Բողոքի ակցիաներ Հայիթիում (2019)

Հայիթիի քաղաքներում բողոքի ակցիաներն սկսվեցին 2019 թվականի փետրվարի 7-ին՝ Հայիթիի նախագահ Ժովենել Մոիզի հրաժարականի պահանջով։ Ցուցարարները՝ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ Ժան Չարլզ Մոիզի^[3] ղեկավարությամբ, հայտարարում են, որ իրենց նպատակն անցումային կառավարություն ստեղծելն է, որի նպատակը սոցիալակն ծրագրերի տրամադրումը և, հավանաբար, կոռումպացված չինովնիկներին հետապնդումն է^[4][5]։

Բողոքի ակցիաներ Հայիթիում (2019)
Անվադողերի այրում՝ 2019 թվականի փետրվարի 11-ի բողոքի ցույցերի ընթացքում
Ամսաթիվ	փետրվարի 7 2019 թվական - շարունակվում են փետրվարի 19-ը ներառյալ
Վայր	Հայիթի
Պատճառ	Վենեսուելայից տրամադրված վարկերի մսխում Կոռուպցիան Հայիթիում
Նպատակ	Նախագահ Ժովենել Մոիզի հրաժարական Անցումային կառավարության տեղակայում
Հակամարտող կողմեր
Հայիթիի կառավարություն Ցուցարարներ
Ղեկավարներ
Նախագահ՝ Ժովենել Մոիզ Ժան Չարլզ Մոիզ
Թվաքանակ
Հազարավորներ[1]
Կորուստներ
Զոհեր	9[2]
Վիրավորներ	Մեծ քանակությամբ[1]

Իրադարձություններ

Ծագում

Բողոքի ակցիաներն սկսվեցին, երբ դատարանի դահլիճից հնչեցին հայտարարություններ այն մասին, որ Հայիթիի կառավարության բարձրաստիճան պաշտոնյաները մսխել են վենեսուելական Petrocaribe վարկերը՝ մինչև 3,8 ԱՄՆ դոլար, և այդ ամենին ու կոռուպցիային մասնակից է եղել նաև նախագահ Մոիզը^[6][7][8]։ Տնտեսական խնդիրները, այդ թվում նաև՝ կյանքի արժողության աճը, նույնպես պատճառ դարձան բողոքի ակցիաների համար^[7]։

Բողոքի ակցիաներ

Բողոքի ցույցերի առաջին օրը ցուցարարները հարձակվեցին հարուստ հայիթիացիների ավտոմեքենաների վրա՝ վնասելով այդ մեքենաները^[9]։ Հաջորդ օրը՝ փետրվարի 8-ին, մի քանի քաղաքների քաղաքապետեր հայտարարեցին, որ չեղարկում են նախակառնավալային միջոցառումները^[9]։ Փետրվարի 9-ին բողոքի ակցիաները հանգեցրին ոստիկանության հետ նոր բախումների. այն բանից հետո, երբ Մոիզի դաշնակիցներից մեկի անվտանգության ծառայության աշխատակիցները ներխուժեցին մի կնոջ մեքենայի մեջ և սկսեցին ծեծել նրան, ցուցարարներն սկսեցին քարեր նետել նախագահ Մոիզի տան ուղղությամբ^[10]։

Փետրվարի 12-ին ցուցարարները հրդեհեցին հայտնի շուկան, թալանեցին տարատեսակ խանութներ և Ակվինայի դատապարտյալներին օգնեցին փախչել բանտից^[6][11]։ Պորտ-օ-Պրենսում ցուցարարները թալանեցին Իտալիայի և Պերուի գկխավոր հյուպատոսությունը^[12][13]։ Նախագահ Մոիզը փետրվարի 14-ին ելույթ ունեցավ՝ հայտարարելով, որ հրաժարական չի տա, և ասաց. «Ես՝ պետության ղեկավար Ժովենել Մոիզս, պետությունը չեմ հանձնի զինված խմբավորումներին և թմրավաճառներին»^[14]։

Գործողություններ

Մոիզի կառավարություն

Նախագահ Մոիզը կոչ արեց ընդդիմությանը՝ մասնակցելու խաղաղ երկխոսությանը՝ հայտարարելով, որ «երկրի խնդիրները բացառապես քաղաքական չեն։ Երկրի խնդիրները սոցիալական են, տնտեսական և քաղաքական»^[7]։ Ազգային ոստիկանությունը հայտարարեց, որ կան «չար մարդիկ», ովքեր խաթարել են երկրում տեղի ունեցող խաղաղ բողոքի ցույցերը^[15]։

Ընդդիմություն

Ընդդիմությունը ղեկավարում էր Ժան Չարլզ Մոիզը^[4]։ Ընդդիմությունը մերժում էր երկխոսության մասին առաջարկությունները և պահանջում էր նախագահի հրաժարականը^[7]՝ կազմակերպելով համահասարակական, համընդհանուր գործադուլ, որպեսզի ստիպեին նախագահին հրաժարական տալ^[11]։ Ժան Չարլզ Մոիզը՝ ընդդիմադիր օրենսդիրների հետ, կոչ արեց անցումային կառավարությանը՝ փոխարինելու Մոիզին։ Ժան չարլզ Մոիզը հայտարարեց. «Եթե Ժովենելը Մոիզը չի ցանկանում հեռանալ իշխանությունից, առաջիկա օրերին մենք նոր նախագահ կնշանակենք»^[4][5]։

Ձերբակալություններ

Le Nouvelliste մայրաքաղաքային թերթը փետրվարի 18-ին հայտարարեց, որ քաղաքում ձերբակալվել են Հայիթիի քաղաքացի և յոթ ոչ հայիթիացիներ։ Նրանց ձերբակալության ժամանակ իբր թե նրանք իրենց մեքենայով տեղափոխում էին հրացաններ, ատրճանակներ, անօդաչու թռչող սարքեր և արբանյակային հեռախոսներ^[16]։ Հայիթիի ներքին գործերի նախարար Բոչկիտ Էդմոնդը հաստատեց, որ նրանց մեջ հինգ ամերիկացի է եղել^[17]։ Տեղական այլ ԶԼՄ-ների հաղորդագրությունների համաձայն՝ նրանցից մեկը Սերբիայից էր^[16]։

Զանգվածային լրատվության միջոցներ

Լրագրողների պաշտպանության կոմիտեի տվյալների համաձայն՝ որոշ լրահաղորդներ դարձել են ցուցարարների թիրախը^[15]։ Reuters-ի լրագրողներից մեկը՝ Ռոբենսոն Սանոնը, վիրավորվել է բողոքի ցույցերի ժամանակ, բայց կարծում է, որ դա պատահականություն է եղել, քանի որ նա հայտնվել է մարտնչող կողմերի միջև^[15]։

Արձագանք

Կառավարություններ

• ԱՄՆ. Միացյալ Նահանգների Պետական դեպարտամենտի՝ Արևմտյան կիսագնդի գործերով պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարեց. «մենք սատարում ենք բոլոր մարդկանց իրավունքը՝ պահանջելու ժողովրդավարական ու թափանցիկ կառավարություն և իրենց ղեկավարներին պատասխանատվության ենթարկելու... բայց բռնության համար չկա ոչ մի արդարացում։ Բռնությունը տանում է անկայունության, ներդրվող կապիտալի կրճատման և աշխատատեղերի կրճատման...»^[12]: Միացյալ Նահանգները հումանիտար օգնություն էր պատրաստել՝ Հայիթիին պարենամթերքով ապահովելու համար, և պատասխանատվության կանչեցին կոռուպցիայի մեղավորներին.^[18]:

Միջկառավարական կազմակերպություններ

• Կարիբյան համայնք. կազմակերպությունը հայտարարեց, որ «խորապես մտահոգված է Հայիթիում շարունակվող բռնի ցույցերով, որոնք հանգեցրին մարդկանց մահվան, սեփականության կորստի, ինֆրակառուցվածքի քայքայման և այլ ծանր հետևանքների, և հանդարտության և բռնության դադարեցման կոչ է անում, իսկ մասնակիցներին էլ կոչ է անում մասնակցելու կառուցողական երկխոսությանը և հարգելու Սահմանադրությունը, օրենքի գերակայությունն ու ժողովրդավարական գործընթացները։ Այդպիսով հնարավորություն կստեղծվեր խաղաղ միջավայրում լուծելու խնդիրները և վերադառնալու բնականոն վիճակի»^[19]։
• ԱՊԿ-ի (Ամերիկյան պետությունների կազմակերպություն) գլխավոր քարտուղար Լուիս Ալմարգոն հայտարարեց. «Մենք կոչ ենք անում բոլոր ամսնակիցներին լիակատար մասնակցություն ունենալ երկխոսության գործընթացին, հարգել ժողովրդավարական գործընթացը և հետամուտ լինել հակամարտությունների խաղաղ հանգուցալուծմանը»^[15]։
• ՄԱԿ. Միավորված ազգերի կազմակերպության առաքելությունը՝ Հայիթիում արդարադատությունը սատարելու հետ կապված, իր հայտարարության մեջ նշեց, որ խումբը «զղջում է մարդկանց մահվան և նյութական վնասի համար, որոնց պատճառը բողոքի ցույցերի ժամանակ տեղի ունեցած անթույլատրելի բռնությունն է, և ընդունելով Հայիթիական ազգային ոստիկանության պրոֆեսիոնալիզմը՝ հաիթիական հասարակության ներկայացուցիչներին և, առաջին հերթին, երկրի ղեկավարներին, կոչ էր անում՝ մասնակցելու կառուցողական և ինկլյուզիվ երկխոսությանը, որի նպատակը քաղաքական և տնտեսական ճգնաժամերի հաղթահարումն է»^[20]։

Ծանոթագրություններ

1. «Deadly protests hit Haiti capital». BBC News. 2019 թ․ փետրվարի 11. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
2. «Death toll rises in Haiti protest crackdown». Al Jazeera. 2019 թ․ փետրվարի 14. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 15-ին.
3. Haiti protesters call on President Jovenel Moise to quit
4. «Haiti: Thousands protest against corruption | DW | 8 February 2019». Deutsche Welle (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
5. Lemaire, Sandra (2019 թ․ փետրվարի 12). «Angry Haitians Demand Regime Change». Voice of America (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
6. «Inmates escape from Haiti prison». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 12. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
7. «As protests and deaths escalate in Haiti, mayors cancel pre-Carnival parties». The Miami Herald (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
8. US Deplores Haiti Violence
9. As protests and deaths escalate in Haiti, mayors cancel pre-Carnival parties
10. «Protesters Stone Haitian President's Home, Battle Police». Voice of America (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 9. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
11. «Haiti president recalls top envoy amid ongoing violent protests, calls for resignation». The Miami Herald (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 13. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
12. «US Deplores Haiti Violence». Voice of America (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 12. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
13. «Haiti - FLASH : 6th day of paralysis, the country sinks into chaos...». Haiti Libre. 2019 թ․ փետրվարի 13. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 17-ին.
14. «Haiti's president defies violent protests, will not step down». Reuters (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 15-ին.
15. «Haiti President Jovenel Moise defiant amid deadly protests and calls for his resignation». CNN. 2019 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 16-ին.
16. Daniel, Frank Jack (2019 թ․ փետրվարի 18). «Americans arrested in Haiti with weapons: media». Reuters (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 18-ին.
17. Marquez, Miguel (2019 թ․ փետրվարի 18). «5 Americans arrested in Haiti». CNN. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 18-ին.
18. «U.S. looks to send food aid to Haiti as violence brews humanitarian crisis». The Miami Herald (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 16-ին.
19. «CARICOM head condemns violence in Haiti». Nation News. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.
20. «Press Release of the Core Group – 10 February 2019». United Nations Mission for Justice Support in Haiti. 2019 թ․ փետրվարի 10. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 13-ին.

Արտաքին հղումներ

• Հայիթիում շարունակվում են հակակառավարական ցույցերը. կան զոհեր և վիրավորներ
• Հայիթիում բողոքի ակցիաները չեն դադարում. քաղաքացիները պահանջում են երկրի նախագահի հրաժարականը Արխիվացված 2022-02-11 Wayback Machine