Մարտին Հայդեգեր

Մարտին Հայդեգեր (գերմ.՝ Martin Heidegger, սեպտեմբերի 26, 1889(1889-09-26)^{[1][2][3][…]}, Մեսկիրխ, Բադենի Մեծ Դքսություն, Գերմանական կայսրություն^[4] - մայիսի 26, 1976(1976-05-26)^{[5][1][3][…]}, Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն^[4]), գերմանացի փիլիսոփա, գերմանական էկզիստենցիալիզմի ակնառու ներկայացուցիչներից։ Համարվում է 20-րդ դարի խոշորագույն փիլիսոփաներից մեկը^[13]։

Մարտին Հայդեգեր Martin Heidegger
Ծնվել է	սեպտեմբերի 26, 1889(1889-09-26)[1][2][3][…] Մեսկիրխ, Բադենի Մեծ Դքսություն, Գերմանական կայսրություն[4]
Մահացել է	մայիսի 26, 1976(1976-05-26)[5][1][3][…] (86 տարեկան) Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու, Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն[4]
Գերեզման	Մեսկիրխ
Քաղաքացիություն	Վայմարյան Հանրապետություն,  Նացիստական Գերմանիա և  Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն
Ուղղություն	պահպանողական հեղափոխություն
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, բանաստեղծ, համալսարանի դասախոս և կահույքի դիզայներ
Հաստատություն(ներ)	Մարբուրգի համալսարան, Ֆրայբուրգի համալսարան և Ֆրայբուրգի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն
Անդամակցություն	Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիա և Բավարիայի գեղարվեստի ակադեմիա
Ալմա մատեր	Ֆրայբուրգի համալսարան և Ֆրայբուրգի համալսարան (1916)
Գիտական աստիճան	դոկտորի աստիճան
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն[6][7]
Գիտական ղեկավար	Հայնրիխ Ռիկկերտ
Եղել է գիտական ղեկավար	Հանս Ջոնաս, Հերբերտ Մարկուզե, Վիկտոր Ֆարիաս[8], Ջեյքոբ Քլեյն[9], Walter Bröcker?[9], Հանս Գեորգ Գադամեր[9] և Fernando Huidobro?
Ազդվել է	Էդմունդ Հուսերլ, Ֆրիդրիխ Նիցշե, Սյորեն Կիերկեգոր, Հերակլիտ, Անաքսիմանդրոս, Պարմենիդես, Արիստոտել, Պլատոն, Թովմա Աքվինացի, Իոհան Դունս Սկոտ, Իմանուիլ Կանտ, Ֆրանց Բրենտանո[10] և Վիլհելմ Դիլթայ[11]
Կուսակցություն	Նացիոնալ-սոցիալիստական ​​գերմանական բանվորական կուսակցություն[12]
Ամուսին(ներ)	Էլֆրիդա Հայդեգեր
Երեխա(ներ)	Հերման Հայդեգեր
Ուսուցիչ	Էդմունդ Հուսերլ, Հայնրիխ Ռիկկերտ և Կառլ Բրեյգ
Աշակերտներ	Հանա Արենդտ, Կառլոս Աստրադա, Գյունտեր Արենդտ, Կարլ Լյովիթ, Շառլ Մալիկ, Էռնստ Նոլտե, Էմանուել Լևինաս, Կառլ Ռաներ, Յան Պատոչկա, Ալբերտո Վագներ դե Ռեյնա, Սիգրիդ Հանկե և Ernesto Mayz Vallenilla?
Ներշնչվել է Էդմունդ Հուսերլ, Ֆրիդրիխ Նիցշե, Սյորեն Կիերկեգոր, Հերակլիտ, Անաքսիմանդրոս, Պարմենիդես, Արիստոտել, Պլատոն, Թովմա Աքվինացի, Իոհան Դունս Սկոտ, Իմանուիլ Կանտ, Ֆրանց Բրենտանո[10] և Վիլհելմ Դիլթայ[11]
Ստորագրություն
Martin Heidegger Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Մարտին Հայդեգերը սովորել է Հայնրիխ Ռիկերտի մոտ։ Եղել է Էդմունդ Հուսերլի ասիստենտը, Մարբուրգի, Ֆրայբուրգի համալսարանների պրոֆեսոր։ Նացիստների հետ համագործակցելու համար 1945 թվականին հեռացվել է աշխատանքից^[14]։

Հայդեգերի աշխարհայացքը ձևավորվել է Հուսերլի և Մաքս Շելերի ֆենոմենոլոգիայի, Վ. Դիլթեի «կյանքի փիլիսոփայության», դիալեկտիկական աստվածաբանության առանձին մոտիվների ազդեցությամբ։ Հայդեգերի փիլիսոփայության առանցքը մարդկային գոյության («մարդու կեցության») իմաստավորման հարցն է։ Ըստ նրա, մարդկային կեցության գոյաբանական հիմքը անհատի վերջնական, ժամանակավոր ու մահկանացու լինելն է, որոնց գիտակցմամբ նա ըմբռնում է նաև իր ինքնուրույն կեցությունը, իր գոյը։ Այս պատճառով մարդկային գոյությունն իմաստավորվում է «հասարակական հարաբերություններից», «իրերի աշխարհից» առանձնանալու, ազատագրվելու պրոցեսում։ Անձնավորության հոգևոր ապրումներն արտահայտելու և մարդու անհատական կեցությունը հաստատելու համար Հայդեգերն առանձնացնում է «վախ», «վճռականություն», «խիղճ», <մեղք», «հոգս» և նման հասկացություններն ու այդ վիճակների հոգեկան վերապրումներն ու զգացումը։ Հայդեգերի փիլիսոփայության առաջացման սոցիալական և իմացաբանական պայմանավորվածությունը նույնն է, ինչ էկզիստենցիալիզմինը^[14]։

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Nationalencyklopedin (շվեդերեն) — 1999.
3. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
4. Deutsche Nationalbibliothek Record #118547798 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
5. Хайдеггер Мартин // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
6. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
7. CONOR.Sl
8. YouTube video — ed. size: 500000000
9. Mathematics Genealogy Project — 1997.
10. https://www.radiofrance.fr/franceculture/podcasts/les-nuits-de-france-culture/les-chemins-de-la-connaissance-levinas-2-10-ma-decouverte-de-husserl-et-heidegger-1ere-diffusion-03-03-1981-1059440
11. Hui Y. The Question Concerning Technology in China: An Essay in Cosmotechnics
12. https://books.google.es/books?id=feWlC4ioGTYC&pg=PA29 — P. 29.
13. В.Н. Семенова. «ХАЙДЕГГЕР в Новейшем философском словаре».
14. Վիկտոր Համբարձումյան (1980). Հայկական Սովետական Հանրագիտարան. Երևան: Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն. էջեր 155–156.

Գրականություն

• П. Гайденко "Экзистенциализм и проблема культуры (критика философии М. Хайдеггера)", М․, 1963
• Р. Габитова "Человек и общество в немецком экзистенциализме", М․, 1972

Արտաքին հղումներ

• Ստեղծագործություն և ճշմարտություն
• Այժմ արդեն միայն Աստված կարող է մեզ փրկել...
• Guide to the Student Notes from Lectures by Martin Heidegger. (անգլ.)
• Works by Heidegger and on Heidegger (categorization) (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարտին Հայդեգեր» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 155)։