Լեպանտոյի ծովամարտ

Լեպանտոյի ծովամարտ (իսպ.՝ Batalla de Lepanto, իտալ.՝ Battaglia di Lepanto, թուրքերեն՝ İnebahtı Deniz Muharebesi), ռազմական բախում Իսպանական կայսրության և Վենետիկյան հանրապետության գլխավորած Սրբազան լիգայի` մի կողմից և մյուս կողմից` օսմանյան նավատորմի միջև, որը տեղի ունեցավ 1571 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Պատրասի ծովածոցում գտնվող Լեպանտոյի (հին Naupactus Ναύπακτος վայրի վենետիկյան տարբերակը, օսմանյան տարբերակով` İnebahtı) ռազմածովային բազայի մոտ։ Սրբազան լիգան կազմված էր եվրոպական մերձծովյա կաթոլիկ երկրներից` Հռոմի պապ Պիոս V-ի ջանքերով, և որի ռազմական ուժերի հրամանատարն էր Հռոմեական սրբազան կայսրության կայսր Կառլոս V-ի ապօրինածին որդի Խուան Ավստրիացին^[6]։ Լեպանտոյի ծովամարտը Արևուտքի պատմությունում թիանավերի մասնակցությամբ մեծագույն ծովային ճակատամարտն էր` հին աշխարհից ի վեր^[7], որին մասնակցում էր ավելի քան 400 ռազմանավ։ Սրբազան լիգան ճակատամարտում վճռական հաղթանակ տարավ, ինչը ազդարարեց միջերկրածովյան տարածաշրջանում օսմանյան ռազմական ծավալման փուլի ավարտը^[8]։

Լեպանտոյի ծովամարտ
Թվական	1571
Մասն է	Օսմանա-վենետիկյան պատերազմ (1570-1573) և Spanish-Ottoman War?
Վայր	Լեպանտո, Հոնիական ծով
Արդյունք	Սրբազան դաշինիքի վճռական հաղթանակ
Հակառակորդներ
Սրբազան լիգա։ Պապական մարզ Հաբսբուրգյան Իսպանիա Նեապոլի թագավորություն  Սիցիլիայի թագավորություն  Վենետիկի հանրապետություն Ջենովա Տոսկանա Պարմա  Սավոյան դքսություն  Մալթայի Ինքնիշխան Մարտական Ուխտ  Սրբազան Հռոմեական կայսրություն	Օսմանյան կայսրություն
Հրամանատարներ
Դոն Խուան Ավստրիացի Մարկանտոնիո Կոլոննա Անդրեա Դորիա	Մյուեզզինզադե Ալի փաշա
Կողմերի ուժեր
212 նավ[1] 6 գալեաս 206 գալերա 28,500 զինվոր[2] 40,000 նավաստի և թիավար[1] 1,815 թնդանոթ[3]	251 նավ 206 գարերա 45 գալիոտ 31,490 զինվոր 50,000 նավաստի և թիավար 750 թնդանոթ[3]
Ռազմական կորուստներ
10,000 սպանված[4] 17 գալեոն[5]	40,000 սպանված[4] 200 գալերա ջրասույզ եղած, վառված կամ գրավված 12,000 քրիստոնյա ստրուկներ ազատագրված
Ընդհանուր կորուստներ

Ճակատամարտի ընթացքը

Օսմանյան նավատորմն ուներ 59 թիանավ (գալիոտներ և գալերաներ) աջ թևում, կենտրոնը բաղկացած էր 93 թիանավից (գալիոտներ և գալերաներ) կենտրոնում` ողջ նավատորմի հրամանատար գերագուն ծովակալ Մյուեզզինզադե Ալի փաշայի ենթակայության տակ, մոտավորապես նույնքան էլ կար հարավային` ձախ թևում։ Օսմանյան նավատորմն ուներ նաև 22 գալիոտից և թեթև ֆուստաներից բաղկացած պահեստազոր։ Ալի փաշան, ըստ վկայությունների, նավերի քրիստոնյա թիավար ստրուկներին խոստացել է ազատություն` օսմանցիների հաղթանակի դեպքում^[9]։ Օսմանյան նավատորմում կար մոտ 37,000 թիավար ստրուկ^[10], հիմնականում գերեվարված քրիստոնյաներ, որոնցից շատերը ճակատամարտի վճռորոշ պահին ապստամբեցին և նպաստեցին Սրբազան դաշինիքի հաղթանակին^[11]։

Քրիստոնեական նավատորմի հրամանատար Խուան Ավստրիացին, հոկտեմբերի 7-ին անցկացնելով խորհրդակցություն, որոշեց ճակատամարտ տալ, չնայած եղանակային պայմանները սկզբում նպաստավոր չէին նրանց համար և վտանգ կար, որ օսմանյան նավատորմը կարող էր գրոհել նախքան Սրբազան լիգայի նավատորմը կզբաղեցներ իր մարտական դիրքերը։ Սակայն կեսօրվա կողմ, նախքան նավատորմները կբախվեին, քամին փոխեց ուղղությունը` դառնալով նպաստավոր Սրբազան լիգայի համար։ Մարտը սկսվեց ծովածոցի հյուսիսային ափի մոտ, ուր հակառակորդ կողմերի նավերը կռվում էին հաճախ հպվելով կողերով, իսկ տախտակամածներին ծավալվում էր ձեռնամարտ։ Օսմանյան նավերի ազատագրված քրիստոնյա ստրուկներին զենք էր տրամադրվում և նրանք միանում էին կռվին, այսպիսով ուժերի հավասարակշռությունը թեքելով հոգուտ Սրբազան լիգայի<sup>[12]</sup>։ Կենտրոնում ձեռնամարտով ուղեկցվող համառ պայքար ծավալվեց երկու նավատորմների հրամանատարանավերի միջև և օսմանցիները մոտ էին հաղթանակին, երբ պապական տորմիղի հրամանատարանավը` Մարկանտոնիո Կոլոննայի գլխավորությամբ շտապեց օգնության Խուան Ավստրիացուն և օգնեց հաղթել ու աբորդաժով գրավել օսմանցիների հրամանատարանավը։ Օսմանյան նավատորմի հրամանատար Ալի փաշան ևս սպանվեց կռվում և Սրբազան լիգայի դրոշը բարձրացվեց գրավված օսմանյան հրամանատարանավի վրա` կոտրելով մնացած օսմանյան նավատորմի ոգին։ Երկժամյա մարտից հետո օսմանցիները պարտություն կրեցին կենտրոնում և ձախ թևում<sup>[13]</sup>։ Օսմանցիները փորձեցին իրավիճակը փոխել` օգտվելով Անդրեա Դորիայի գլխավորած աջ թևի և կենտրոնի միջև առաջացած բացից և գրոհեցին Կոլոննայի տորմիղի հարավային թևի վրա, սակայն քրիստոնյաների պահեստային տորմիղը օգնեց հետ մղել հարձակումը։ Առաջին բախումները շարունակվեցին միչև երեկո, սակայն օսմանյան նավատորմի ճակատագիրը որոշված էր։

Ճակատամարտը նշանակալից պարտություն էր օսմանցիների համար, ովքեր 15-րդ դարից ի վեր ծովային պարտություն չէին տեսել, վերացնելով Իտալիայի վրա ծառացած սպառնալիքը, սակայն Սրբազան դաշիննք էլ իր հաղթանակի պտուղիներից լիովին չկարողացավ օգտվել և չունեցավ տարածքային նվաճում^[14]։ Քրիստոնեական զորքերի կազմում ճակատամարտին «Մարկեսա» գալերայի վրա մանսակցել է նաև Միգել դե Սերվանտեսը, ով կռվում կորցրել է ձեռքը։

Լեպանտոյի ծովամարտի պլան

Ծանոթագրություններ

1. Konstam, Angus (2003). Lepanto 1571: The Greatest Naval Battle Of The Renaissance. United Kingdom: Osprey Publishing. pp. 20–23
2. Rodgers, William Ledyard (1939). Naval Warfare Under Oars, 4th to 16th Centuries: A Study of Strategy, Tactics and Ship Design. United States: Naval Institute Press. p. 175
3. Geoffrey Parker, The Military Revolution, pp. 87 – 88
4. Nolan, Cathal (2006). The Age of Wars of Religion, 1000-1650: Encyclopedia of Global Warfare and Civilization, Volume 2. Greenwood Publishing Group. p. 529
5. T. C. F. Hopkins,Confrontation at Lepanto: Christendom vs. Islam, Forge Books,2007,intro
6. Paul K. Davis, 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present"
7. William Stevens, History of Sea Power (1920)
8. William Stevens, History of Sea Power (1920), p. 83 Frederick A. de Armas, Cervantes, Raphael and the Classics (1998),
9. Stevens, William Oliver and Allan Westcott (1942). A History of Sea Power. Doubleday, p 64
10. Konstam, Angus, Lepanto 1571: The Greatest Naval Battle of the Renaissance. Osprey Publishing, Oxford. 2003. pp 20-21
11. Guilmartin, John F. (2003). Galleons and Galleys: Gunpowder and the Changing Face of Warfare at Sea, 1300–1650. Cassell. pp. 222-25
12. William Oliver Stevens and Allan F. Westcott, A History of Sea Power, 1920, p. 104
13. William Oliver Stevens and Allan F. Westcott, A History of Sea Power, 1920, pp. 105–06.
14. Abulafia, David (2012). The Great Sea: A Human History of the Mediterranean. Penguin Books. p. 451

Գրականություն

• Braudel, Fernand. The Mediterranean in the Age of Philip II. (vol 2 1972), the classic history by the leader of the French Annales School; excerpt and text search vol 2 pp 1088–1142
• Chesterton, G. K. Lepanto with Explanatory Notes and Commentary, Dale Ahlquist, ed. (San Francisco: Ignatius Press, 2003). ISBN 1-58617-030-9

Արտաքին հղումներ

• Julián Jaramillo, La batalla de Lepanto(իսպ.)
• Henry Zaidan, 57 Paintings of The Naval Battle of Lepanto, 1571. Christian forces of the Holy League and the Ottoman Turks

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լեպանտոյի ծովամարտ» հոդվածին։