Հարուցիչը, ախտածինը կամ պաթոգենը (հուն․՝ πάθος (pathos) «տանջանք» և γενής (genēs) «առաջացնել» բառերից) ցանկացած միկրոօրգանիզմ է (սունկ, վիրուս, բակտերիա և այլն) կամ հատուկ սպիտակուց՝ պրիոն, որը կարող է առաջացնել այլ կենդանի օրգանիզմների ախտաբանական վիճակներ (հիվանդություններ)։ Ավելի լայն իմաստով պաթոգեն ասելով հասկանում ենք արտաքին միջավայրի ցանկացած ազդակ, որը կարող է որևէ կերպ վնասել օրգանիզմը կամ առաջացնել հիվանդություն[1][2]։
Ախտածնի բացասական ազդեցությունը օրգանիզմի վրա կարող է արտահայտվել տարբեր կերպ։ Ախտածինները օրգանիզմում կարող են առաջացնել թունավորում, հյուսվածքների քայքայում, կարգավորիչ մեխանիզմների խախտումներ և այլն։ Ախտածին միկրոօրիգանիզմների բացասական ազդեցությունը հիմնականում կապված է օրգանիզմում նրանց բազմացմամբ և օրգանիզմի վրա նրանց կենսագործունեության արգասիքների ազդեցությամբ։ Վարակիչ հարուցիչները որպես կանոն կարող են տարբեր ճանապարհներով գաղթել տիրոջ պոպուլյացիայի այլ տեսակներ և առաջացնել վարակիչ հիվանդություններ (վարակներ)։ Մարդու մոտ հարուցիչներով են պայմանավորված գրիպը, ծաղիկը, էբոլան, ջրծաղիկը, թոքաբորբը, խոզուկը, կարմրուկը և բազմաթիվ այլ հիվանդություններ։
Հարուցիչների տեսակները
Ենթաբջջային հարուցիչներ
Պրիոններ
Համաձայն պրիոնների մասին տեսության՝ պրիոնները այնպիսի վարակիչ հարուցիչներ են, որոնք չեն պարունակում նուկլեինաթթուներ։ Պրիոնները, փաստորեն, կազմված են միայն սպիտակուցներից, որոնք ունեն ոչ սովորական կառուցվածք։ Չնայած որ պրիոնները չեն բավարարում Կոխի պոստուլատների պահանջները՝ նրանց հարուցչային բնույթի տեսության համար Սթենլի Փրուսիները ստացել է Նոբելյան մրցանակ 1997 թ. ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում։
Վիրուսներ
Վիրուսները վարակում են կյանքի բոլոր բջջային ձևերին՝ կենդանիներից ու բույսերից մինչև բակտերիաներ և արքեաներ։ Պաթոգեն վիրուսները հիմնականում պատկանում են հետևյալ ընտանիքներին՝ ադենովիրուսներ, պիկորնավիրուսներ, հերպեսվիրուսներ, հեպադնավիրուսներ, ֆլավիվիրուսներ, ռոտրովիրուսներ, օրթոմիքսովիրուսներ, պարամիքսովիրուսներ, պապովավիրուսներ, պոլիոմավիրուսներ, ռաբդովիրուսներ և տոգավիրուսներ։ Վիրուսներն ունեն 20-300 նմ երկարություն[3]։
Պրոկարիոտներ
Բակտերիաներ
Չնայած որ բակտերիաների մեծ մասը անվնաս են կամ օգտակար, այնուամենայնիվ, հայտնի են որոշները, որոնք կարող են առաջացնել հիվանդություններ։ Բակտերիաները մեծ մասամբ մահանում են հակաբիոտիկների ազդեցությամբ, որոնք քայքայում են բակտերիայի բջջապատը՝ խախտելով նրա կենսագործունեությունը։ Բակտերիաների չափերը սովորաբար 1-5 մկմ են։
Պոռնո
Սնկեր
Սնկերը մեծ մասամբ սապրոֆիտ են. սակայն գոյություն ունեն որոշ սնկեր, որոնք առաջացնում են մարդու, կենդանիների և բույսերի հիվանդություններ։ Սնկերը որոշ մշակաբույսերի ամենատարածված հիվանդությունների հարուցիչներն են։ Սնկի սպորի մեծությունը տատանվում է 1-40 մկմ սահմաններում։
Այլ մակաբույծներ
Որոշ էուկարիոտ օրգանիզմներ, ինչպիսիք նախակենդանիներն ու որդերն են, նույնպես կարող են լինել հարուցիչներ և առաջացնել հիվանդություններ։
Ծանոթագրություններ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
