Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ35
From Wikipedia, the free encyclopedia
Պերուի տնտեսությունը զարգացող խառը տնտեսություն է, որը բնութագրվում է արտաքին առևտրի բարձր մակարդակով և միջինից բարձր եկամուտ ունեցող տնտեսությամբ՝ համաձայն Համաշխարհային բանկի դասակարգման[1]։Պերուն ունի աշխարհի քառասունյոթերորդ խոշորագույն տնտեսությունն ամբողջ ՀՆԱ-ով[2] և ներկայումս ունի մարդկային ներուժի զարգացման բարձր ինդեքս[3]։ Երկիրը 2012 թվականին աշխարհի ամենաարագ զարգացող տնտեսություններից մեկն էր՝ ՀՆԱ-ի աճի տեմպերով 6,3%[4]։ Ակնկալվում էր, որ 2021 թվականին տնտեսությունը կաճի 9,3 տոկոսով՝ Պերուում COVID-19 համաճարակի հետընթացով[5]։ Պերուն իր հիմնական առևտրային գործընկերների հետ ստորագրել է մի շարք ազատ առևտրի համաձայնագրեր։ Չինաստանը դարձավ երկրի ամենամեծ առևտրային գործընկերը 2009 թվականի ապրիլի 28-ին ստորագրված Չինաստան-Պերու ազատ առևտրի համաձայնագրից հետո[6]։ Ազատ առևտրի հավելյալ համաձայնագրեր ստորագրվել են ԱՄՆ-ի հետ 2006 թվականին[7], Ճապոնիայի հետ՝ 2011 թվականին[8], իսկ Եվրամիության հետ՝ 2012 թվականին[9]։ Առևտուրն ու արդյունաբերությունը կենտրոնացած են Լիմայում, իսկ գյուղատնտեսական ապրանքների արտահանումը հանգեցրել է տարածաշրջանային զարգացմանը երկրի ներսում:
Պերուի տնտեսությունը կախված է առաջնային ապրանքների արտահանումից, ինչը տնտեսությունը վտանգի տակ է դնում միջազգային շուկաներում գների անկայունության պատճառով: Պերուի կառավարությունը երկրի պատմության ընթացքում քիչ փոխազդեցություն է ունեցել պետական հատվածի հետ, քանի որ տնտեսությունը հաճախ ապրանքային բումեր է ունեցել: Նման ապրանքների արդյունահանումը հակամարտություն է առաջացրել երկրի ներսում՝ դրա բնապահպանական և սոցիալական ազդեցության պատճառով[10]:
Իսպանական կայսրությունից Պերուի անկախացումից հետո տնտեսական վերնախավն իր իշխանությունը կենտրոնացրեց ափամերձ շրջանների վրա՝ ցենտրալիզմի միջոցով, մինչդեռ գյուղական նահանգները կառավարվում էին գոյություն ունեցող ճորտատիրական պրակտիկաներով՝ հացիենդա հողատերերի կողմից[11][12][13]: Այս մոդելը, ըստ էության, շարունակվեց մինչև 1968 թվականը, երբ իշխանությունը վերցրեց գեներալ Խուան Վելասկո Ալվարադոն՝ ղեկավարելով բռնապետություն, որն ավելացրեց սոցիալական ծախսերը և վերացրեց հողատերերի իշխանությունը, ինչը հանգեցրեց իշխանության վակուումի 1970-ականներին, որը տեսավ կոմունիստական պարտիզանական խմբավորման «Փայլող ճանապարհ» վերելքը[11][12]: 1980-ականներից սկսած՝ Պերուն բախվեց տնտեսական դժվարությունների՝ 1980-ականների սկզբի անկման և Պերուի ներքին հակամարտությունների հետևանքով Կորցրած տասնամյակի ընթացքում: Ալան Գարսիայի կառավարությունը սահմանեց գների վերահսկողություն, ինչը հանգեցրեց հիպերինֆլյացիայի[10]: Ի պատասխան՝ Պերուի զինված ուժերը մշակեցին «Plan Verde»-ի նախագիծը՝ որն իրենից ներկայացնում էր նեոլիբերալ, բաց շուկայական տնտեսություն ստեղծելու գործողություն։ Հաղորդվում է, որ դա իրականացվել է Ալբերտո Ֆուխիմորիի կառավարության կողմից, բացի տնտեսագետ Էրնանդո դե Սոտոյի դեղատոմսերից, «Ֆուջիշոկ» անունով հայտնի ժամանակաշրջանում[10][14][15][16]։ Այս շոկի ընթացքում դադարեցվեցին գների հսկողությունը, տեղի ունեցավ պետական կազմակերպությունների սեփականաշնորհումը, իսկ օտարերկրյա ներդրումների խթանումը տեղի ունեցավ կանոնակարգերի վերացման միջոցով[10]։ Ֆուխիմորիի վարչակազմի տնտեսական միջոցառումները երկրում մտցրեցին մակրոտնտեսական կայունություն։
2000-ականների ապրանքային բումից հետո Պերուի զարգացումն արագացավ, ինչպես նաև տեղի ունեցավ պետական ֆինանսների բարելավում, աղքատության կրճատում և սոցիալական հատվածի առաջխաղացում[10][17][11][18]։ Ազգը վերջերս ընդունել է Լիմայի կոնսենսուսը՝ նեոլիբերալիզմի, ապակարգավորման և ազատ շուկայի քաղաքականության տնտեսական գաղափարախոսությունը, որը գրավիչ է դարձրել Պերուում օտարերկրյա պորտֆելի ներդրումները[11][18][19]։ 2012 թվականին գնաճը ամենացածրն էր Լատինական Ամերիկայում՝ 1,8%[20] իսկ 2020 թվականի վերջին տարեկան ցուցանիշը 1,9% էր։ Չնայած վիճակագրական աղքատությունը զգալիորեն նվազել է՝ 2004 թվականի գրեթե 60%-ից 2018-ին հասնելով 20,5%-ի։
Պերուի տնտեսական ցուցանիշները կապված են արտահանման հետ, որը կայուն արժույթ է ապահովում ներմուծման և արտաքին պարտքի վճարման համար, չնայած վերջին տասնամյակների ընթացքում տնտեսությունը սկսել է դիվերսիֆիկացվել[10][21]։ Պերուի հիմնական արտահանվող ապրանքներն են պղինձը, ոսկին, ցինկը, տեքստիլը, քիմիական նյութերը, դեղագործական արտադրանքը, արդյունաբերությունը, մեքենաները, ծառայությունները և ձուկը: Երկրի հիմնական առևտրային գործընկերներն են ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Բրազիլիան, Եվրամիությունը և Չիլին[22]։ Թեև արտահանումը զգալի եկամուտ էր ապահովում, ինքնապահպանվող աճը և եկամտի ավելի հավասարաչափ բաշխումը անհասանելի էին[23]։ Ծառայություններին բաժին է ընկնում Պերուի համախառն ներքին արդյունքի 59,9%-ը, որին հաջորդում են արդյունաբերությունը (32,7%) և գյուղատնտեսությունը (7,6%)[24]։ Վերջին տնտեսական աճը պայմանավորված է մակրոտնտեսական կայունությամբ, առևտրի պայմանների բարելավմամբ և ներդրումների ու սպառման աճով[25]։