Շահապոնքի բերդ

Շահապոնք, միջնադարյան բերդ համանուն Շահապոնք ձորում, պատմական Շահապունիք գյուղի մոտ, լեռնաշղթայի բրգաձև և անմատչելի քարաժայռի վրա^[1]։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շահապոնք (այլ կիրառումներ)

Շահապոնքի բերդ
Նկարագրություն
Տեղագրություն	գ. Շահապոնք, Ադրբեջան
Երկիր	Ադրբեջան
Կառուցված	6-րդ դար
Կառուցող	Շահապ, Սյունաց իշխաններ
Շինանյութ	Սրբատաշ և կիսամշակ քար
Ընթացիկ վիճակ	ավերված

Պատմություն

Շահապոնք բերդը կառուցվել է 6-րդ դարում Շահապ, Սյունաց իշխանների պատվերով^[1]։ Վաղ միջնադարի հայոց նշանավոր բերդերից է։

Ճարտարապետություն

Շահապոնքն անառիկ բերդ է եղել՝ կառուցված բնականից դժվարամատչելի ժայռերի վրա։ Ունեցել է միջնաբերդ, որը վեր է խոյացել 350 մետր բարձրությամբ ապառաժ ժայռի գագաթին։ Կառուցվել է սրբատաշ և կիսամշակ քարից։ Շահապոնքը մշտապես եղել է հարձակումների թիրախ, հաճախ հայտնվել է ավերիչ արշավանքների կենտրոնում։ Հայտնի են, օրինակ, 1387 թվականի Լենկ Թեմուրի բանակի դեմ Շահապոնքի հերոսական դիմադրության մարտերը։ Ուշագրավ է այն փաստը, որ այդ ժամանակ բերդապահների մեջ է եղել և պաշտպանական կռիվներին անձնուրացաբար մասնակցել հայ մեծ մտածող Գրիգոր Տաթևացին։ Հայտնի է, որ հենց Շահապոնք բերդում է Տաթևացին շարադրել իր նշանավոր աշխատություններից մեկը՝ Գիրք Հարցմանցը, որտեղ շոշափում է երաժշտական, ծիսական, տեսական-գեղագիտական կարևոր հարցեր։ Բերդի ներսում և շրջակայքում տարբեր ժամանակներում կատարվել են պեղումներ, որոնց շնորհիվ հայտնաբերվել են 13-16-րդ դարերի խեցեղեն իրեր, միջնաբերդի ստորոտին՝ 12-13-րդ դարերի մատուռի ավերակներ և խաչքարերի բեկորներ։ 9-10, 16-17-րդ դարերում վանքը վերակառուցվել է։ Միջնաբերդը գտնվում է հարմարավետ և անմատչելի բարձունքի վրա։ Պարիսպները քարաշեն են, բայց այժմ ավերակ վիճակում են։ Համալիրի ավերակները՝ գտնվում են միջնաբերդում և լեռնաշղթայի հարավարևելյան կողմում^[1]։ Ընդհանուր առմամբ բերդը ավերակ վիճակում է^[1]։

Մատուռ

Միջնաբերդի լեռան տակ, աղբյուրի մոտ գտնվում էր 13-րդ դարի մատուռ։ Հորինվածքը՝ միանավ, փայտածածկ դահլիճ։ Մատուռը կառուցված էր կիսամշակ լեռնային քարից։ Մուտքը արևմուտքից էր։ Աբսիդը՝ ուղղանկյուն, առանց ավանդատների էր^[1]։ Ներսակողմում կային արձանագրություններ։ Մատուռի մոտ կան 14-15-րդ դարերի մի քանի խաչքարերի բեկորները։ Ընդհանուր առմամբ տաճարը ավերակ վիճակում է^[1]։

Տես նաև

• Շահապոնք (գյուղ)

Ծանոթագրություններ

1. Նախիջևանի ԻՍՍՀ հայկական հուշարձանները