From Wikipedia, the free encyclopedia
Կարմրուկի պատվաստանյութը պաշտպանում է կարմրուկով վարակվելուց[1]։ Գրեթե բոլոր նրանք, ովքեր իմունիտետ չեն ձեռք բերում մեկ դեղաչափից հետո, այն ձեռք են բերում երկրորդից հետո[1]։ Երբ բնակչության շրջանում պատվաստումների մակարդակը 92%-ից ավելի է, կարմրուկի բռնկումները սովորաբար էլ չեն լինում, սակայն, դրանք կարող են նորից ի հայտ գալ, եթե պատվաստումների մակարդակը նվազի[1]։ Պատվաստանյութի արդյունավետությունը տևում է երկար տարիներ[1]։ Դեռ պարզ չէ, թե արդյոք այն դառնում է ավելի քիչ արդյունավետ ժամանակի ընթացքում[1]։ Պատվաստանյութը կարող է նաև պաշտպանել կարմրուկից, եթե պատվաստվի կարմրուկի հետ շփումից հետո մի քանի օրվա ընթացքում[1][2][3]։
Պատվաստանյութն ընդհանուր առմամբ անվտանգ է նույնիսկ ՄԻԱՎ-ով վարակվածների համար[1][4]։ Երեխաների մեծամասնությունը որևէ կողմնակի ազդեցություն չի ունենում[5], իսկ կողմնակի ազդեցությունները մեղմ են և կարճատև[1][5], օրինակ՝ ջերմությունը, ցանը, ցավը ներարկման վայրում և հոդերի կոշտությունը։ Անաֆիլաքսիան արձանագրվել է մոտ 3,5-10 դեպքերում մեկ միլիոն դեղաչափի համար[1]։ Գիլեն-Բարեի համախտանիշի, աուտիզմի և աղիների բորբոքային հիվանդության դեպքերը, ըստ երևույթին, չեն ավելանում կարմրուկի դեմ պատվաստումներով[1][6]։
Պատվաստանյութը հասանելի է ինչպես ինքնուրույն, այնպես էլ այնպիսի համակցություններով, ինչպիսիք են MMR պատվաստանյութը (կարմրախտի դեմ պատվաստանյութի և խոզուկի դեմ պատվաստանյութի համադրություն) կամ MMRV պատվաստանյութը (MMR-ի համադրություն ջրծաղիկի դեմ[1] պատվաստանյութի հետ)[7][8][9]։ Կարմրուկի դեմ պատվաստանյութը հավասարապես արդյունավետ է կարմրուկի կանխարգելման համար բոլոր ձևակերպումներով, սակայն կողմնակի ազդեցությունները ուրիշ են տարբեր համակցությունների դեպքում[1][10]։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) խորհուրդ է տալիս կարմրուկի դեմ պատվաստում կատարել ինը ամսականում այն վայրերում, որտեղ հիվանդությունը տարածված է, կամ տասներկու ամսականում, որտեղ հիվանդությունը այդքան էլ տարածված չէ[1][11]։ Կարմրուկի դեմ պատվաստանյութը հիմնված է կարմրուկի կենդանի, բայց նոսրացրած շտամի վրա[1]։ Այն իրենից ներկայացնում է չոր փոշի, որը խառնվում է հատուկ հեղուկի հետ՝ նախքան մաշկի տակ կամ մկանների մեջ ներարկվելը[1]։ Արյան թեստերի միջոցով կարելի է հաստատել պատվաստանյութի արդյունավետությունը[1]։
Կարմրուկի դեմ պատվաստանյութն առաջին անգամ ներկայացվել է 1963 թվականին[12]։ Այդ տարի կարմրուկի վիրուսի Edmonston-B շտամը վերածվեց պատվաստանյութի Ջոն Էնդերսի և գործընկերների կողմից և արտոնագրվեց Միացյալ Նահանգներում[13][14]։ 1968 թվականին Մորիս Հիլմենի և գործընկերների կողմից մշակվեց կարմրուկի բարելավված և նույնիսկ ավելի նոսրացված պատվաստանյութը սկսեց տարածվել՝ դառնալով կարմրուկի դեմ միակ պատվաստանյութը, որն օգտագործվում էր Միացյալ Նահանգներում 1968 թվականից ի վեր[13][14][15]։ Աշխարհում երեխաների մոտ 85%-ը ստացել էր այս պատվաստանյութը 2013 թվականի դրությամբ[16]։ 2015 թվականին առնվազն 160 երկիր տրամադրել է երկու չափաբաժին իրենց սովորական իմունիզացիայի ընթացքում[17]։ Այն գտնվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղերի ցանկում[18]։ Քանի որ բռնկումները հեշտությամբ են տեղի ունենում թերպատվաստված պոպուլյացիաներում, հիվանդության տարածված չլինելը դիտվում է որպես բնակչության ներսում բավարար պատվաստումների փորձարկում[19][20]։
Մեկ դեղաչափը մոտ 93% արդյունավետ է, մինչդեռ պատվաստանյութի երկու չափաբաժինը մոտ 97% արդյունավետություն ունի կարմրուկի կանխարգելման համար[4]։ Մինչ պատվաստանյութի համատարած օգտագործումը, կարմրուկն այնքան տարածված էր, որ վարակը համարվում էր այնքան անխուսափելի, որքան «մահն ու հարկերը»[21]։ Միացյալ Նահանգներում կարմրուկի դեպքերը նվազեցին 3-ից մինչև 4 միլիոն՝ տարեկան 400-ից 500 մահով հասնելով տասնյակ հազարների՝ 1963 թվականին կարմրուկի դեմ երկու պատվաստանյութերի ներդրումից հետո (ինչպես չակտիվացված, այնպես էլ կենդանի թուլացած պատվաստանյութը (Edmonston B շտամ) արտոնագրվել է, օգտագործման համար տե՛ս գծապատկերը աջ կողմում)[4][22]։ 1971-ին և 1977-ի բռնկումներից հետո պատվաստանյութի լայնատարած օգտագործումը 1980-ականներին նվազեցրեց տարեկան հազարավոր դեպքերի թիվը։ 1990թ.-ին գրեթե 30000 դեպքերի բռնկումը հանգեցրեց պատվաստումների վերսկսմանը և առաջարկվող ժամանակացույցին երկրորդ պատվաստանյութի ավելացմանը։ 1997-ից 2013 թվականներին 220-ից ավելի դեպք չի գրանցվել ցանկացած տարվա ընթացքում, և ենթադրվում էր, որ հիվանդությունն այլևս էնդեմիկ չէ Միացյալ Նահանգներում[23][24][25]։ 2014 թվականին արձանագրվել է 667 դեպք[26]։
Ապացուցված է, որ պատվաստումը օգնել է հիվանդությունների, հաշմանդամության և մահվան կանխարգելման գործում։ ԱՄՆ-ում լիցենզավորման առաջին 20 տարիների ընթացքում կարմրուկի դեմ պատվաստումը կանխել է հիվանդության մոտ 52 միլիոն դեպք, մտավոր հաշմանդամության 17,400 դեպք և 5,200 մահ[27]։ 1999 թվականից մինչև 2004 թվականը ԱՀԿ-ի և ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի կողմից ղեկավարվող ռազմավարությունը բարելավվեց կարմրուկի դեմ պատվաստումների ծածկույթը, որը կանխեց կարմրուկի մոտ 1,4 միլիոն մահ ամբողջ աշխարհում[28]։ Կարմրուկի դեմ պատվաստանյութը հանգեցրեց հիվանդության գրեթե ամբողջական վերացմանը ԱՄՆ-ում և այլ զարգացած երկրներում[29]։ Թեև պատվաստանյութը պատրաստված է կենդանի վիրուսով, որը կարող է առաջացնել կողմնակի բարդություններ, դրանք ավելի թեթև են, քան բուն կարմրուկի հետևանքով առաջացած հիվանդությունն ու մահը։ Կողմնակի ազդեցությունները, որոնք տատանվում են ցանից մինչև ցնցումներ, առաջանում են պատվաստվողների փոքր տոկոսի մոտ[30]։
Կարմրուկը տարածված է ամբողջ աշխարհում։ Չնայած հայտարարվել է, որ այն վերացվել է ԱՄՆ-ից 2000 թվականին, պատվաստումների բարձր ցուցանիշ և գերազանց հաղորդակցություն է անհրաժեշտ պատվաստումներից հրաժարվողների հետ՝ կանխելու բռնկումները[31]։ 2005 թվականին ԱՄՆ-ում գրանցված կարմրուկի 66 դեպքերից կեսից մի փոքր ավելին վերագրվում էր չպատվաստված մի դեռահասի, ով վարակվել էր Ռումինիա կատարած այցի ժամանակ[32]։ Այս անհատը վերադարձավ մի համայնք, որտեղ բազմաթիվ չպատվաստված երեխաներ կան։ Համաճարակի հետևանքով վարակվել է 34 մարդ՝ հիմնականում երեխաներ և գրեթե բոլորը չպատվաստված․ նրանցից երեքը հոսպիտալացվել են։ Հանրային առողջապահական արձագանքը պահանջում էր գրեթե 5000 հեռախոսազանգ կատարել՝ որպես կոնտակտային հետագծման մաս, կազմակերպել և իրականացնել թեստավորում, ըստ անհրաժեշտության, և կազմակերպել շտապ պատվաստում ռիսկային խմբի մարդկանց համար[31], ովքեր շփվել են այս անձի հետ։ Հարկ վճարողները և տեղական առողջապահական կազմակերպությունները, հավանաբար, վճարել են ավելի քան 167,000 ԱՄՆ դոլար ուղղակի ծախսեր այս մեկ բռնկումը զսպելու համար[31]։ Խոշոր համաճարակը կանխվեց հարակից համայնքներում պատվաստումների բարձր ցուցանիշների պատճառով[31]։
Պատվաստանյութը չունի հատուկ ազդեցություն, ինչպիսիք են շնչառական վարակների կանխարգելումը, որոնք կարող են ավելի լուրջ լինել, քան միայն կարմրուկի կանխարգելումը[33]։ Այս օգուտներն ավելի արդյունավետ են, երբ պատվաստանյութը տրվում է մինչև մեկ տարեկան[34]։ Բարձր դեղաչափով պատվաստանյութն ավելի վատ արդյունքների է հանգեցրել աղջիկների մոտ և, հետևաբար, խորհուրդ չի տրվում Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից[35]։
Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) առաջարկում է պատվաստանյութի երկու չափաբաժին բոլոր երեխաների համար[1]։ Հիվանդության բարձր ռիսկ ունեցող երկրներում առաջին դեղաչափը պետք է տրվի մոտ ինը ամսականում[1]։ Հակառակ դեպքում այն կարող է տրվել տասներկու ամսականում[1]։ Երկրորդ դեղաչափը պետք է տրվի առաջին դեղաչափից առնվազն մեկ ամիս հետո[1]։ Սա հաճախ արվում է 15-ից 18 ամսականում[1]։ Ինը ամսականում առաջին դեղաչափից հետո 85%-ը իմունիտետ է ունենում, մինչդեռ տասներկու ամսականում դեղաչափը բերում է 95% արդյունավետության[12]։
Միացյալ Նահանգներում Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնը խորհուրդ է տալիս վեցից տասնմեկ ամսական երեխաներին, ովքեր ճանապարհորդում են Միացյալ Նահանգներից դուրս, ստանան MMR պատվաստանյութի իրենց առաջին չափաբաժինը նախքան մեկնելը[36], ապա ստանան ևս երկու դեղաչափ, մեկը՝ 12-15 ամսականում (12 ամսական բարձր ռիսկային գոտիներում գտնվող երեխաների համար), իսկ երկրորդը՝ չորս շաբաթ անց[37]։ Հակառակ դեպքում առաջին դոզան սովորաբար տրվում է 12-15 ամսականում, իսկ երկրորդը 4-6 տարեկանում[37]։
Մեծ Բրիտանիայում Առողջապահության ազգային ծառայությունը առաջարկում է առաջին դեղաչափը ստանալ մոտավորապես 13 ամսականում, իսկ երկրորդը՝ երեք տարեկան և չորս ամսականում[38][39]։
Կանադայում խորհուրդ են տալիս Հյուսիսային Ամերիկայից դուրս ճանապարհորդող երեխաներին ստանալ MMR պատվաստանյութ, եթե նրանք վեցից 12 ամսական են։ Այնուամենայնիվ, երեխայի 12 ամսականից հետո նրանք պետք է ստանան երկու լրացուցիչ չափաբաժիններ՝ երկարատև պաշտպանություն ապահովելու համար[40]։
Կողմնակի ազդեցությունները կապված MMR պատվաստանյութի հետ ներառում են ջերմություն, ցան, ցավ ներարկման տեղում և, հազվադեպ դեպքերում, մաշկի վրա կարմիր կամ մանուշակագույն գունաթափումներ, որոնք հայտնի են որպես թրոմբոցիտոպենիկ մանուշակություն կամ ջերմության հետ կապված նոպաներ (տենդային նոպա)[41][42]։
Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ չեն գտել որևէ կապ MMR պատվաստանյութի և աուտիզմի միջև[42][43][44][45]։
Որոշ մարդկանց համար խորհուրդ չի տրվում ստանալ կարմրուկի կամ MMR պատվաստանյութ, այդ թվում՝
Ջոն Ֆրանկլին Էնդերսը, ով 1954-ի Նոբելյան մրցանակն էր ստացել բժշկության ոլորտում պոլիոմիելիտի վիրուսի դեմ աշխատանքի համար, Թոմաս Ք. Փիբլսին ուղարկեց Մասաչուսեթս նահանգի Ֆեյ դպրոց, որտեղ կարմրուկի բռնկում էր ընթանում։ Փիբլսը կարողացավ առանձնացնել վիրուսը արյան նմուշներից և կոկորդի փայտիկներից, իսկ ավելի ուշ կարողացավ մշակել վիրուսը և ցույց տալ, որ հիվանդությունը կարող է փոխանցվել իր հավաքած նյութով պատվաստված կապիկներին[29]։ Էնդերսը կարողացավ օգտագործել մշակված վիրուսը կարմրուկի դեմ պատվաստանյութ մշակելու համար 1963 թվականին՝ թուլացնելով Փիբլզի կողմից մեկուսացված նյութի՝ աճեցված հավի սաղմի ֆիբրոբլաստների միջոցով[48][49]։
1950-ականների վերջին և 1960-ականների սկզբին կարմրուկից մահանում էին գրեթե երկու անգամ ավելի շատ երեխաներ, քան պոլիոմելիտի պատճառով[50]։ Էնդերսի ստեղծած պատվաստանյութը հիմնված է կարմրուկի նոսրացրած կենդանի վիրուսի՝ Էդմոնսթոնի շտամի վրա, որն անվանվել է 11-ամյա Դեյվիդ Էդմոնսթոնի անունով, Ֆեյի ուսանող, որից Փիբլսը վերցրել էր բակտերիաների աճեցումը, որը հանգեցրել էր վիրուսի մշակմանը[51]։
20-րդ դարի կեսերին կարմրուկը հատկապես կործանարար էր Արևմտյան Աֆրիկայում, որտեղ երեխաների մահացության մակարդակը մինչև 5 տարեկանը կազմում էր 50 տոկոս, իսկ երեխաների մոտ ցան ու այլ ախտանիշներ տարածված էին մինչև 1900 թվականը Անգլիայում և այլ երկրներում։ Կարմրուկի կենդանի նորսրացրած պատվաստանյութի առաջին փորձարկումն իրականացվել է 1960 թվականին բրիտանացի մանկաբույժ Դեյվիդ Մորլիի կողմից Նիգերիայի Իլեշայի մոտ գտնվող գյուղերից մեկում[52]։ Այն դեպքում, երբ նրան կարող էին մեղադրել Նիգերիայի բնակչությանը շահագործման մեջ, Մորլին հետազոտության մեջ ներառել է իր չորս երեխաներին։ Հուսադրող արդյունքները հանգեցրին գյուղի և Իլեշայի Ուեսլի Գիլդիայի հիվանդանոցի մոտ 450 երեխաների երկրորդ հետազոտությանը։
Մեկ այլ համաճարակից հետո, 1962 թվականի սեպտեմբերին և հոկտեմբերին Նյու Յորքում ԱՀԿ-ի աջակցությամբ իրականացվեց ավելի մեծ փորձարկում. 131 երեխա ստացավ կենդանի Էնդերսով նոսրացրած Edmonston B շտամը գումարած գամմա գլոբուլին, 130 երեխա ստացավ «ավելի նոսրացրած» պատվաստանյութ առանց գամմա-գլոբուլինի, և 173 երեխա երկու խմբերի համար հանդես է եկել որպես վերահսկման առարկա։ Ինչպես ցույց է տրվել նաև Նիգերիայի փորձարկումներում, «հետագա նոսրացրած» պատվաստանյութը գերազանցում է Edmonston B պատվաստանյութին և առաջացրել է ջերմության և փորլուծության զգալիորեն ավելի քիչ դեպքեր։ Տարածքի 2000 երեխա պատվաստվել է հետագա նոսրացրած պատվաստանյութով[53][54]։
Մորիս Հիլմենը Merck & Co.-ի պատվաստումների մշակման առաջամարտիկն է, որը 1968 թվականին մշակել է կարմրուկի դեմ պատվաստանյութի բարելավված տարբերակը, իսկ 1971 թվականին՝ MMR պատվաստանյութը պատվաստվում է կարմրուկի, խոզուկի և կարմրախտի դեմ մեկ ներարկումով, ինչին հաջորդում է խթանիչը[30][55][56]։ Առաջին ձևը կոչվում է «Attenuvax»[57]: MMR պատվաստանյութի կարմրուկի բաղադրիչը օգտագործում է Attenuvax-ը[58], որն աճեցվում է հավի սաղմի բջիջների կուլտուրաում՝ օգտագործելով Էնդերսի նոսրացված Edmonston շտամը[58]։ Հետևելով իմունիզացիայի փորձարկման խորհրդի առաջարկություններին, Merck-ը որոշեց չվերսկսել Attenuvax-ի արտադրությունը որպես ինքնուրույն պատվաստանյութ 2009 թվականի հոկտեմբերի 21-ին։
2022 թվականին ամերիկյան տնտեսական լրագրում անցկացված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ կարմրուկի դեմ պատվաստանյութի ընդունումը հանգեցրել է եկամուտների 1,1 տոկոսի աճի և դրական ազդեցությունների մրադկանց գործունեության վրա՝ պատվաստվածների ավելի մեծ արտադյունավետության շնորհիվ[59][60]։
Կարմրուկը հազվադեպ է տրվում որպես անհատական պատվաստանյութ և հաճախ տրվում է կարմրախտի, խոզուկի կամ ջրծաղիկի պատվաստանյութերի հետ համատեղ։ Ստորև ներկայացնում ենք կարմրուկի դեմ պատվաստանյութերի ցանկը.
Միացյալ Նահանգներում առողջության ապահովագրության ծրագրերի մեծ մասը փոխհատուցում է պատվաստանյութերի արժեքը, և «Պատվաստումներ երեխաների համար» ծրագիրը կարող է օգնել նրանց, ովքեր ապահովագրություն չունեն[63]:Նահանգի օրենքը պահանջում է պատվաստումներ դպրոցական երեխաների համար, սակայն առաջարկում է բացառություններ բժշկական նկատառումներով, իսկ երբեմն՝ կրոնական կամ փիլիսոփայական նկատառումներով[64]։ Բոլոր հիսուն նահանգները պահանջում են MMR պատվաստանյութի 2 չափաբաժին համապատասխան տարիքում[65]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.