From Wikipedia, the free encyclopedia
Բժշկության մեջ կաթետրը[1] բարակ խողովակ է, որը պատրաստված է բժշկական նշանակության նյութերից, որը ունի կիրառության լայն շրջանակ։ Կաթետրերը բժշկական գործիքներ են, որոնք կարող են տեղադրվել մարմնում՝ հիվանդությունները բուժելու կամ վիրահատական միջամտություններ իրականացնելու համար։ Կաթետրները արտադրվում են հատուկ կիրառությունների համար, ինչպիսիք են սրտանոթային, ուրոլոգիական, ստամոքս-աղիքային, նյարդաանոթային և ակնաբուժական պրոցեդուրաները։ Կաթետրի տեղադրման գործընթացը կոչվում է կաթետրիզացիա։
Մեծ մաս դեպքերում կաթետրերըը բարակ, ճկուն խողովակներ են (փափուկ կաթետր), թեև կախված կիրառությունից լինում են տարբեր կոշտության կաթետրներ։ Մարմնի ներսում մնացած կաթետրը՝ ժամանակավոր կամ մշտական, կարող է կոչվել «մշտական կաթետր» (օրինակ՝ ծայրամասային տեղադրված կենտրոնական կաթետր)։ Մշտական տեղադրված կաթետրը կարող է կոչվել «permcath» (ապրանքանիշի անվանում)։
Կաթետրերը կարող են տեղադրվել մարմնի որևէ խոռոչի, ծորանի կամ անոթի, ուղեղի, մաշկի կամ ճարպային հյուսվածքի մեջ։ Ֆունկցիոնալ առումով դրանք թույլ են տալիս հեղուկի դրենաժ, հեղուկների կամ գազերի կառավարում, վիրաբուժական գործիքների միջոցով հասանելիություն, ինչպես նաև կատարում են մի շարք այլ ֆունկցիաներ՝ կախված կաթետրի տեսակից[2]։ Հատուկ տեսակի կաթետրներ, որոնք նաև կոչվում են զոնդեր, օգտագործվում են նախակլինիկական կամ կլինիկական հետազոտություններում լիպոֆիլ և հիդրոֆիլ միացությունների[3], սպիտակուցին կապված և չկապված դեղամիջոցների[4][5], նյարդահաղորդիչների, պեպտիդների և սպիտակուցների, հակամարմինների[6][7][8], նանոմասնիկների և նանոկրիչների, ֆերմենտների և վեզիկուլների նմուշառման համար։
«Կաթետր» (հունարեն καθετήρ kathetḗr-ից) գալիս է հունարեն καθίεμαι kathíemai բայից, որը նշանակում է «ներս խրել» կամ «ներքև ուղարկել», քանի որ կաթետրը թույլ է տվել, որ հեղուկը «ցած իջնի» մարմնից[9]։
Մարմնի տարբեր հատվածներում կաթետրի տեղադրումը կարող է թույլ տալ.
Հին չինացիներն օգտագործում էին սոխի ցողունները, հռոմեացիները, հինդուները և հույները՝ փայտից կամ թանկարժեք մետաղներից պատրաստված խողովակներ[11]։
Հին սիրիացիները կաթետրներ են ստեղծել եղեգնից
Ճկուն կաթետրի ամենավաղ հայտնագործությունը եղել է 18-րդ դարում[12]։ Ընդլայնելով իր հնարամտությունը իր ընտանիքի բժշկական խնդիրների վրա՝ Բենջամին Ֆրանկլինը հայտնագործեց ճկուն կաթետրը 1752 թվականին, երբ նրա եղբայր Ջոնը տառապում էր միզապարկի քարերից։ Ֆրանկլինի կաթետրը պատրաստված էր մետաղից, որի հատվածները կապված էին մետաղալարով, որը կցված էր տեղադրման ընթացքում կոշտություն ապահովելու համար[13][14]։
Համաձայն Բենջամին Ֆրանկլինի Նշումների 4-րդ հատորի (1959) նամակի տողատակի ծանոթագրության, Ֆրանկլինը 1720 թվականից Ֆրանչեսկո Ռոնչելի-Պարդինոյին համարում է ճկուն կաթետրի գյուտարար։ Իրականում, Ֆրանկլինը պնդում է, որ ճկուն կաթետրը կարող է նախագծված լինել ավելի վաղ[15]։
Կատետրի վաղ ժամանակակից կիրառումը եղել է Կլոդ Բեռնարի կողմից սրտի կատետերիզացման նպատակով 1844 թվականին։ Գործընթացը ներառում է մուտք դեպի ձիու փորոքներ պարանոցային երակով և քնային զարկերակի միջոցով։ Սա կաթետրի ավելի վաղ և ժամանակակից կիրառություն է, քանի որ այս կատետրի օգտագործման տեխնիկան դեռևս կիրառվում է նյարդավիրաբույժների, սրտաբանների և սրտանոթային վիրաբույժների կողմից[16]։
Դեյվիդ Ս. Շերիդանը հնարել է ժամանակակից մեկանգամյա օգտագործման կաթետրը 1940-ականներին[17]։ Մինչ այդ, բազմակի օգտագործման որոշ կաթետրներ բաղկացած էին հյուսված բամբակյա խողովակներից, որոնք լաքապատված էին, ջերմային մշակված և փայլեցված։ Քանի որ դրանք հիմնականում արտադրվում էին Ֆրանսիայում, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը խոչնդոտում էր վերջինիս մատակարարման շղթային[18]։
1959 թվականին Տեսչանն առաջին անգամ նկարագրեց կենտրոնական երակային կաթետրը որպես արյան անոթների հասանելիության միջոց հեմոդիալիզի համար[19]։
Այլ բազմակի օգտագործման կաթետրները բաղկացած էին կարմիր ռետինե խողովակներից։ Թեև դրանք ստերիլիզացվել են մինչև կրկնակի օգտագործումը, այնուամենայնիվ, դրանք վարակվելու մեծ վտանգ են ներկայացնում և հաճախ հանգեցնում են հիվանդության տարածմանը[20]։
1982թ.-ին Քուինթոնը Չիկագոյի Քաունթի Քուքի հիվանդանոցի նեֆրոլոգ բժիշկ Սախարամ Մահուրկարի հետ միասին մշակել է երկու լուսանցք ունեցո կաթետր, որը դարձել է հեմոդիալիզի և աֆերեզի համար ստանդարտ[19]։
Շերիդանը 1988 թվականին Ֆորբս ամսագրի կողմից ստացել է «Կաթետրի արքա» անվանումը։ Նա նաև հնարել է ժամանակակից «մեկանգամյա օգտագործման» պլաստիկ էնդոտրախեալ խողովակը, որն այժմ սովորաբար օգտագործվում է վիրաբուժության մեջ[17]։
կաթետրների պատրաստման համար օգտագործվում են մի շարք պոլիմերներ, այդ թվում՝ սիլիկոնե կաուչուկ, նեյլոն, պոլիուրեթան, պոլիէթիլենային տերեֆտալատ, լատեքս և ջերմապլաստիկ էլաստոմերներ։ Սիլիկոնը իմպլանտացվող ամենատարածված տարբերակներից մեկն է, քանի որ այն իներտ է և չի ռեակցվում մարմնի հեղուկների և մի շարք բժշկական հեղուկների հետ, որոնց հետ այն կարող է շփվել։ Մյուս կողմից, պոլիմերը մեխանիկորեն թույլ է, և կաթետրում մի շարք կառուցվածքային փոփոխություններ են տեղի ունենում[21][22][23]։ Օրինակ՝ սիլիկոնն օգտագործվում է Ֆոլեի կաթետրում, որտեղ վնասվածքներ են գրանցվել և որոնք հաճախ պահանջում են վիրահատություն՝ միզապարկի մեջ մնացած ծայրը հեռացնելու համար։
Միզապարկի խնդիրների համար կան բազմաթիվ տարբեր տեսակի կաթետրներ։ Տիպիկ ժամանակակից կաթետրերըը պատրաստված են պոլիուրեթանից և ունի տարբեր երկարություններ և չափսեր տղամարդկանց, կանանց և երեխաների համար[փա՞ստ]:
Որոշ կաթետրներ փաթեթավորված են ստերիլ աղային լուծույթի մեջ[փա՞ստ]:
Կախված պահանջվող մեխանիկական բնութագրերից՝ տարբեր պոլիմերներ և պոլիմեր-մետաղ կոմպոզիտներ կարող են օգտագործվել միջամտության նպատակով օգտագործվող կաթետրներ կառուցելու համար։ Ընդհանուր նյութերը ներառում են պոլիամիդ (նեյլոն), պոլիեթեր բլոկ ամիդ, պոլիուերաթան, պոլիէթիլեն տերեֆտալատ և պոլիիմիդներ։ Այս նյութերը հաճախ օգտագործվում են միմյանց հետ միասին և հաճախ շերտավորվում են չժանգոտվող պողպատի հյուսման, լազերային կտրված չժանգոտվող պողպատից խողովակների կամ այլ կառույցների վրա՝ կաթետրին փոխանցելու ցանկալի անհրաժեշտ առանձնահատկությունները, որոնք կախված են նախատեսված կիրառությունից։ Օրինակ, նյարդաբանական կիրառությունների համար անոթային կաթետրների արտադրության համար օգտագործվող նյութերն ու կառուցվածքները կարող են զգալիորեն տարբերվել սրտանոթային օգտագործման համար նախատեսված կաթետրներից։
Ուղղորդող կաթետրը (կատետերներ, որոնք ուղղորդում են անգիոպլաստիկայի բալոննրեը և ստենտները) կազմված են պոլիտետրաֆտորէթիլենի ամենաներքին շերտից, որը քսուք է, որին հաջորդում է չժանգոտվող պողպատից հյուսված մետաղալարի արտաքին շերտը, որն օգնում է պահպանել կաթետրի ձևը և կանխել կաթետրի ծռվելը անոթների միջով անցնելիս, վերջինիս հաջորդում է նեյլոնե էլաստոմերային ամենաարտաքին շերտը, որն ապահովում է կաթետրի լրացուցիչ ամրություն և պահպանում է կաթետրի կորությունը ոլորապտույտ անոթների միջով անցնելիս[24]։
Տեղադրման հեշտությունը բարձրացնելու համար որոշ կաթետրներ պատված են լյուբրիկանտային ծածկույթով՝ շփումը նվազեցնելու համար։ Լյուբրիկանտային ծածկույթը ստեղծում է հարթ, սայթաքուն թաղանթ, ինչը հեշտացնում է կաթետրի տեղադրումը։
Անգիոգրաֆիայի պրոցեդուրաներում օգտագործվում են տարբեր կաթետրներ[24][25]։ Ախտորոշիչ կաթետրներն ուղղում են լարերը արյան անոթների միջով։ Այնուհետև ռադիոկոնտրաստային նյութը ներարկվում է կաթետրի միջոցով, որպեսզի տեսանելի լինեն անոթները տարբեր մեթոդների միջոցով, ինչպիսիք են համակարգչային շերտագրությունը (ՀՇ), պրոյեկցիոն ռադիոգրաֆիան և ֆլյուորոսկոպիան[25]։ Pigtail-ը ոչ սելեկտիվ կաթետր է՝ բազմաթիվ կողմնային անցքերով, որոնք կարող են մեծ ծավալի կոնտրաստ ուղղել դեպի արյունատար անոթ[26]։ Cobra-ն ընտրովի կաթետր է, որն օգտագործվում է որովայնի իջնող անոթները կաթետերիզացիայի ենթարկելու համար։ Cobra կաթետրը առաջ են շարժվում հրելով և հանվում են քաշելով։ Sidewinder կաթետրը-ը ընտրովի կաթետր է, որն օգտագործվում է աորտայում միջամտություն կատարելու համար։ Headhunter, Newton, Simmons, Bentson և Berenstein կաթետրերը օգտագործվում են աորտայի աղեղի երեք ճյուղերից մեկի մեջ մտնելու համար։ Yashiro կաթետրը-ը ընտրովի, հիդրոֆիլ կաթետր է, որը նախատեսված է արևային ցողուն օպտիմալ մուտք ստեղծելու համար[27]։
Կան նաև բալոնային կաթետերներ, որոնք օգտագործվում են անգիոպլաստիկայի միջամտություններում, ինչպիսիք են պարզ բալոնային կաթետերը, որոնք օգտակար են անոթների նեղ ստենոզը լայնացնելու համար, դեղապատ բալոններ, որոնք մակերեսին պարունակում են պակլիտաքսել՝ կանխելու անոթների պատերի հարթ մկանային բջիջների պրոլիֆերացիան, այդպիսով նվազեցնելով անոթների խցանման հավանականությունը, ապագայում բարձր ճնշումային բալոնային կաթետրներ, որոնք կարող են բացել երակային կայուն սթենոզները և զարկերակ-երակային խուղակները[28]։
Արյան հոսքի համարժեքության, կաթետրի օգտագործման ժամանակահատվածի, վարակի և թրոմբոէմբոլիայի ռիսկի հասնելու մեջ տարբերություն չկա՝ արդյոք դիալիզի կաթետերն ունի աստիճանական, անցքերով կամ սիմետրիկ ծայր[29]։ Palidrome Կաթետրը գերազանցում է Permcath կաթետրին արյան առավելագույն հոսքի, դիալիզի համարժեքության և տարեկան անցանելիության մակարդակով։ Permcath-ի նման, Palidrome կաթետրն ունի վարակման և թրոմբոէմբոլիայի բարձր մակարդակ[30]։
«Մարմնում ցանկացած օտար առարկա պարունակում է ինֆեկցման վտանգ, և կաթետրը կարող է ծառայել որպես բակտերիաների արյան շրջանառություն կամ մարմին ներթափանցելու ճանապարհ», - ասում է Միչիգանի համալսարանի բուժքույրական դպրոցի պրոֆեսոր Միլիսա Մանոյլովիչը[31]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.