ կենսագրությունը տեղադրած անանուն խմբագրողին գտնելու անհաջող փորձերի մասին։ Նա խնդրել է BellSouth ընկերությանը՝ անհայտ մասնակցի համացանցային պրովայդերին, նույնականացնել օգտատիրոջն այ-փի հասցեով, սակայն ընկերությունը հրաժարվել է դա անել առանց դատական որոշման։
Wikipedia Watch կայքի հիմնադիր և հակավիքիպեդիական ակտիվիստ Դանիել Բրանդտը հայտնաբերել է, որ այդ մասնակցի այ-փին պատկանում է Rush Delivery ընկերությանը, ինչի մասին նա հայտնել Է Սայգենթալերին, մամուլին և այդ տեղեկությունը հրապարակել է իր կայքում[10]։
2005 թվականի դեկտեմբերի 9-ին Բրայան Չեյսը The Tenessean-ին խոստովանել է, որ Սայգենթալերի մասին կեղծ տեղեկատվություն է տեղադրել Վիքիպեդիայում և ներողությամբ նամակ է գրել Սայգենթալերին[11]։ Դրանից հետո նա հեռացվել է ընկերությունից[12]։ Սայգենթալերը չի ցանկացել դատվել Չեյսի հետ, ավելին՝ նա Rush Delivery ընկերությանը խնդրել է Բրայանին վերադարձնել աշխատանքը, և ընկերությունը համաձայնել է դա անել։ Մամուլին տված հարցազրույցում նա նշել է, որ ամենից շատ վախենում է, որ քաղաքական գործիչների մասին հոդվածների հնարավոր կեղծ խմբագրումների արդյունքում կառավարությունը ստիպված կլինի վերահսկել համացանցը[13]։
2005 թվականի դեկտեմբերի 13-ին BusinessWeek-ին տված հարցազրույցում Ջիմմի Ուելսը նշել է այն պատճառները, թե ինչու միստիֆիկացիան այդքան երկար աննկատ է մնացել, և առաջարկել է քայլեր, որոնք կարող են ձեռնարկվել տեղի ունեցածի կրկնությունից խուսափելու համար։ Նա նշել է, որ չափազանց շատ նոր հոդվածների ստեղծման պատճառով մոդերատորները չեն հասցնում ստուգել դրանց իսկությունը։ Այդ պատճառով ժամանակավորապես նոր կանոն է մտցվել այն մասին, որ նոր հոդվածները կարող են ստեղծել միայն գրանցված օգտատերերն[14], ինչի անհրաժեշտությունը նշել է նաև Սայգենթալերը Վիքիպեդիայի իր քննադատության մեջ։ Սակայն արդեն գոյություն ունեցող հոդվածներում փոփոխություններ կատարելու համար գրանցում չի պահանջվում։
Ուելսը նաև կարծիք է հայտնել, որ հանրագիտարանն ընդհանուր առմամբ (անկախ այն հանգամանքից՝ տպված է այն, թե էլեկտրոնային) չի կարող օգտագործվել որպես առաջնային աղբյուր և չի կարող համարվել լիովին հեղինակավոր (ինչպես կարծում են ոմանք), բայց այնուամենայնիվ Վիքիպեդիան ավելի հուսալի է որպես գիտելիքների տարբեր ոլորտների տեղեկատվական նյութերի աղբյուր, քան այլ համացանցային աղբյուրներ։ Բացի այդ՝ նա Վիքիպեդիան անվանել է «անավարտ աշխատանք»։
Մասնակի փոփոխություններ են կատարվել Վիքիպեդիայի ծրագրային ապահովման և օգտատերերին ուղղված հրահանգների մեջ[15]։ Այսպես, 2005 թվականի դեկտեմբերի 17-ին ի հայտ են եկել «Biographies of living persons» (Հայերեն Վիքիպեդիայում օգտագործվում է նմանատիպ՝ «Ապրող անձանց կենսագրություններ» կանոնը) նոր ցուցումները[16], որոնք խստացնում են ստուգելիության, չեզոքության և ոճի պահանջները, և մասնավորապես, պահանջում են ապրող անձանց մասին չհաստատված կասկածելի տեղեկատվության հեռացում՝ նման իրավիճակներին բնորոշ աղբյուրի հարցման փոխարեն[17]։ Այժմ ապրող մարդկանց կենսագրությունների համար նոր կատեգորիաներ են ստեղծվել։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.