From Wikipedia, the free encyclopedia
Մրցակցություն (լատին․՝ concurrentia < լատին․՝ concurro - «բախվել» բառից ), մաքսիմալ շահույթ ստանալու նպատակով ռեսուրսների ձեռքբերման, արտադրության և իրացման լավագույն պայմանների համար տնտեսվարող սուբեկտների պայքարը։ Բարիքներիառաջարկն ապահովող տնտեսվարող սուբեկտների՝ արտադրողների (ֆիրմաների, ձերնարկությունների) և վաճառողների մրցակցությունը բնորոշվում է որպես նրանց միջև տնտեսական պայքար՝ շուկայում իրենց բաժինն ունենալու և շահույթ ստանալու նպատակով։ Մրցակցությունն արտադրողների և սպառողների յուրատեսակ փոխազդեցություն է, որում դինամիկ կերպով կոորդինացվում են նրանց տնտեսական որոշումները կամ ընտրությունը։ Մրցակցությունը սահմանվում է նաև որպես արտադրողների միջև տնտեսական պայքար՝ սահմանափակ ռեսուրսների տնօրինման, բարիքների արտադրության և իրացման առավել շահավետ պայմանների համար։ Մրցակցությունն արդյունավետ կերպով սահմանափակում է նրանցից յուրաքանչյուրի հնարավորությունը միակողմանի ներգործելու շուկայի ընդհանուր պայմանների վրա։ Մրցակցությունը հասարակության սահմանափակ ռեսուրսների բաշխման արդյունավետ միջոց է։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մրցակցություն (այլ կիրառումներ)
Մրցակցության հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ շահույթի ստացումը հավանական է, բայց երաշխավորված չէ, իսկ վնասը՝ հնարավոր է, բայց ոչ անխուսափելի, այսինքն՝ գործունեության արդյունքը ֆիրմաների համար սկզբնապես պարունակում է զգալի անորոշություն, չնայած, որ մրցակցության նշված չափանիշը հստակ է ու կայուն։ Մրցակցությունը օբյեկտիվորեն հարկադրում է տնտեսվարող սուբեկտներին մեծացնելու ներդրումները, ընդլայնելու արտադրությունը, իրականացնելու կազմակերպական և կառուցվածքային վերափոխումներ։
Այստեղ ընդգրկումը բավականին լայն է, ներառյալ գիտատեխնիկական նորամուծությունների կիրառումը և դրա տեմպերի արագացումը, աշխատանքի արտադրողականության աճը, ծախսերի ռացիոնալացումը, արտադրության ծավալների մեծացումը, արտադրանքի տեսականու նորացումը և որակի բարելավումը, վատնումների կրճատումը և վերացումը։
Լինելով շուկայական տնտեսության առանցքային տարր՝ մրցակցությունն էական դեր է խաղում գնագոյացման մեխանիզմում։ Որքան մրցակցությունը սաստիկ է, այնքան ակնառու է դրսևորվում դրա ներգործությունը գների իջեցման ուղղությամբ։ Եվ ընդհակառակը՝ մրցակցության թուլացումը, մանավանդ մենաշնորհային իրավիճակներում, ճանապարհ է բացում գների արհեստական, պարտադրվող բարձրացման համար։
Այս գործառույթի կարևոր բաղադրիչ է ներդրումային ռեսուրսների ուղղորդումը, ներառյալ դրանց միջճյուղային վերաբաշխումը։ Մրցունակության ուժեղացման նպատակադրումը հանգեցնում է ներդրումների չափերի մեծացմանը։
Նորմալ մրցակցությունը նպաստում է եկամուտների առավել համաչափ բաշխմանը և նվազեցնում է բաշխման ծայրահեղ անհամաչափությունը։
Կանխարգելվում է շուկայական չափից ավելի իշխանության ձևավորումը, հաղթահարվում է դրա չարաշահումը։
Մրցակցությունը շուկայական ինքնակարգավորման մեխանիզմի կարևորագույն տարրն է, որի շնորհիվ տնտեսության մեջ տեղի է ունենում կառուցվածքային և կազմակերպական փոփոխություններ, պահպանվում կամ վերականգնվում են տնտեսական տարաբնույթ համամասնություններ։
Մրցակցության միջոցով սպառողները հնարավորություն են ստանում բավարարել իրենց պահանջմունքները ավելի քիչ ծախսումներով։
Մրցակցությունը լինում է ազնիվ (բարեխիղժ) և անազնիվ (անբարեխիղճ)։ Բարեխիղճ մրցակցության դեպքում շուկայում գործող տնտեսվարող սուբյեկտները(ֆիրմա, ձեռնարկություն) հետևում են շուկայավարման կանոներին։ Անբարեխիղճ մրցակցության դեպքում խախտվում են շուկայավարման կանոները, տնտեսվարող սուբեկտները մրցակցի մասին վատ տեղեկություններ տարածելու, կոմերցիոն գաղտնիքներ բացահայտման և այլ միջոցներով փորձում է մենաշնորհային դիրք գրավել շուկայում:Կախված նրանից, թե մրցակցությունը տարածային ընդգրկման առումով, որ շուկաներում է ծավալվում լինում են երկու տիպի՝ ներքին ու արտաքին մրցակցություն։ Ներքին մրցակցությունը տեղի է ունենում որևէ երկրի ազգային շուկայում, իսկ արտաքին մրցակցությունը ծավալվում է համաշխարհային կամ տարածաշրջանային շուկաներում։ Լինում է նաև ներճյուղային և միջճյուղային մրցակցություն։ Ներճյուղային մրցակցությունը տեղի է ունենում միևնույն ճյուղի տարբեր արտադրողների միջև, իսկ միջճուղային մրցակցությունը՝ տարբեր ճյուղերի։ Մրցակցության տեսակներից է գնային և ոչ գնային մրցակցությունը։ Գնային մրցակցուրյան դեպքում տնտեսվարող սուբեկտները մրցակցից առաջ անցնելու նպատակով իջեցնում են ապրանքների գները ի հաշիվ արտադրանքի ինքնարժեքի իջեցման կամ սեփական շահույթի հաշվին, իսկ ոչ գնային մրցակցության դեպքում տնտեսվարող սուբյեկտները մրցակցի նկատմամբ առավելությունն ապահովում են նոր տեխնոլոգիաների ներդրման, գովազդի և այլ միջոցներով։
Կախված մրցակցության ոլորտից, լինում են՝
Կախված մրցակցության մեթոդներից լինում են՝
Կախված շուկայի վիճակից լինում են՝
Մարքեթինգային տեսանկյունից կազմակերպությունների մակարդակով մրցակցությունը դասակարգվում է՝
Իրական շուկաները մի շարք կարևոր պարամետրերի գծով ունեն զգալի տարբերություններ։ Այս հանգամանքն արտահայտվում է ըստ առանձին շուկաների մրցակցության բնույթի և աստիճանի տարբերվող դրսևորումներով։ Ինչպես շուկաները, այնպես էլ մրցակցությունը տարբերակված են։ Մրցակցության հիմնական տիպերը կամ շուկայական կառուցվածքները առանձնացվում են հետևյալ հատկանիշների հիման վրա.
Թվարկված պարամետրերի հիման վրա առանձնացվում է մրցակցության երկու հիմնական տիպ՝ կատարյալ (ազատ, անսահմանափակ, լրիվ) և ոչ կատարյալ (սահմանափակ) մրցակցություն, որի դրսևորման հիմնական ձևերն են․
Մրցակցության բոլոր այս ձևերը վերոնշյալ պարամետրերի տարբեր համադրություններ են, որոնք ձևավորում են ճյուղային շուկաների մեծ մասում հնարավոր տիպային կառուցվածքները և իրավիճակները։ Մրցակցության գործընթացին առնչվող բոլոր տնտեսական սուբյեկտները իրենց վարքագիծը և գործունեության հիմնահարցերի՝ գլխավորապես գների ու արտադրության ծավալի վերաբերյալ որոշումները ձգտում են հարմարեցնել կոնկրետ շուկայի պայմաններին՝ հաշվի առնելով իրենց շուկայական դիրքի ինչպես առավելությունները, այնպես էլ սահմանափակումները։ Դա նաև նշանակում է, որ շուկաները չեն կարող միատեսակ արդյունավետությամբ գործել կատարյալ և ոչ կատարյալ մրցակցության պայմաններում։ Կատարյալ մրցակցության մոդելին վերագրվում է տեսական և գործնական որոշակի նշանակություն։ Այդ հայեցակարգը նկարագրում է մրցակցության գործընթացը իդեալական պայմաններում և այդ առումով՝ ավելի շատ գիտական վերացարկում է։ Կատարյալ մրցակցության առկայությունը տնտեսական կյանքի ոլորտների մեծ մասում հնարավոր չէ, կամ էլ՝ աննպատակահարմար է։ Կատարյալ մրցակցության մոդելի մշակումը և ուսումնասիրությունը դիտվում են որպես մրցակցության իրական գործընթացների հետազոտման ելակետ և տեսական հիմք։ Այդ մոդելն արժեքավոր է նաև նրանով, որ արտացոլում է ամենամրցակցային միջավայրը և տրամադրում որոշակի նմուշ (էտալոն)՝ իրական մրցակցային պայմանները նկարագրելու, այդ նմուշից շեղումների աստիճանը բնութագրելու համար։ Մի շարք իրական շուկաներ ավելի մոտ են կատարյալ մրցակցության մոդելին, քան ոչ կատարյալ մրցակցության որևէ այլ մոդելի։ Այդպիսիք են, օրինակ, արժութային շուկաները, արժեթղթերի և այլ ֆոնդային ապրանքների շուկաները, ինչպես նաև որոշ գյուղատնտեսական ապրանքների շուկաները։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
