Կկվավուշ

Կկվավուշ (լատին․՝ Polytrichum), կանաչ մամուռների կարգի բույսերի ցեղ։ Կկվավուշը նպաստում է մթնոլորտի խոնավության պահպանմանը, միաժամանակ այլ մամուռների հետ հաճախ դառնում են անտառի ճահճացման պատճառ։ Հայտնի է մոտ 100 տեսակ։

՞ Կկվավուշ
Polytrichum strictum-ի արական գամետոֆիտը։
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Բաժին Մամուռներ Դաս Polytrichopsida Ենթադաս Polytrichidae Կարգ Կանաչ մամուռներ Ընտանիք Կկվավուշներ Ցեղ Կկվավուշ
Լատիներեն անվանում
Polytrichum
[{{fullurl:wikispecies:{{{wikispecies}}}|uselang=hy}} Դասակարգումը Վիքիցեղերում] [{{fullurl:commons:Special:Search/{{{wikispecies}}}|uselang=hy}} Պատկերների որոնում Վիքիպահեստում]

Անվանում

Կկվավուշի իգական բույսի (իրականում` իգական բույսի վրա աճող անսեռ սերնդի` սպորոգոնի) երկար ոտիկի վրա գտնվող տուփիկը՝ սափորիկով և կափարիչով հիշեցնում է նստած կկվի, որտեղից էլ բույսը ստացել է իր անվանումը։

Կենսաբանական նկարագիր

Բջջապատը

Կկվավուշը կանաչ մամուռների ամենատարածված տեսակներից է։ Ունի մոտ 20-30 սմ երկարությամբ, կանաչաշականակագույն, չճյուղավորված ցողուն՝ ծածկված խիտ, նեղ, կանաչ տերևներով։ Ցողունի բարձրությունը 30-40 սմ է՝ մանր տերևներով պատված։ Կկվավուշն ունի արմատներին փոխարինող ռիզոիդներ, որոնցով ամրանում է հողին և կլանում ջուր ու հանքային նյութեր, իսկ տերևներով կատարվում է ֆոտոսինթեզ։

Բազմացում

Կկվավուշը բազմանում է սեռական և անսեռ սերունդների հերթափոխումով։

Անսեռ բազմացումը կատարվում է սպորներով։ Տուփիկներում հասունացած սպորներից առաջանում են նուրբ, ճյուղավորված կանաչ թելիկներ, որոնց վրա գտնվող բողբոջներից զարգանում են կկվավուշի արական ու իգական բույսերը։

Կկվավուշի առանձին ցողունների կարմրագորշ գագաթներին, տերևների միջև, գտնվում են երկարավուն պարկիկներ, որոնք լցված են բազմաթիվ մանր բջիջներով։ Դրանք արական սեռական օրգաններ են, որտեղ զարգանում են շարժունակ սերմնաբջիջները՝ արական գամետները կամ սպերմատոզոիդները։ Վառ գունավորում չունեցող մյուս ցողունիկների գագաթին ձևավորվում են սափորաձև իգական սեռական օրգաններ, որտեղ զարգանում են ավելի խոշոր բջիջներ՝ ձվաբջիջներ, դա իգական բույսն է։ Կկվավուշը երկտուն բույս է։

Անձրևաջրի կաթիլների միջոցով արական բույսից սերմնաբջիջները լողում են դեպի իգական բույսի գագաթը, այնտեղ հանդիպում ձվաբջջին, և տեղի է ունենում բեղմնավորում։

Բեղմնավորում

Բեղմնավորումից հետո ձևավորվում է զիգոտը, իսկ հաջորդ տարում զիգոտից նույն ցողունի գագաթին զարգանում է ոտիկը և սպորներով լցված տուփիկը։ Տուփիկը կազմված է սափորիկից և կափարիչից, ներսում գտնվում է սպորանգիումը, որտեղ հասունանում են սպորները։ Ոտիկը և տուփիկը համարվում են կկվավուշի անսեռ սերունդ։ Սպորները չոր եղանակին բացված տուփիկից ընկնում են և քամու միջոցով տարածվում։ Ընկնելով խոնավ հողի վրա, դրանք ծլում են և առաջացնում նուրբ, կանաչ, ճյուղավորված թելիկներ։ Այդ ճյուղավարված թելերի վրա առաջանում են բողբոջներ, որոնցից կրկին զարգանում են մամուռի արական և իգական բույսերը։

Տարածում

Կկվավուշը պահանջկոտ չէ, դիմանում է ուժեղ ցրտին և շոգին, բուսազուրկ վայրերում հանդիպում է քարաքոսերի հետ, բայց հիմնականում տարածված է խոնավ անտառներում ու ճահճուտներում։ Աճում է անտառներում, ճահճուտներում, տունդրայում։ Երկտուն է։ Բեղմնավորումը տեղի է ունենում վաղ գարնանը, բազմանում է սպորներով։ Կկվավուշը աճում է նաև Հայաստանի անտառներում։

Տեսակներ

• Polytrichum appalachianum^[1]
• Polytrichum alpinum^[2]
• Polytrichum commune
• Polytrichum formosum^[2]
• Polytrichum hyperboreum^[1]
• Polytrichum juniperinum^[2]
• Polytrichum longisetum^[2]
• Polytrichum lyallii^[1]
• Polytrichum ohioense^[1]
• Polytrichum pallidisetum^[1]
• Polytrichum papillatum^[1]
• Polytrichum piliferum^[2]
• Polytrichum sexangulare^[1]
• Polytrichum sphaerothecium^[1]
• Polytrichum strictum
• Polytrichum swartzii^[1]

Ծանոթագրություններ

1. Polytrichum, USDA PLANTS
2. BLWG Verspreidingsatlas Mossen online (in Dutch)

Գրականություն

• Marbach / Kainz։ BLV Naturführer Moose, Farne und Flechten, München 2002, ISBN 3-405-16323-4
• Smith, A. J. E. The Moss Flora of Britain and Ireland, 2004, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-54672-0.
• Mogensen, G.S. & Goldberg, I. Danske og latinske navne for mosser, der forekommer i Danmark, 2005. pdf-dokument
• Jenssen, J. Ordbog for Gartnere og Botanikere, 1944, G.E.C. Gads Forlag, København.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 485)։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կկվավուշ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կկվավուշ» հոդվածին։