From Wikipedia, the free encyclopedia
Զրոյական թափոններ (անգլ.՝ zero waste), բնապահպանական շարժում, որը նպատակ ունի նվազեցնել ռեսուրսների վատնումը, արտանետվող թափոնների քանակը և դրանց թունավորությունը: Այն հակադրվում է մեկանգամյա օգտագործման ապրանքների արտադրությանը և որոշ թափոնների վերամշակման մեթոդներին (աղբավայր, այրում և այլն): Երբեմն այն անվանում են անգլ.՝ zero waste, քանի որ waste բառը անգլերենում նշանակում է ինչպես «վատնում», այնպես էլ «թափոն»:
Մասն է | Բնապահպանական քաղաքականություն, Շրջանաձև տնտեսություն | |
---|---|---|
Հետևանք | food rescue, reduction |
«Զրոյական թափոններ» շարժումը կոչ է անում գործել և՛ անհատապես, և՛ հավաքական կերպով: Սա արտահայտվում է սպառման ընտրություններում՝ օգտագործելով կրկնակի օգտագործվող ապրանքներ (օրինակ՝ ջրի շշեր), նախընտրելով վերանորոգում և վերաօգտագործում, ինչպես նաև սննդամթերքի գնումներ կատարել առանց մեկանգամյա օգտագործման փաթեթավորման: Սա արտահայտվում է նաև կոլեկտիվ գործողություններում՝ կարգավորումները փոփոխելու և արդյունաբերական պրակտիկաները վերափոխելու ուղղությամբ՝ նվազեցնելով դրանց բնապահպանական ազդեցությունը:
Զրոյական թափոններ շարժումը համակարգային մոտեցում է, որն առաջարկում է գործել ապրանքների և ծառայությունների ստեղծման բոլոր փուլերում (դիզայն, արտադրություն, բաշխում)՝ նվազեցնելու վատնումը, վերջնական թափոնները և արտանետվող թունավոր նյութերը: Այն գտնվում է խնայողության կամ շրջանաձև տնտեսության տրամաբանության մեջ և հակադրվում է արտադրողականությանը և արդյունահանումին։
Բնությունից հավաքված ռեսուրսների 99%-ը 42 օրվա ընթացքում վերածվում են թափոնների՝ առաջացնելով մեծ էներգիայի[1][2] և նյութերի վատնում: «Զրոյական թափոններ» հասկացության առաջին սահմանումը ձևավորվել է 2004 թվականի նոյեմբերին «Planning Group of the Zero Waste International Alliance» ծրագրի ժամանակ: Վերանայված տարբերակը ընդունվել է 2009 թվականին[3]: Այրման արդյունաբերությունը խոստանում է կրճատել աղբավայրերի թիվը՝ միաժամանակ օգտագործելով թափոններում առկա էներգիան (այդ էներգիայի կեսը համարվում է վերականգնվող, իսկ մյուս կեսը՝ վերականգնող աղբյուր, ուստի այժմ խոսվում է վերականգնվող և վերականգնող էներգիայի մասին[4]): Բայց պարզվել է, որ այրիչների ածխածնի հետքը շատ մեծ է[5]: Ivry-sur-Seine-ում դիօքսինների աղտոտվածության մակարդակը շատ բարձր է[6]:
Հատուկ ուշադրություն է պետք դարձնել BTP-ի թափոններին, որոնք կազմում են թափոնների 70%-ը[7]՝ հատկապես հաշվի առնելով, որ ավազը սպառվում է[8]:
Շրջակա միջավայրում նոր գոյակների, մասնավորապես պլաստմասսաների ներմուծումը այժմ արդեն համարվում է համաշխարհային չափանիշների խախտում[9]:
Reporterre-ի համաձայն՝ պլաստմասսաների վերամշակումը լուծում չէ: Պետք է նվազեցնել պլաստմասսայի օգտագործումը, հակառակ դեպքում միկրոմասնիկներն ու նանոմասնիկները կարող են լցվել շրջակա միջավայրը[10][11][12]: Պլաստմասսաների քիմիական վերամշակումը սկսում է զարգանալ[13]: Yale Environment 360-ի համաձայն՝ «մթնոլորտը լի է պլաստիկ մասնիկներով, սակայն գիտնականները չեն կարողանում հայտնաբերել դրանք»[14][15]:
Անիվների, ինչպես նաև սինթետիկ մանրաթելերի մաշվածությունը[16] համարվում է օվկիանոսներում հայտնաբերված միկրոպլաստիկների առաջին աղբյուրը[17]: Գրենլանդիայում հայտնաբերված նանոպլաստիկների քառորդ մասը պայմանավորված է անիվների մաշվածությամբ[18]: Միկրոպլաստիկներն ազդեցություն ունեն նաև միկրոօրգանիզմների էկոլոգիայի վրա[19]:
Պլաստմասսաների արտադրության հետ կապված CO2 արտանետումների մակարդակը արագ աճում է[20]:
Zero Waste France, Surfrider Foundation Europe և ClientEarth երեք հասարակական կազմակերպությունները 2022 թվականին պահանջել են, որ սննդամթերքի արտադրության ոլորտի ինը ընկերություն «հրաժարվեն պլաստիկից»[21]: Reporterre-ի համաձայն՝ PET-ից բացի, պետք է խոսել ոչ թե պլաստիկի վերամշակման, այլ պլաստիկի նվազման (անգլ.՝ downcycling) մասին[22]:
Ծրագրավորված մաշվածությունը հատկապես վնասակար է էլեկտրոնիկայի դեպքում[23]:
«Զրոյական թափոններ» մոտեցումը առաջարկում է թափոնների այլընտրանքային կառավարում, որը շատ ավելի քիչ ռեսուրսներ է պահանջում, քան սովորական կառավարումը և որտեղ մշտապես նոր ռեսուրսներ են օգտագործվում՝ փոխարինելու թափոններով կամ այրումով կորցրած ռեսուրսներին: «Զրոյական թափոններ» մոտեցումը նպաստում է նաև այս գործընթացի արդյունքում առաջացած աղտոտվածության զգալի նվազեցմանը՝ նվազագույնի հասցնելով թափոնների դեն նետումն ու այրումը: Ավելին՝ այս մոտեցումը նպաստում է տեղական, կայուն և ոչ տեղափոխվող աշխատատեղերի ստեղծմանը՝ աջակցելով ավելի շրջանաձև տնտեսությանը:
Սխեմատիկորեն, սկսելով խնայողությունից, «զրոյական թափոններ» ռազմավարությունը կարելի է ամփոփել երեք կետերով.
Նմանապես, կենսազանգվածի նյութական վերամշակումը պետք է առաջնահերթություն ունենա էներգետիկ վերամշակման նկատմամբ[24] ·[25] : The Shift Project-ը պաշտպանում է սննդանյութերի վերամշակումը մեծ մասշտաբով, լինի դա կենսաթափոնների, թե մարդկային արտաթորանքների դեպքում[26]:
Zero Waste Europe-ը սահմանել է «զրոյական թափոններ» հիերարխիան[27]։
Իտալական Rifiuti Zero շարժման կողմից ներկայացված դասական օրինակը կաթի ապակյա շշի կենսացիկլն է։ Սկզբնական ռեսուրսը սիլիցիումի երկօքսիդն է, որը բարձր ջերմաստիճանի պայմաններում վերափոխվում է ապակյա խյուսի, ապա շշի: Շիշը լցվում է կաթով և բաշխվում սպառողներին:
Այս պահին թափոնների կառավարման սովորական մեթոդը ներառում է շիշը կամ աղբավայրում նետելը, կամ այրումը՝ այն վերածելով թունավոր թափոնների, կամ վերամշակելը, ինչը գրեթե նույնքան էներգիա է պահանջում, որքան դրա արտադրության ժամանակ: Սակայն «զրոյական թափոնների» մոտեցումը լրիվ այլ է: Շիշը կարելի է գնելու պահին հանձնել խանութի պահասենյակ, ապա օգտագործումից հետո վերադարձնել: Այնուհետև շիշը լվանում են, կրկին լցնում կաթով և վերավաճառում: Միակ օգտագործվող ռեսուրսը լվացման ջուրն է, և էներգիայի ծախսը նվազում է մինչև նվազագույն մակարդակի:
2010-ական թվականներին Եվրոպայում մեծ տարածում է ստացել մեծածախ վաճառքի ոլորտը: 2023 թվականին գնահատվում է, որ մեծածախ վաճառքի խանութներում 5500 տոննա փաթեթավորում չի օգտագործվել՝ շնորհիվ այս համակարգի[28]։
Եվրոպայում ավելի քան 400 քաղաք միացել է Zero Waste ցանցին և նախաձեռնել թափոնների կառավարման փոփոխություններ՝ հաշվի առնելով, որ թափոնները պետք է դիտվեն որպես ռեսուրս, այլ ոչ թե պարզապես աղբ[29]:
Եվրոպական մակարդակում Zero Waste Europe ասոցիացիան միավորում է «զրոյական թափոններ» շարժման ներկայացուցիչներին՝ նրանց տրամադրելով հետազոտական գործիքներ, գիտելիքներ, ինչպես նաև ավելի կազմակերպված կառուցվածք, որը կարող է ներկայացված լինել միջազգային մակարդակով[30]։
Իսպանիայի Բասկերի երկրում՝ Հերնանի քաղաքում, բնակիչները 2002 թվականից ի վեր պայքարել են այրիչի կառուցման դեմ՝ աղբավայրի մոտալուտ փակման մասին հայտարարությունից հետո[31]: Որպես քաղաքացիական գործողություն, նրանք իրականացրել են ֆլեշմոբ՝ նկարահանելով տեսահոլովակ[32]: Արդյունքում՝ 2010 թվականից, քաղաքում ներդրվել է թափոնների դռնից դուռ հավաքման համակարգ՝ կշռմամբ և տնային թափոնների տարանջատմամբ։ Համակարգը ներառում է նաև կոմպոստի արտադրություն:
Այս քաղաքը առաջինը չէ, որ կիրառել է այս համակարգը: Ուսուրբիլ քաղաքը դեռ 2008 թվականից փոխել է իր թափոնների կառավարումը և երկու տարվա ընթացքում կարողացել է տարանջատել մինչև 88% թափոններ՝ դռնից դուռ հավաքման համակարգի շնորհիվ[33]:
2004 թվականին Կատալոնիայի Արխենտոնա քաղաքում ներդրվել է դռնից դուռ հավաքման համակարգը[34]։
Ֆրանսիայում Cniid (Անկախ տեղեկությունների ազգային կենտրոն թափոնների վերաբերյալ) ասոցիացիան[35], որը ստեղծվել է 1997 թվականին և 2014 թվականին վերանվանվել Zero Waste France, աջակցում է «զրոյական թափոններ» նախագծերին:
2014 թվականի սեպտեմբերին Էկոլոգիայի նախարարությունը հայտարարել է «Territoires Zéro Déchet Zéro Gaspillage» (TZDZG) ծրագրի մրցույթ[36]: Առաջին մրցույթի արդյունքում 2014 թվականին ընտրվել է 58 տարածք, իսկ 2015 թվականին՝ 95 տարածք[37]: Չնայած բազմաթիվ թափոնների միություններ ընտրվել են՝ առաջարկելով բավականին սովորական թափոնների նվազեցման մոտեցումներ, Ռուբե և Միրամաս քաղաքները նույնպես ընտրվել են՝ առաջարկելով նորարարական մոտեցումներ՝ հիմնված քաղաքացիների մասնակցության վրա[38]: Smicval-ի միությունը Լիբուրնում, որը նույնպես TZDZG տարածք է, 2016 թվականին ստեղծել է շատ նորարարական աղբավայր-վերականգնման կենտրոն:
ADEME-ն, որը հետևել է «Territoires Zéro Déchet, Zéro Gaspillage» (TZDZG) ծրագրերի իրականացմանն ամբողջ 4 տարիների ընթացքում (2016-2018), 2020 թվականի հուլիսին ներկայացրել է ծրագրերի արդյունքների ամփոփագիրը[39]:
Իտալիայի առաջին քաղաքը, որը որդեգրել է «զրոյական թափոններ» ռազմավարությունը, Կապանորին էր (Տոսկանա): 2024 թվականի մարտի 28-ի դրությամբ 72 իտալական համայնքներ որդեգրել են «զրոյական թափոններ» ռազմավարությունը՝ ներկայացնելով ընդհանուր առմամբ 2 230 560 բնակիչ: Շարժման հիմնադիրը Իտալիայում Ռոսսանո Էրկոլինին է[40], որը մանկավարժ և ակտիվիստ է, 2013 թվականին ստացել է Goldman մրցանակը, որը հաճախ նկարագրվում է որպես շրջակա միջավայրի Նոբելյան մրցանակ[41]: Նա այժմ Zero Waste Europe-ի նախագահն է[42]:
Տրևիզոյի նահանգում բնակիչները հինգ տարվա ընթացքում իրենց թափոնների քանակը կրճատել են՝ 300 կգ ևավելիից հասնելով 50 կգ-ի՝ մեկ բնակչի համար[43]:
Շվեյցարիայում հավաքագրման մակարդակը 2019 թվականին կազմել է 53% (ներառյալ կոմպոստացումը[44]): Սակայն քաղաքային թափոնների ընդհանուր քանակը շատ բարձր է՝ 2022 թվականին հասնելով 671 կգ-ի մեկ բնակչի համար (321 կգ այրվել է և 350 կգ)[45]՝ կապված երկրի բարձր կենսամակարդակի հետ:
Շատ երկրներում հաջողությամբ իրականացվել է նման ռազմավարություն:
Սան Ֆրանցիսկոն (ԱՄՆ) աշխարհում առաջին քաղաքներից մեկն է, որը նպատակ ունի 100% վերամշակման կամ կոմպոստացման հասնել: 2002 թվականին քվեարկության արդյունքում որոշում է կայացվել այս նպատակի ուղղությամբ շարժվել[46]: 2012 թվականին շեմը հասել է 80%-ի, իսկ 2030 թվականին քաղաքի նպատակն էր հասնել 90%-ի, իսկ հետո՝ 100%-ի[47]: Համեմատության համար Միացյալ Նահանգների միջին ցուցանիշը կազմում է մոտ 34% վերամշակված կամ կոմպոստացված թափոններ:
Սա իրագործելու համար քաղաքը ներդրել է թափոնների հավաքման համակարգ՝ անմիջապես շենքերի ներքևում: Ամեն օր քաղաքի պաշտոնյաները ստուգում են աղբամանները՝ կանաչը՝ կոմպոստի համար, կապույտը՝ վերամշակելի թափոնների համար, և սևը՝ ոչ վերամշակվող թափոնների համար[48]: Եթե թափոնները սխալ են տարանջատված, նրանք նամակ են փակցնում շենքի վարձակալներին կամ սեփականատերերին, որը կարող է հանգեցնել տուգանքի: Զրոյական թափոնների մեթոդի համար կարևոր է ճիշտ տարանջատումը:
Սև աղբամանների պարունակությունը (ոչ վերամշակվող) ուղարկվում է աղբավայր[47], կանաչ աղբամանների պարունակությունը կոմպոստացվում է Վակավիլում[47], իսկ կապույտ աղբամանների պարունակությունը՝ վերամշակման համար տեղափոխվում է Պիեռ 96 մեծ պահեստ[49]: Վերամշակելի թափոնները (ալյումին, ստվարաթուղթ, թուղթ, ապակի, պլաստիկ և այլն) քաղաքի հանձնարարությամբ տարանջատվում են Recology կոոպերատիվի կողմից[47]: Թափոնները բաժանվում են 14 տեսակի նյութերի, որոնց կեսը պլաստիկ է[47]։
Նպատակն է թափոնների ամբողջական արժեքավորումը: Սակայն այս մեթոդը հնարավոր է իրականացնել շնորհիվ Չինաստանի և Վիետնամի հետ համագործակցության, որտեղ վերամշակվում են պլաստիկ թափոնները: Միացյալ Նահանգներում, չնայած CarbonLite-ի սուպեր ժամանակակից գործարանի առկայությանը, որը կարող է պլաստիկ թափոնները վերածել շշերի, պլաստիկ թափոնները բավարար չափով չեն վերամշակվում[50]: Այս մեթոդը ունի իր սահմանափակումները՝ նախապատվություն տալով թափոնների վերամշակմանը, այլ ոչ թե նվազեցմանը: 2017 թվականի հուլիսին չինական իշխանությունները որոշել են դադարեցնել Արևմուտքից եկած թափոնների ընդունումը, ինչը որոշակի խնդիրներ է առաջացրել այս մեթոդի համար[51]:
Ջերեմի Պիշոնի մտավոր քարտեզը ներառում է[52].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.