Միանգամյա օգտագործման բաժակ

Մեկանգամյա օգտագործման բաժակ, միանգամյա օգտագործման խմելու սպասք՝ պատրաստված ստվարաթղթից կամ պլաստիկից:

Պատմություն

Պարզ թղթե բաժակ

Պլաստիկ մեկանգամյա օգտագործման բաժակ

1907 թվականին ամերիկացի Լոուրենս Լուելենը, ով զբաղվում էր գազավորված ջրի վաճառքի համար ավտոմատ մեքենայի մշակմամբ, առաջարկեց օգտագործել սոսնձել թուղթ ջրի բաժակների մեջ: 1908 թվականին նա Մասաչուսեթսում հիմնել է American Water Supply Company of New England, որը երկաթուղային կայարաններում և քաղաքի փողոցներում տեղադրել է խմելու ջրի վաճառքի մեքենաներ։ Բայց ԱՄՆ քաղաքներում կային շատ անվճար ծորակներ սովորական ջրով, որտեղից բոլորը կարող էին խմել մետաղական գավաթից, որը շղթայով կապված էր ծորակին, ուստի ջրի վաճառքի մեքենաները տարածված չէին:

Այն ժամանակ Լուելենի կնոջ եղբայրն ու ուղեկից Հյու Մուրը թերթում գրություն էր հրապարակել վարակի վտանգի մասին, որին ենթարկվում են նրանք, ովքեր ջուր են խմում՝ օգտագործելով մեկ գավաթ։ Գրառման մեջ բերված են բժշկական հետազոտության տվյալները, որից հետևում է, որ հանրային սպասքի օգտագործումը Փենսիլվանիայի դպրոցների աշակերտների շրջանում մահացության աճի պատճառ է դարձել: Միևնույն ժամանակ, հայտնի դոկտոր Սամուել Քրումբայնը նաև պայքարում էր փողոցներում գավաթներով ծորակների դեմ՝ որպես համաճարակների աղբյուր։ 1909 թվականին նա հասավ Կանզասում դրանց արգելքին։ Կանզասի օրինակին հաջորդեցին այլ նահանգներ:

1910 թվականին Լուելենը և Մուրը ստեղծեցին «Անհատական խմելու բաժակներ» (անգլ.՝ Individual Drinking Cup Company of New York) ընկերությունը, որը զբաղվում էր մեկանգամյա օգտագործման բաժակների արտադրությամբ։ Դրանք սկզբում կոչվում էին Health Cup (թարգմանաբար՝ անգլերենից «առողջության գավաթ»), բայց 1919 թվականից ի վեր դրանք վերանվանվել են Dixie Cup՝ ի պատիվ Ալֆրեդ Շինդլերի Նյու Յորքի Dixie Doll Company խաղալիքների գործարանում արտադրված տիկնիկների։ Ընկերությունը 1943 թվականին սկսեց կոչվել Dixie Cup Company։

Lackawanna Railroad երկաթուղային ընկերությունն առաջիններից մեկն էր, ով 1909 թվականին գնացքներում սկսեց օգտագործել թղթե բաժակներ: 1917 թվականին գնացքներում հանրային բաժակները օրենսդրորեն ամբողջությամբ փոխարինվեցին թղթե բաժակներով^[1][2][3]։

Մեկանգամյա օգտագործման բաժակներն էլ ավելի մեծ ժողովրդականություն են վայելել McDonald’s արագ սննդի ռեստորանների շնորհիվ, որոնցում բազմակի օգտագործման սպասք օգտագործելը շատ անհարմար էր^[4]։

1950-ականներին հայտնվեցին մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկ բաժակներ, որոնք ավելի էժան էին, քան թղթե բաժակները^[5]։

Բնապահպանական ասպեկտ

Պլաստիկ բաժակները ոչ էկոլոգիական են, քանի որ պլաստիկի տարրալուծման ժամկետը կարող է տևել 500 տարի։ 2021 թվականին ԵՄ-ում դրանք արգելվել են^[5]։

Գրեթե բոլոր մեկանգամյա օգտագործման թղթե բաժակները ներսից նույնպես պատված են պոլիէթիլենի բարակ շերտով, որպեսզի բաժակը դիմանա բարձր ջերմաստիճանին և չթրջվի: Թղթի և պլաստիկի խառնուրդի պատճառով նյութը գրեթե անհնար է վերամշակել: Բնական միջավայրում թուղթը կքայքայվեր 1-2 տարում, սակայն բաղադրության մեջ պլաստիկի առկայության պատճառով մեկանգամյա օգտագործման բաժակները դատապարտված են տասնամյակներ շարունակ աղբանոցում մնալու։

Թղթե բաժակների արտադրության համար օգտագործվում է այսպես կոչված առաջնային ցելյուլոզա, որը ստացվում է փայտի հումքից։ 2,5 հազար բաժակ արտադրելու համար հարկավոր է կտրել մեկ ծառ: Ամբողջ աշխարհում մեկանգամյա օգտագործման թղթե բաժակների արտադրության համար տարեկան 32 միլիոն ծառ է հատվում։

Ծառերը աճում են միջինը 50 տարի, բայց երբ դառնում են բաժակներ, դրանք գնելուց 15 րոպե անց վերածվում են աղբի^[6]։

Մեծ Բրիտանիայում Frugalcup ընկերությունը սկսել է արտադրել կրկնակի հիմքով բաժակներ, նման բաժակի շրջանակը պատրաստված է վերամշակված թղթից, իսկ դրա մեջ տեղադրվում է բարակ անջրանցիկ պլաստիկ ներդիր: Օգտագործելուց հետո երկու մասերն էլ առանձին ուղարկվում են վերամշակման:

Ռուսաստանում 2021 թվականին պետերբուրգյան «Պոլիկապ» ընկերությունը սկսել է թղթե բաժակներ արտադրել առանց պլաստիկի շերտի։ Որպես հումք օգտագործվում է ֆիննական ստվարաթուղթ, որը պաշտպանում է թրջվելուց։ Այս բաժակների կափարիչները պատրաստվում են բագասից՝ ցելյուլոզայից, որը ստացվում է շաքարեղեգի վերամշակումից։

Մեկանգամյա օգտագործման Սպասքի պետերբուրգյան մեկ այլ արտադրող՝ «General Pak»-ը, թղթե բաժակներ է արտադրում կոների տեսքով՝ առանց ներքին պլաստիկ ծածկույթի, որոնք մեկ ժամ չեն արտահոսում, քանի որ դրանց արտադրության համար օգտագործվում է խեժի բարձր պարունակությամբ փշատերև փայտից պատրաստված թուղթ, որն ավելի երկար չի թողնում խոնավությունը։

Ամերիկյան The Plantable Coffee Cup ընկերությունը վերամշակված թղթից պատրաստված կենսաքայքայվող բաժակների մեջ «կպցնում է» կանաչ սիդերատներ՝ բույսեր, որոնք բարելավում են հողի կառուցվածքը և հարստացնում այն սննդարար նյութերով: Դեն նետված բաժակը քայքայվելուց մոտ վեց ամիս անց այս սերմերը ծլում են^[5]։

Ծանոթագրություններ

1. «Company History». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-08-14-ին. Վերցված է 2022-06-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
2. «A short history of the paper cup - providing a hygienic choice since the early 20th century». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-08-16-ին. Վերցված է 2022-06-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
3. «Мельница мифов: кто придумал разовый стакан». Արխիվացված է օրիգինալից 2022-01-27-ին. Վերցված է 2022-06-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
4. Интересные факты о бумажных стаканах
5. «Из отходов и без пластика. Как менялись одноразовые стаканчики». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-11-09-ին. Վերցված է 2022-06-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
6. «Как помочь лесу, попивая утренний кофе». Արխիվացված է օրիգինալից 2022-05-11-ին. Վերցված է 2022-06-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)