Իտալա-թուրքական պատերազմ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Իտալա-թուրքական կամ Թուրք-իտալական պատերազմ (թուրքերեն՝ Trablusgarp Savaşı, «Տրիպորիլտանիական պատերազմ», նաև Իտալիայում հայտնի որպես Guerra di Libia, «Լիբիական պատերազմ») հակամարտություն Իտալիայի թագավորության և Օսմանյան կայսրության միջև 1911 թվականի սեպտեմբերի 29-ից մինչև 1912 թվականի հոկտեմբերի 18-ը։ Պատերազմի արդյունքում Իտալիային անցավ օսմանյան Տրիպոլիտանիա վիլայեթը իր ենթակառուցվածներ` (սանյակներ) Ֆեցցանը, Կիրենաիկան և Տրիպոլին։ Այս տարածքները հետագայում կոչվեցին Իտալական Լիբիա.
Իտալա-թուրքական պատերազմ | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Աֆրիկայի գաղութային բաժանում | |||||||||||
Իտալական գրոհ | |||||||||||
| |||||||||||
Հակառակորդներ | |||||||||||
Իտալիայի թագավորություն Ասիր[1] |
Օսմանյան կայսրություն Սենուսիտների օրդեր | ||||||||||
Հրամանատարներ | |||||||||||
Վիկտոր Էմանուիլ III Կառլո Ջենևա Ավգուստո Աուբրի |
Մեհմեդ V Էնվեր Փաշա Մուստաֆա Քեմալ Ահմեդ Շերիֆ աս-Սանուսսի | ||||||||||
Կողմերի ուժեր | |||||||||||
Իտալիայի զինված ուժեր[2]` 34.000 զինվոր 6.300 ձի 48 ցամաքային հրանոթ 24 լեռնային հրանոթ Պահեստայիններ[3]` 85.000 զինվոր |
Նախնական[3]` ~8,000 կանոնավոր օսմանյան զինվոր ~20.000 տեղական ոչ կանոնավոր զինվոր Վերջնական[3]` ~40,000 թուրք և արաբ |
Ֆրանս-պրուսական պատերազմ | 1870–1871 |
---|---|
Բեռլինի վեհաժողով | 1878 |
Երկակի դաշինք | 1879 |
Եռյակ դաշինք | 1882 |
Ֆրանս-ռուսական դաշինք | 1894 |
Անգլո-գերմանական ռազմածովային սպառազինությունների մրցավազք | 1898–1912 |
Անգլո-ֆրանսիական համաձայնագիր | 1904 |
Ռուս-ճապոնական պատերազմ | 1904–1905 |
Տանջիրյան ճգնաժամ | 1905–1906 |
Խոզի պատերազմ | 1906–1908 |
Անգլո-ռուսական համաձայնագիր | 1907 |
Բոսնիական ճգնաժամ | 1908–1909 |
Ագադիրյան ճգնաժամ | 1911 |
Իտալա-թուրքական պատերազմ | 1911–1912 |
Բալկանյան պատերազմներ | 1912–1913 |
Սարաևոյի սպանություն | 1914 |
Հուլիսյան ճգնաժամ | 1914 |
|
Հակամարտության ընթացքում իտալացիները նաև նվաճեցին Էգեյան ծովի Դոդեկանես կղզիները։ Իտալիան համաձայնվեց վերադարձնել Օսմանյան կայսրությանը Դոդեկանես կղզիները Օուչիի պայմանագրով[4] 1912 թվականին (նաև հայտնի որպես Լոզանի առաջին պայմանագիր)։ Այնուամենայնիվ պայմանագրի համաձայն իտալացիները ունենում էին տարածքային ադմինիստրացիա կղզում և Թուրքիան վերջնականապես հրաժարվեց կղզիների իրավունքից 1923 թվականի Լոզանի պայմանագրով[5]։
Չնայած քիչ, սակայն այս պատերազմը նպաստեց Առաջին Բալկանյան պատերազմի սկսվելուն, քանի որ այն ուժեղացրեց ազգայնականությունը Բակլանյան թերակղզու երկրներում։ Տեսնելով ինչ հեշ հաղթանակ տարավ Իտալիան թուլացած Օսմանյան կայսրության հանդեպ` Բալկանյան լիգան հարձակվեց Օսմանյան կայսրության վրա` սկսելով Առաջին Բալկանյան պատերազմը մինչ Իտալիայի հետ պատերազմի ավարտեը։
Իտալա-թուրքական պատերազմում կիրառվեցին նոր զինատեսակներ, նշանակալին դրանցից օդանավի կիրառումն էր։ 1911 թվականի հոկտեմբերի 23-ին իտալացի օդաչու Կապիտան Կառլո Պիացցան թռավ թուրքական դիրքերի վրայով, ինչը պատմության մեջ առաջին օդային հետախուզական գործողությունն էր[6], իսկ նոյեմբերի 1-ին տեղի ունեցավ առաջին օդային ռմբակոծությունը Լիբայի թուրքական զորքի վրա Etrich Taube տեսակի օդանավից[7]։ Օսմանցիները կրառեցին հակաօդային պաշտպանության զենքեր և առաջինն էին, որ խոցեցին օդանավ հրաձգային կրակով[8]։