Լյուցեռն (կանտոն)

Լյուցեռն (գերմ.՝ Luzern; ֆր.՝ Lucerne; իտալ.՝ Lucerna; ռոմանշ.՝ Lucerna), գերմանախոս կանտոն Շվեյցարիայի կենտրոնական մասում։ Վարչական կենտրոնը Լյուցեռն քաղաքն է։ Կանտոնն զբաղեցնում է 1493 քառակուսի կիլոմետր տարածք։ 2012 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել 386 082, որի 15,8 տոկոսը օտարերկրացիներ էին^[2]։ Կանտոնը Շվեյցարիայի Համադաշնության մաս է 1332 թվականից։

Լյուցեռն
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Շվեյցարիա
Մասն է	Կենտրոնական Շվեյցարիա
Կարգավիճակ	Շվեյցարիայի վարչական բաժանում
Մտնում է	Շվեյցարիա
Վարչկենտրոն	Լյուցերն
Ամենաբարձր կետ	Brienzer Rothorn?
ԲԾՄ	436 մետր
Օրենսդրական մարմին	Cantonal Council of Lucerne?
Պաշտոնական լեզուներ	գերմաներեն
Բնակչություն	▲409 557 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)[1]
Տարածք	1493,51 կմ²
Հիմնադրված է	1332 թ.
Սահմանակցում է	Բեռն, Արգաու, Շվից, Ցուգի կանտոն, Օբվալդեն և Նիդվալդեն
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
ISO 3166-2 կոդ	CH-LU
Ավտոմոբիլային կոդ	LU
lu.ch​(գերմ.)
Լյուցեռն Վիքիպահեստում

Պատմություն

Հնագիտական պեղումների արդյունքները (Ռիգի սարի վրա գտնվող Շտիգելֆադբալմ քարանձավում հայտնաբերված քարե գործիքները, քարանձավային արջի ոսկորները և այլն) վկայում են, որ մարդիկ այստեղ բնակություն են հաստատել դեռևս միջին քարեդարյան ժամանակներում (մեր թվականությունից շուրջ 30 հազար տարի առաջ)։ Մեզոլիթի դարաշրջանի առաջին բնակավայրը Լյուցեռնի կանտոնի տարածքում հայտնաբերվել է Վաուվիլերմոսում (ներկայումս այն ընդգրկված է Շվեյցարիայի՝ համազգային նշանակության պատմամշակութային ժառանգության գույքացանկում)^[3]։ Կանտոնի տարածքւմ հայտնաբերվել են մի շարք հնագույն բնակավայրերի մնացորդներ ևս, որոնց մի մասը ներառված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում^[4]։

Վարչական բաժանում

Կանտոնը բաժանված է հետևյալ հինգ շրջանների.

• Էտլեբուխ
• Հոխդորֆ
• Լյուցեռն
• Զուրզեե
• Վիլլիզաու

Տնտեսություն

Կանտոնի հողերի շուրջ 90 %-ն օգտագործվում է գյուղատնտեսական նպատակներով^[5]; Հիմնական արտադրատեսակներն են հացահատիկը, մրգերը, ծխախոտը, անասնապահական մթերքները։ Արդյունաբերությունը նույնպես զարգացած է։ Կանտոնի տնտեսության հաշվեկշռում մեծ է հատկապես տեքստիլ, մեքենաշինական, ցելյուլոզի-թղթի, փայտամշակման, մետաղագործության, ծխախոտի ու սննդի արտադրության մասնաբաժինը։ Հիշատակման է արժանի այն փաստը, որ Մեցնաու համայնքում է գտնվում լամինատի արտադրության խոշորագույն ընկերություններից մեկի՝ Kronoswiss-ի գլխավոր գրասենյակը։

Չափազանց կարևոր դեր է խաղում զբոսաշրջությունը։ Լյուցեռնի կանտոնն ընդունում է Ալպերում իրենց հանգիստն անցկացնելու եկած տասնյակ հազարավոր զբոսաշրջիկների։ Գերմանիայի և Իտալիայի միջև ուղևորահոսքի էական մասն անցնում է այս կանտոնի միջով։

Պատկերասրահ

• 
  Կենսոլորտի պահպանման տարածք Էնտլեբուխում
• 
  Լյուցեռն քաղաքի Kapellbruecke-ն
• 
  Կանտոնի նշանավոր բնակավայրերից մեկը՝ Զեմպախ քաղաքը, նույնանուն լճի ափին
• 
  Զեմպախի ճակատամարտը (միջնադարյան որմնանկար)
• 
  Վերականգնված հնագույն տներ Վաուվիլլերմոսում
• 
  Զուրզեեի միջնադարյան եկեղեցու ավերակները
• 
  Լյուցեռնի տարածաշրջանն ու լիճը

Ժողովրդագրություն

Կանտոնի բնակչության թվաքանակը պատմական ժամանակի ընթացքում կրել է հետևյալ փոփոխությունները^[6]

Լյուցեռնի կանտոնի պատմական ժողովրդագրություն =w 1850–2000
Year	1850	1880	1900	1950	1970	2000
Population	132,843	134,708	146,519	223,249	289,641	350,504
Percent of Total Swiss Population	5.6%	4.8%	4.4%	4.7%	4.6%	4.8%
Language
German		134,155	143,337	216,647	263,310	311,543
Italian		294	2,204	3,587	15,635	6,801
French		302	747	2,150	2,015	2,053
Romansh		5	64	338	525	388
Other		50	167	527	8,156	29,719
Religion
Catholic[nb 1]	131,280	129,172	134,020	189,917	246,888	248,545
Protestant	1,563	5,419	12,085	30,396	38,639	42,926
Christian Catholic				1,129	741	471
Other		215	414	1,807	3,373	58,562
Other, Jewish		152	319	497	563	399
Other, Islam					372	13,227
Other, None[nb 2]					1,672	20,681
Nationality
Swiss	132,252	132,583	140,176	216,600	259,498	294,709
Foreign	591	2,223	6,343	6,649	30,143	55,795
Source[6]:
Notes Before 1950 includes Christian Catholic, from 1950 onward only Roman Catholic Belonging to no organized religious group

Ծանոթագրություններ

1. Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Kanton, definitive Jahresergebnisse, 2018 — FSO.
2. Federal Department of Statistics (2008). «Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeit, Geschlecht und Kantonen». Արխիվացված է օրիգինալից (Microsoft Excel) 2008 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
3. «KGS-Inventar». KGS Inventar (German). Federal Office of Civil Protection. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 12-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
4. UNESCO World Heritage Site – Prehistoric Pile dwellings around the Alps
5. Federal Department of Statistics (2008). «Arealstatistik – Kantonsdaten nach 15 Nutzungsarten». Արխիվացված է օրիգինալից (Microsoft Excel) 2009 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 15-ին.(գերմ.)
6. Lucerne in German, French and Italian in the online Historical Dictionary of Switzerland.

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնական կայքէջ (գերմ.)
• Public Records Office / Պետական արխիվ (գերմ.)
• Պաշտոնական վիճակագրություն
• Geoportal (գերմ.) GIS
• Լյուցեռնի զբոսաշրջային կազմակերպության պաշտոնական կայքէջ
• Լյուսեռնի կանտոնի դրոշներ ու քարտեզներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լյուցեռն (կանտոն)» հոդվածին։