Անհետաձգելի արյունահոսության վերահսկողություն

Անհետաձգելի արյունահոսության վերահսկողություն (անգլ.՝ Emergency bleeding control), դրանք գործողություններ են, որոնք վերահսկում են արյունահոսությունը տրավմատիկ վնասվածք ստացած հիվանդների կամ այն հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն արյունահոսություն։ Արյունահոսության վերահսկման շատ մեթոդներ ամբողջ աշխարհում դասավանդվում են որպես առաջին օգնության մաս^[1]:Որոշ ավելի առաջադեմ մեթոդներ, օրինակ լարանի օգտագործումը, որը նվազեցնում է ուժեղ արյունահոսության ռիսկը ու կարող է կանխել օրինակ վերջույթների հնարավոր կորուստը^[2]:Արյունահոսությունն արդյունավետ կանխելու համար կարևոր է, կարողանալ հեշտությամբ բացահայտել վերքերի և արյունահոսության տեսակները։

Անհետաձգելի արյունահոսության վերահսկողություն
Տեսակ	Գլխից փոքր տրավմատիկ արյունահոսություն
Ենթադաս	բժշկական միջամտություն
Մասնագիտություն	Շտապ բժշկություն

Վերքի տեսակներ

Հիմնական հոդված՝ Վերք

Տարբերում ենք վերքերի մի քանի տեսակ։ Նկարագրությունները ներառում են վերքի չափը (երկարությունը) և հաստությունը. պարզ տեսանելի վերքի բնութագրերը, օրինակ ձևը, բաց կամ փակ լինելը ինչպես նաև ծագումը՝ որը կարող է լինել սուր կամ քրոնիկ^[3]։ Վերքերի ամենատարածված տեսակներն են.

• Կտրված.Ուղիղ վերքի եզրերը, կարծես դանակով կտրված լինեն։ Նրանք տարբերվում են իրենց չափերով և կարող են առաջանալ կտրող ծակող առարկաներից, դրանցից են հերձադանակը, դանակը, ուղիղ, սուր մետաղի ցանկացած կտորները նաև ապակու կտորը^[4]։
• Ծակված. սուր առարկան թափանցում է հյուսվածքի մեջ և շարժվում դեպի ներս, բայց մուտքից ոչ մի ուղղությամբ չի շարժվում։ Նման վերքերը կարող են ապակողմնորոշիչ լինել, քանի որ մակերեսային հետազոտության ժամանակ դրանք կարող են բավականին փոքր թվալ, բայց բավականին խորը ներթափանցել մարմնի մեջ՝ նույնիսկ վնասելով նյարդերը, արյունատար անոթները կամ ներքին օրգանները։ Դրանք կարող են առաջացնել ներքին արյունահոսություն կամ երկրորդական վնասվածքներ, ինչպես օրինակ՝ թոքի պնևմոթորաքսն է, այն կարող է հեշտությամբ երևալ առաջնային զննման ժամանակ։ Վնասվածք պատճառող առարկան կարող է մնալ վերքի մեջ։ Օրինակ դա կարող է լինել դանակի կամ այլ սուր առարկայի հարվածը կամ կրակոցային վնասվածքը։ Բժիշկները սովորաբար այս տեսակի վերքը անվանում են ներթափանցող վնասվածք։
• Քայքայված. Հիմնականում մակերեսային է և ազդում է միայն վերնամաշկի վրա^[5]։ Մազանոթներից բացի այլ ներքին օրգաններ, նյարդեր կամ արյունատար անոթներ չեն տուժում։ Սրանք կարող են առաջանալ ընկնելու կամ կեղտոտ մակերևույթների վրա սահելու հետևանքով։ Այս տեսակի վնասվածքների օրինակն է մոտոցիկլից ընկնող մոտոցիկլավարների մոտ հաճախ հանդիպող վերքերը։
• Սալջարդ։ Կապտուկ. Այս տեսակի վնասվածքի դեպքում վերնամաշկի և մաշկի մազանոթները վնասվում են՝ առանց մաշկը կտրելու^[6]։ Այս անոթներից արյունը հոսում է բջիջների կամ միջանցիկ տարածության մեջ՝ առաջացնելով այտուց և կապտուկ։ Արյան կորուստը, ընդհանուր առմամբ քիչ է և լուրջ հետևանքներ չունի։ Բայց այնուամենայնիվ, այն կարող է առաջացնել ավելի լուրջ վնասվածքներ։
• Պոկված վերք. Ամբողջ հաստությամբ կտրված վերք է, որը հաճախ լինում է կիսաշրջանաձև։ Այստեղ կարող ենք տեսնել ավելի խորը հյուսվածքներ։ Պոկված վերքը դժվար է բուժել և նրանք. չեն համարվում թեթև վնասվածքներ^[7]։
• Անդամահատում. Այն տարբերվում է պոկված վերքից նրանով, որ պոկված վերքի ժամանակ հեռացնում են մի հատվածը իսկ անդամահատման ժամանակ ամբոյց վերջույթը։ "Ամուլտացիա" նշանակում է ամբողջական անդամալուծություն։ Այն կարող է տեղի ունենալ վերջույթների ցանկացած կետում եւ սովորաբար նրան հաջորդում է զարկերակային արյունահոսությունը։ Սակայն, որքան էլ լուրջ լինի անդամահատվաց վերջույթը, երբեմն կարելի է վիրահատությամբ վերականգնել այն կտրված անդամը, այն սառեցնում են և տեղափոխվում հիվանդանոց։

• Վերքի տեսակներ
• 
  Կտրվածք
• 
  Քերծվածք ափի մեջ
• 
  Սալջարդ

Տուժած արյան անոթներ

Արտաքին արյունահոսությունը կախված է արյան հոսքի ծագման աղբյուրից՝ ըստ անոթների տեսակի։ Արտաքին արյունահոսության հիմնական կատեգորիաներն են.

• Զարկերակային արյունահոսություն. Արյան հոսքը այստեղ տեղի է ունենում զարկերակներում։ Այս տեսակի արյունահոսության դեպքում արյունը լինում է վառ կարմիր ՝ թթվածնի հագեցվածության բարձր լինելու հետևանքով։ Արյունը սովորաբար վերքից դուրս է գալիս ընդհատումներով, այլ ոչ թե անընդհատ հոսքով. արյունը դուրս է մղվում ըստ սրտի բաբախների ռիթմի։ Արյան կորստի ծավալը տեղի է ունենում առատ և արագ^[8]։
• Երակային արյունահոսություն. Երակային արյունահոսության դեպքում արյունը մուգ բալի գույն ունի, հոսում է հավասարաչափ,պարբերաբար։ Երակների վնասվածքներն ամենից հաճախ առաջանում են վերջույթներում^[9]։
• Մազանոթային արյունահոսություն.Մազանոթային արյունահոսության ժամանակ արյունը հոսում է հավասարաչափ, վերքի ամբողջ մակերևույթով։ Քանի որ մազանոթներով արյունը դանդաղ է հոսում, ոչ բարձր ճնշմամբ, ուստի այն հեշտ է կանգնեցնել^[10]։

Արտաքին վերքերի բուժում

Վերքի տեսակը (կտրվածք, պատռված վերք, ծակված և այլն) էական ազդեցություն է ունենում վերքի բուժման եղանակի, ինչպես նաև մարմնի տուժած հատվածի և վերքի մեջ օտար առարկայի առկայության վրա։ Վերքերի բուժման հիմնական սկզբունքներն են^[11]։

Ուղղակի ճնշում

Ձեռքով վերք սեղմելը նեղացնում է արյան անոթները՝ օգնելով դադարեցնել արյան հոսքը։ Ճնշում կիրառելիս վերքի տեսակը և ուղղությունը կարող են ազդել, օրինակ՝ ձեռքի երկարությամբ կտրվածքը կբացվի՝ ձեռքը փակելով բռունցքի մեջ, մինչդեռ ձեռքը փակվել բռունցքը սեղմելով։ Հիվանդը կարող է ճնշում գործադրել անմիջապես սեփական վերքի վրա, եթե նրա գիտակցության մակարդակը թույլ է տալիս։

Հիվանդին օգնող երրորդ կողմերին միշտ խորհուրդ է տրվում օգտագործել պաշտպանիչ լատեքսային կամ նիտրիլային բժշկական ձեռնոցներ՝ նվազեցնելու վարակի կամ վարակի փոխանցման ռիսկը։ Ուղղակի ճնշումը կարող է կիրառվել վերքից դուրս եկող որոշ օտար առարկաների հետ։

Ճնշման կետեր

Արյան ճնշման կետեր

Այն իրավիճակներում, երբ ուղղակի ճնշումը և բարձրացումը կա՛մ անհնարին են, կա՛մ անարդյունավետ են, և կա մարման վտանգ, որոշ մարզումների արձանագրություններ խորհուրդ են տալիս օգտագործել ճնշման կետեր ՝արյունահոսության կետը սնուցող հիմնական զարկերակը սեղմելու համար։ Սա սովորաբար կատարվում է այնպիսի վայրում, որտեղ կարող է զարկերակ հայտնաբերվել, օրինակ՝ ազդրային զարկերակի մեջ։ Ճնշման կետի կծկման հետ կապված զգալի ռիսկեր կան, ներառյալ կծկումից ներքև գտնվող տարածքի նեկրոզը, և արձանագրություններից շատերը սեղման համար առավելագույն ժամանակ են տալիս (հաճախ մոտ 10 րոպե)։ Հատկապես մեծ է վտանգը, երբ պարանոցի քներակ զարկերակը սեղմվում է, քանի որ ուղեղը զգայուն է հիպոքսիայի նկատմամբ և այն կարող է առաջանալ ճնշման կիրառումից մի քանի րոպեի ընթացքում։ Քներակ զարկերակի վրա ճնշումը կարող է նաև առաջացնել բրադիկարդիա, որն առաջանում է թափառող նյարդի տոնուսի պատճառով, այն ի վերջո կարող է հանգեցնել սրտի կանգի։ Նեղացման մեթոդի օգտագործման այլ վտանգները ներառում են ռաբդոմիոլիզը, որը ճնշման կետից ցածր տոքսինների կուտակում է, որոնք հիմնական արյան մեջ վերադառնալիս կարող են առաջացնել երիկամների անբավարարություն։

Քթի արյունահոսություն

Քթի արյունահոսությունը դա քթից ի հայտ եկող բավականին հաճախ հանդիպող վիճակ է, որն ունի տարբեր պատճառներ:Քթային արյունահոսությունների մեծ մասը թեթև է և տևում է շատ կարճ։ Ամենից հաճախ քթային արյունահոսությունն առաջանում է տեղային վնասվածքների, քթում օտար մարմնի առկայության, վարակների, ինչպես նաև երկար ժամանակ չոր օդում գտնվելու հետևանքով։

Արյունականգ լարան

Արյան մատակարարող զարկերակի նեղացմանը հասնելու մեկ այլ մեթոդ է արյունականգ լարանը, որը սերտորեն կապված է վերջույթի շուրջ արյան հոսքը սահմանափակելու համար։ Երկրների մեծ մասում լարանի օգտագործումը սահմանափակվում է այնպիսի մասնագետներով, ինչպիսիք են բժիշկները և բուժաշխատողները քանի որ դա հաճախ համարվում է անհասանելի առաջին օգնության և բարեխղճորեն հանդես եկողներին՝ որպես լավ սամարացի։ Հիմնական բացառությունը զինվորականներն են, ովքեր շատ լարաններ ունեն որը հանդիսանում է իրենց անձնական առաջին օգնության հավաքածուի մաս։

Զբոսաշրջիկները կարող են ձեռք բերել և օգտագործել բոլորը։ Stop the Bleed-ը հրապարակել է ռեսուրսներ՝ օգնելու այս թեմայի ուսուցմանը։ Հրդեհաշիջները և AED-ները լարանով կարող են կյանքեր փրկել հրդեհների դեպքում։ Միջոցառումները ներառում են ակտիվ հրաձիգ, ռմբակոծություններ և մեքենաներ, որոնք օգտագործվում են ամբոխի մեջ քշելու համար:Դրանք կարող են օգտագործվել նաև որպես առաջին օգնություն տանը՝ դանակներից կամ սղոցի շեղբերից խորը կտրվածքների ժամանակ^[12]։

Հագեցած նյութեր և դեղամիջոցներ

Որոշ հրամաններ պահանջում են մակարդումը արագացնող միջոցների կիրառում, որոնք կարող են կամ արտաքինից կիրառվել փոշու կամ գելի տեսքով, կամ նախապես դեղաչափվել որպես վիրակապ կամ ներերակային ներարկում։ Դրանք կարող են հատկապես օգտակար լինել այն իրավիճակներում, երբ վերքը չի մակարդվում, ինչը կարող է պայմանավորված լինել արտաքին գործոններով, օրինակ՝ վերքի չափով, կամ բժշկական գործոններով, որոնցից է հեմոֆիլիան^[13]։

Հեմոֆիլիա չունեցող մարդկանց արյունահոսությունը դադարեցնելու կամ կանխելու համար կան քիչ ապացույցներ, որոնք հաստատում են մակարդման գործոնների օգտագործումը՝ մահը կանխելու համար^[14]։

Կանխարգելիչ ֆիբրինոգենը կարող է նվազեցնել արյունահոսության վտանգը սրտի վիրահատությունից կամ օրթոսկոպիկ վիրահատությունից հետո, իսկ կանխարգելիչ XII գործոնը կարող է արդյունավետ լինել սրտի վիրահատությունից հետո, սակայն երկու դեղամիջոցներն էլ պահանջում են կինիկական փորձարկումներ ՝ հնարավոր օգուտներն ու ռիսկերը ավելի լավ հասկանալու համար^[15]։ Ռեկոմբինանտ viia գործոնը, 2012 թվականի դրությամբ, չի հաստատվում լուրջ արյունահոսության դեպքերի մեծ մասի ապացույցներով^[14]։ Դրա օգտագործումը առաջացնում է զարկերակային թրոմբոզի զգալի վտանգ, հետևաբար այն պետք է օգտագործել միայն կլինիկական փորձարկումների ժամանակ կամ VII գործոնի անբավարարությամբ հիվանդներին տալ^[15]։

Ներքին վնասվածքների բուժում

Ներքին վերքերը ավելի դժվար է բուժել, քան արտաքին վերքերը։ Ներքին արյունահոսության հիմնական վտանգներից է հիպովոլեմիկ ցնցումը, որն առաջացնում է սրտի տամպոնադա կամ թոքերի հեմոթորաքս։ Աորտայի անևրիզմը դա հիմնական արյան անոթը պատռումն է, որը լինում է բնածին թուլության հետևանքով, չնայած ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությանը, արյան բարձր ճնշումը կամ շարժումները կարող են հանկարծակի անբավարարություն առաջացնել^[16]։ Սա ամենալուրջ բժշկական արտակարգ իրավիճակներից մեկն է, որի հետ կարող է բախվել հիվանդը, քանի որ բուժման միակ մեթոդը արագ վիրահատությունն է։

Արտաքին աղբյուրի կողմից առաջացած արյունահոսության դեպքում (վնասվածք, թափանցող վերք), հիվանդը սովորաբար թեքվում է վնասված կողմի վրա, որպեսզի "լավ" կողմը կարողանա շարունակել գործել ինչպես հարկն է ՝ առանց մարմնի խոռոչի ներսում արյան միջամտության։ Ներքին արյունահոսության բուժումը դուրս է գալիս պարզ առաջին բուժօգնությունից և առաջին բուժօգնություն ցուցաբերողը պետք է հաշվի առնի, որ այն պոտենցիալ կյանքին սպառնացող է։ Ներքին արյունահոսության վերջնական բուժումը միշտ վիրաբուժական բուժումն է:Ներքին արյունահոսությունից տուժած ցանկացած անձ պետք է շտապ դիմի բժշկական օգնության^[17]։

Ծանոթագրություններ

1. «Bleeding». MedlinePlus. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 15-ին.
2. Cyr, Dawna L; Johnson, Steven B (2006 թ․ սեպտեմբեր). «Basic First Aid». The University of Maine. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 21-ին.
3. «NHS Formulary website» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 3-ին.
4. «Surgeryonline website». Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 3-ին.
5. «Types of Wounds (Hansaplast.com website)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 3-ին.
6. 'Contusion' Merrian-Webster. Retrieved 24/01/2018
7. Benjamin Gulli; Thygerson, Alton L. (2005). First aid, CPR, and AED. Boston: Jones and Bartlett. էջեր 117. ISBN 0-7637-3016-5.
8. «U.S. Navy Standard First Aid Manual, Chapter 3 (online)». Վերցված է 2003 թ․ փետրվարի 3-ին.
9. Why Having a First Aid Kit is Important?
10. «Control Bleeding (SUNY website)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 3-ին.
11. 'Wound Care' The Royal Children's Hospital Melbourne. (2013). (Clinical Guidelines). Retrieved 24/01/2018
12. «New Guidelines (AHA Journal Circulation online)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 3-ին.
13. «MedMarketDiligence website». Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 3-ին.
14. Fabes, Jez; Brunskill, Susan J.; Curry, Nicola; Doree, Carolyn; Stanworth, Simon J. (2018 թ․ դեկտեմբերի 24). «Pro-coagulant haemostatic factors for the prevention and treatment of bleeding in people without haemophilia». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2018 (12): CD010649. doi:10.1002/14651858.CD010649.pub2. ISSN 1469-493X. PMC 6517302. PMID 30582172.
15. Simpson, E; Lin, Y; Stanworth, S; Birchall, J; Doree, C; Hyde, C (2012 թ․ մարտի 14). «Recombinant factor VIIa for the prevention and treatment of bleeding in patients without haemophilia». Cochrane Database of Systematic Reviews. 3 (3): CD005011. doi:10.1002/14651858.CD005011.pub4. hdl:10871/13808. PMID 22419303.
16. «Aneurysms (Merck Manual online)». Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 3-ին.
17. «Internal Bleeding: First Aid (Merck Manual online)». Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 3-ին.