Մասնակից:Harry.Gh/Ավազարկղ2
From Wikipedia, the free encyclopedia
Արժույթ | Իրանական ռիալ (ريال) |
---|---|
Վիճակագրություն | |
ՀՆԱ | $1,726 մլրդ․, 2023 թվականի 19-րդ տեղն է Աշխարհի երկրներն ըստ ՀՆԱ-ի $366 մլրդ․, 2023 թվականի 42-րդ տեղն է Աշխարհի երկրներն ըստ անվանական ՀՆԱ-ի |
ՀՆԱ տեղ | 19-րդ տեղն է / 42-րդ տեղն է (նոմինալ) |
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով | $19 942 2023 թվականին գտնվում է 79-րդ տեղը, $4 234 2023 թվականին գտնվում է 120-րդ տեղը |
Գնաճ (ՍԳԻ) | 47 % (2023 թ․) |
Մարդկային զարգացման ինդեքս | 0,774 2021 թվականին գտնվում է 76-րդ տեղը |
Աշխատուժ | 28 819 421 մարդ (15 տարեկանից բարձր ընդհանուր բնակչության 40.6 %-ը) (2022 թվական) |
Աշխատուժ ըստ մասնագիտության | Գյուղատնտեսություն՝ 16%, Արդյունաբերություն՝ 34%, Ծառայությունների ոլորտ՝ 49% (2021 թվական) |
Գործազրկություն | 9,3% (2022 թվական) |
Արտաքին | |
Արտահանում | $203,9 մլրդ․ (2016) |
Արտանհանման հիմնական գործընկերներ | Չինաստան (19 %), Հնդկաստան (14,8 %), Ճապոնիա (11,6 %), Թուրքիա (8 %), Հարավային Կորեա (6,7 %), Իտալիա (6,2 %), Իսպանիա (4,7 %) (2010) |
Ներկրում | $101,1 մլրդ․ (2016) |
Ներկրման հիմնական գործընկերներ | Չինաստան (17,4 %), ԱՄԷ 12,7%, Գերմանիա (11,6 %), Հարավային Կորեա (6,3 %), Ռուսաստան (5,7 %), Թուրքիա (4,8 %), Իտալիա (4,2 %), (2010) |
Պետական ֆինանսներ | |
Պետական պարտք | $17,9 մլրդ․ (2011) |
Եկամուտ | $130,6 մլրդ (2011) |
Ծախսեր | $92,2 մլրդ․ (2011) |
Իրանի տնտեսություն, պլանային տնտեսություն ունեցող երկիր[1]։ Իրանի տնտեսությունը բնութագրվում է ածխաջրածինների արդյունահանման, գյուղատնտեսության և ծառայությունների ոլորտներով, բացի արտադրությունից և ֆինանսական ծառայություններից, որոնցում ավելի քան 40 արդյունաբերություն ուղղակիորեն ներգրավված է Թեհրանի ֆոնդային բորսայում[2]: Վերջին տասնամյակում ֆոնդային բորսան դարձել է աշխարհում ամենաարդյունավետներից մեկը[3]: Ունենալով աշխարհի ապացուցված նավթի պաշարների 10%-ը և գազի պաշարների 15% - ը՝ Իրանը համարվում է էներգետիկ գերտերություն[4][5][6][7][8]:
Իրանի տնտեսության յուրահատուկ առանձնահատկությունն է խոշոր կրոնական հիմնադրամների առկայությունն, որոնք կոչվում են բոնյադներ, որոնց ընդհանուր բյուջեները կազմում են կենտրոնական կառավարության ծախսերի ավելի քան 30 տոկոսը[9]։
Գների կարգավորումը և սուբսիդիաները, հատկապես սննդի և էներգիայի համար, կարևոր դեր են խաղում տնտեսության մեջ[10][11]: Մաքսանենգությունը, վարչական վերահսկողությունը, համատարած կոռուպցիան և այլ սահմանափակող գործոնները խաթարում են մասնավոր հատվածի վրա հիմնված տնտեսական աճը[12][13][14]: Կառավարության 20 տարվա հայեցակարգը (սկսած 2020 թվականից) նախատեսում է շուկայական բարեփոխումների իրականացում, որոնք արտացոլված են կառավարության հնգամյա զարգացման ծրագրում (2016-ից մինչև 2021 ֆինանսական տարի), որը կենտրոնանում է կայուն տնտեսության և գիտության և տեխնոլոգիայի առաջընթացի վրա[15]: Երկրի արտահանման մեծ մասը կազմում են նավթն ու գազը, որոնց 2010 թվականին բաժին է ընկել պետական եկամուտների մեծ մասը[16]։ Սակայն 2022 թվականի մարտին մեջլիսի նոր նախագահ Իբրահիմ Ռաիսիի օրոք որոշում է կայացրել չեղարկել պարենի, դեղորայքի և կենդանիների կերի ներմուծման խոշոր սուբսիդիաները, որոնք 2021 ֆինանսական տարում գնահատվում էին 15 միլիարդ դոլար[17]: Նաև 2022 թվականի մարտին պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել Ռուսաստանից արտահանել 20 միլիարդ տոննա հիմնական ապրանքներ, այդ թվում՝ բուսական յուղ, ցորեն, գարի և եգիպտացորեն[17]։
Իրանի կրթված բնակչությունը, մարդկային ներուժի զարգացման բարձր մակարդակը, զսպված տնտեսությունը և օտարերկրյա և ներքին անբավարար ներդրումները դրդում են աճող թվով իրանցիների աշխատանք փնտրել արտերկրում, ինչը հանգեցնում է զգալի ուղեղի արտահոսքի[14][18][19][20]: Այնուամենայնիվ, 2015-ին Իրանը և 5+1 խումբը համաձայնության եկան միջուկային ծրագրի շուրջ, որը վերացրեց միջազգային պատժամիջոցների մեծ մասը: Հետևաբար, կարճ ժամանակահատվածում զբոսաշրջության զգալիորեն բարելավվել է, և երկրում գնաճը նվազել է, չնայած 2018-ին ԱՄՆ-ի դուրս գալը Գործողությունների համատեղ համապարփակ ծրագրից կրկին արգելակել է տնտեսության աճը և ավելացրել գնաճը։
ՀՆԱ-ն նվազել է 2018 և 2019 թվականներին, սակայն 2020 թվականին սպասվում էր չափավոր աճ[21]։ Խնդիրները ներառում են COVID-19-ի բռնկումը, որը սկսվել է 2020 թվականի փետրվարին, և ԱՄՆ պատժամիջոցները, որոնք կրկին սահմանվել են 2018 թվականի կեսերին, պատժամիջոցների պատճառով գործազրկության աճը, գնաճը, քրոնիկ թույլ և թեր կապիտալացված բանկային համակարգը և անեմիկ մասնավոր հատվածը[15][21][22]: Իրանական ռիալն ընկել է, և Իրանը համեմատաբար ցածր վարկանիշ ունի տնտեսական ազատության և բիզնես վարելու հեշտության ցուցանիշներով[21][23][24][25]: