Անլար կապ

Անլար կապ (կամ պարզապես անլար, երբ կոնտեքստը թույլ է տալիս) տեղեկատվության (հեռահաղորդակցության) փոխանցումն է երկու կամ ավելի կետերի միջև՝ առանց փոխանցման համար էլեկտրական հաղորդիչի, օպտիկական մանրաթելի կամ այլ անընդհատ շարունակվող միջավայրի օգտագործման։ Ամենատարածված անլար տեխնոլոգիաները օգտագործում են ռադիոալիքներ։ Ռադիոալիքների դեպքում հեռավորությունները կարող են լինել կարճ, օրինակ՝ մի քանի մետր Bluetooth-ի համար կամ ընդհուպ մինչև միլիոնավոր կիլոմետրեր տիեզերքում ռադիոհաղորդակցության համար։ Այն ներառում է տարբեր տեսակի ֆիքսված, բջջային և շարժական հավելվածներ, ներառյալ երկկողմանի ռադիոներ, բջջային հեռախոսներ, անձնական թվային օգնականներ (PDA) և անլար ցանցեր։ Ռադիո անլար տեխնոլոգիայի կիրառման այլ օրինակներ են՝ GPS սարքեր, ավտոտնակի դռների բացիչներ, անլար համակարգչային մկնիկներ, ստեղնաշարեր և ականջակալներ, ռադիոընդունիչներ, արբանյակային հեռուստատեսություն, հեռարձակվող հեռուստատեսություն և անլար հեռախոսներ։ Անլար կապի հասնելու քիչ տարածված մեթոդներից են էլեկտրամագնիսական երևույթները, ինչպիսիք են լույսը և մագնիսական կամ էլեկտրական դաշտերը կամ ձայնի օգտագործումը։

Ծովային շարժական ծառայության ձեռքի կապի կայան

Անլար տերմինը հաղորդակցության պատմության մեջ օգտագործվել է երկու անգամ՝ քիչ տարբերվող իմաստներով։ Այն ի սկզբանե օգտագործվել է մոտավորապես 1890 թվականից առաջին ռադիո հաղորդման և ընդունման տեխնոլոգիայի համար, անլար հեռագրության մեջ, մինչև 1920 թվականին այն ռադիո փոխարինվեց ռադիո բառով։ Մեծ Բրիտանիայում և անգլալեզու աշխարհում ռադիոկայանները, որոնք շարժական չէին, մինչև 1960-ական թվականները շարունակեցին հիշատակվել որպես անլար ցանցեր^[1][2]։ Անլար տերմինը վերածնվեց 1980-ականներին և 1990-ականներին հիմնականում առանց լարերի հաղորդակցվող թվային սարքերը, ինչպիք են GPS սարքերը, ավտոտնակի դռների բացիչները, անլար համակարգչային մկնիկները, ստեղնաշարերը և ականջակալները, ռադիոընդունիչները, արբանյակային հեռուստատեսությունը, հեռարձակվող հեռուստատեսությունը և անլար հեռախոսները, լարեր կամ մալուխներ պահանջողներից տարբերելու համար։ 2000-ականներին շնորհիվ այնպիսի տեխնոլոգիաների, ինչպիսիք են շարժական լայնաշերտ կապը, Wi-Fi-ը և Bluetooth-ը, այն լայնորեն տարածվեց։

Անլար գործառնությունները այնպիսի ծառայություններ են հնարավոր դարձնում, ինչպիսիք բջջային և միջմոլորակային հաղորդակցություններն են, որոնք լարերի օգտագործմամբ անհնար է կամ հարմարավետ չէ իրականացնել։ Տերմինը վերաբերվում է հեռահաղորդակցության համակարգերին (օրինակ՝ ռադիոհաղորդիչներ և ընդունիչներ, հեռակառավարման վահանակներ և այլն), որոնք տեղեկատվությունը անլար փոխանցելու համար օգտագործում են էներգիայի որևէ ձև (օրինակ՝ ռադիոալիքներ և ձայնային էներգիա)։ Այն սովորաբար օգտագործվում է հեռահաղորդակցության արդյունաբերության մեջ^[3][4][5]։ Տեղեկատվությունը, այս եղանակով փոխանցվում է ինչպես կարճ, այնպես էլ մեծ հեռավորությունների վրա։

Պատմություն

Ֆոտոֆոն

Բելի և Թեյնթերի ֆոտոֆոնը, 1880 թվական

Առաջին անլար հեռախոսային խոսակցությունը տեղի է ունեցել1880 թվականին, երբ Ալեքսանդր Գրեհեմ Բելը և Չարլզ Սամներ Թեյնթերը հայտնագործեցին ֆոտոֆոնը՝ հեռախոս, որը ձայնը ուղարկում էր լույսի ճառագայթով։ Ֆոտոֆոնին, աշխատելու համար արևի լույս էր անհրաժեշտ, իսկ հաղորդչի և ստացողի միջև՝ հստակ տեսադաշտ, ինչը զգալիորեն նվազեցնում էր ֆոտոֆոնի կենսունակությունը^[6]։ Մի քանի տասնամյակ անց միայնև ֆոտոֆոնի սկզբունքները իրենց առաջին գործնական կիրառությունը գտան սկզբում՝ ռազմական, իսկ ավելի ուշ օպտիկամանրաթելային հաղորդակցության մեջ։

Էլեկտրական անլար տեխնոլոգիա

Սկզբնական անլար կապը

19-րդ դարի վերջին, մինչև գործնական ռադիոհամակարգերի ի հայտ գալը, մի շարք անլար էլեկտրական ազդանշանային սխեմաներ, ներառյալ էլեկտրաստատիկ և էլեկտրամագնիսական ինդուկցիայի միջոցով էլեկտրական հոսանքի փոխանցումը ջրի և գետնի միջով, ուսումնասիրվել են հեռագրության համար։ Դրանք ներառում էին Թոմաս Էդիսոնի արտոնագրված ինդուկցիոն համակարգ, որը թույլ է տալիս վազող գնացքի հեռագրին միանալ գծերին զուգահեռ հեռագրային լարերին, Ուիլյամ Փրիսի ինդուկցիոն հեռագրային համակարգ՝ ջրային մարմիններով հաղորդագրություններ ուղարկելու համար, և մի քանի գործառնական և առաջարկվող հեռագրություն և ձայնային երկիր։ հաղորդման համակարգեր. Դրանք ներառում էին Թոմաս Էդիսոնի կողմից արտոնագրված ինդուկցիոն համակարգը, որը թույլ է տալիս շարժվող գնացքի հեռագրին միանալ գծերին զուգահեռ ընթացող հեռագրային լարերին, ջրային մարմիններով հաղորդագրություններ ուղարկելու համար նախատեսված Ուիլյամ Փրիսի ինդուկցիոն հեռագրային համակարգը, նաև մի քանի գործող և առաջարկվող հեռագրական և ձայնային հաղորդակցման համակարգեր։

Էդիսոնի համակարգը օգտագործվել է 1888 թվականի Մեծ Բլիզարդի ժամանակ խցանված գնացքների կողմից, իսկ երկրային հաղորդիչ համակարգերը սահմանափակ կիրառություն են գտել խրամատների միջև հաղորդակցության համար, առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, սակայն այդ համակարգերը երբեք տնտեսապես հաջող չեն եղել։

Ռադիոալիքներ

Հիմնական հոդված՝ Ռադիոյի պատմություն

Մարկոնին առաջին ռադիոազդանշանն է փոխանցում Ատլանտյան օվկիանոսով:

1894 թվականին Գուլիելմո Մարկոնին սկսեց մշակել անլար հեռագրային համակարգ՝ օգտագործելով ռադիոալիքներ, որոնց մասին հայտնի էր 1888 թվականին Հենրիխ Հերցի կողմից դրանց գոյության ապացույցից ի վեր, բայց որպես հաղորդակցության ձևաչափ, դրանք հերքվեցին, քանի որ այն ժամանակ թվում էր, թե երկար կյանք չունեն^[7]։ Շուտով Մարկոնին ստեղծեց մի համակարգ, որն ազդանշաններ էր փոխանցում այնպիսի հեռավորություններից, որը ոչ ոք չէր կարող կանխատեսել։ 1909 թվականին Մարկոնին և Կարլ Ֆերդինանդ Բրաունը արժանացել են ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի անլար հեռագրության այս ձևի մեջ ունեցած ներդրման համար։

Միլիմետրային ալիքային հաղորդակցությունը առաջին անգամ 1894–1896 թվականներին հետազոտվել է Ջագադիշ Չանդրա Բոզեի կողմից, նա իր փորձերում հասել է մինչև 60 ԳՀց չափազանց բարձր հաճախականության^[8]։ Նա նաև կիսահաղորդչային հանգույցներն օգտագործեց ռադիոալիքների հայտնաբերելման համար^[9], իսկ 1901 թվականին նա, արտոնագրեց ռադիոբյուրեղների դետեկտորը^[10][11]։

Անլար հեղափոխություն

Էլեկտրաէներգիայի MOSFET-ներ, որոնք օգտագործվում են հեռահար անլար ցանցերում ռադիոհաճախականության (RF) ազդանշաններն ուժեղացնելու համար:

Անլար հեղափոխությունը սկսվել է 1990-ականներին^[12][13][14], թվային անլար ցանցերի մուտքով, ինչը պարադիգմային հեղափոխություն էր՝ լարայինից դեպի անլար տեխնոլոգիա^[15], ներառյալ առևտրային անլար տեխնոլոգիաների տարածումը, ինչպիսիք են բջջային հեռախոսները, բջջային հեռախոսակապը, անլար համակարգչային ցանցերը^[12], բջջային ցանցերը, անլար ինտերնետը և անլար կապով նոութբուքերը և ձեռքի համակարգիչները^[16]։ Անլար հեղափոխությունը պայմանավորված է ռադիոհաճախականության (ՌՀ) և միկրոալիքային տեխնիկայի առաջընթացով^[12], ինչպես նաև անալոգայինից թվային ռադիոհաճախականության տեխնոլոգիայի անցումով^[15][16], ինչը հնարավորություն է տվել թվային տվյալների, ինչպիսիք են տեքստային հաղորդագրությունները, պատկերները և հոսքային մեդիան, հեռահաղորդակցությանման հետ զուգահեռ ձայնային տրաֆիկի էական աճ^[15]։

Ռեժիմներ

Անլար կապը կարող է իրականացվել.

Ռադիո

Ռադիո և միկրոալիքային կապը տեղեկատվությունը տարածության միջով փոխանցում է հաղորդվող էլեկտրամագնիսական ալիքների հատկությունները մոդուլավորելու միջոցով։ Մասնավորապես, հաղորդիչը գեներացնում է արհեստական էլեկտրամագնիսական ալիքներ և իր ալեհավաքին փոխանցում ժամանակի մեջ փոփոխվող էլեկտրական հոսանքներ։ Ալիքները ալեհավաքից տարածվում են, մինչև ի վերջո հասնում են ընդունիչի ալեհավաքին, և էլեկտրական հոսանք առաջացնում ընդունող ալեհավաքում։ Այս հոսանքը կարող է հայտնաբերվել և դեմոդուլացվել՝ հաղորդիչի կողմից ուղարկված տեղեկատվությունը վերստեղծելու նպատակով։

Ազատ տարածության օպտիկա

2 կմ հեռավորության վրա1 Գբիտ/վ արագությամբ, 8 ճառագայթանի ազատ տիեզերական օպտիկայով լազերային կապ: Ընդունիչը մեջտեղում գտնվող մեծ սկավառակն է, իսկ հաղորդիչները՝ փոքրերը։ Վերևի և աջ անկյունում տեղադրված է միաձույլ՝ երկու գլուխների հավասարեցմանը աջակցելու համար:

Ազատ տարածության օպտիկական հաղորդակցությունը (FSO) օպտիկական կապի տեխնոլոգիա է, որն ազատ տարածության մեջ տարածվող լույսն օգտագործում է հեռահաղորդակցության կամ համակարգչային ցանցի համար անլար տվյալներ փոխանցելիս։ «Ազատ տարածություն» նշանակում է, որ լույսի ճառագայթները անցնում են բաց երկնքի կամ տիեզերական տարածության միջով։ Սա կապի այլ տեխնոլոգիաների՝ օպտիկական մանրաթելերի կամ դիէլեկտրիկ «լույսի խողովակների» միջով անցնող լույսի ճառագայթների, հակառակն է։

Այս տեխնոլոգիան օգտակար է, երբ ֆիզիկական միացումներն անիրագործելի են մեծ ծախսերի կամ այլ նկատառումների պատճառով։

Sonic

Sonic՝ ուլտրաձայնային մոտ տարածության հաղորդակցություն, ներառյալ ձայնի փոխանցում և ընդունում։

Էլեկտրամագնիսական ինդուկցիա

Էլեկտրամագնիսական ինդուկցիան թույլ է տալիս միայն կարճ տարածության հաղորդակցություն և էներգիայի փոխանցում։ Այն օգտագործվում է կենսաբժշկական իրավիճակներում։

Էլեկտրամագնիսական սպեկտր

AM և FM ռադիոներ և այլ էլեկտրոնային սարքերն օգտագործում են էլեկտրամագնիսական սպեկտր։ Կապի համար հասանելի ադիոսպեկտրի հաճախականությունները, համարվում են հանրային ռեսուրս և կարգավորվում են այնպիսի կազմակերպությունների կողմից, ինչպիսիք են Կապի ամերիկյան դաշնային հանձնաժողովը, Միացյալ Թագավորության Ofcom-ը, միջազգային ITU-R-ն կամ Եվրոպական ETSI-ն։ Նրանց կանոնակարգերն են սահմանում, թե հաճախականությունների որ միջակայքերն, ինչ նպատակով և ում կողմից կարող են օգտագործվել։ Նման հսկողության կամ այլընտրանքային պայմանավորվածությունների բացակայության դեպքում, օրինակ, սեփականաշնորհված էլեկտրամագնիսական սպեկտրը, քաոս կարող է առաջանալ, եթե ավիաընկերությունները չունենային աշխատելու հատուկ հաճախականություններ, և սիրող ռադիոօպերատորը խոչընդոտեր օդաչուի կողմից ինքնաթիռի վայրէջք կատարելու կարողությունը։ Անլար կապը ընդգրկում է սպեկտրը 9 կՀց-ից մինչև 300 ԳՀց։

Հավելվածներ

Բջջային հեռախոսներ

Անլար տեխնոլոգիայի ամենահայտնի օրինակներից մեկը բջջային հեռախոսն է, որը 2010 թվականի վերջի դրությամբ ունի ավելի քան 6,6 միլիարդ բջջային բջջային բաժանորդագրություն ամբողջ աշխարհում^[17]։ Այս անլար հեռախոսներն օգտագործում են ազդանշանի փոխանցման աշտարակների ռադիոալիքները, ինչը հնարավորություն է ընձեռնում հեռախոսազանգեր կատարել աշխարհի բազմաթիվ վայրերից։ Դրանք կարող են օգտագործվել բջջային հեռախոսի կայքի տիրույթում, որն օգտագործվում է այդ սարքերից ռադիոազդանշանները փոխանցելու և ստանալու համար անհրաժեշտ սարքավորումները տեղադրելու համար^[18]։

Տվյալների հաղորդակցություն

Տվյալների անլար հաղորդակցությունը թույլ է տալիս ստեղծելու անլար ցանց համակարգիչների, նոութբուքերի, պլանշետների, բջջային հեռախոսների և այլ նմանատիպ սարքերի միջև։ Անլար տեխնոլոգիաները տարբերվում են տեղային հասանելիությամբ, ծածկույթի տիրույթով և կատարողականությամբ^[19], և որոշ հանգամանքներում օգտվողները կիրառում են կապի մի քանի տեսակներ և կապի կառավարչի ծրագչով փոխարինում մեկը մյուսով^[20][21]։ կամ շարժական VPN՝ վիրտուալ ցանցի բազմակի միացումները ապահով վարելու համար^[22]։

Wi-Fi-ը անլար լոկալ ցանց է, որը դյուրակիր հաշվողական սարքերին հնարավորություն է տալիս հեշտությամբ միանալ այլ սարքերի և ինտերնետի հետ։ Ստանդարտացված է IEEE 802.11 a, b, g, n, ac, ax, Wi-Fi ունի կապի արագություն, որը նման է լարային Ethernet-ի հին ստանդարտներին։ Wi-Fi-ը դարձել է մասնավոր տներում, գրասենյակներում և հանրային թեժ կետերում մուտքի փաստացի ստանդարտը։Որոշ ձեռնարկություններ հաճախորդներից ամսական վճար են գանձում սպասարկման համար, իսկ մյուսները սկսել են այն անվճար առաջարկել՝ փորձելով մեծացնել իրենց ապրանքների վաճառքը^[23]։ Որոշ ձեռնարկություններ սպասարկման համար հաճախորդներից ամսական վճար են գանձում, մինչդեռ մյուսները՝իրենց ապրանքների վաճառքը ընդլայնելու նպատակով, սկսել են անվճար տրամադրել^[24]՝:

Բջջային տվյալների ծառայությունն ապահովում է ծածկույթ մոտակա բջջային հանգույցից 10-15 մղոն շառավղով^[19]։ Արագություններն աճել են ավելի վաղ տեխնոլոգիաներից՝ GSM, CDMA և GPRS, 3G-ի մինչև 4G ցանցեր՝ W-CDMA, EDGE կամ CDMA2000^[25][26]։ 2018 թվականի դրությամբ առաջարկվող հաջորդ սերունդը 5G է։

Ցածր էներգիաօգտագործմամբ գլոբալ ցանցեր (LPWAN)-ը տվյալների տեղափոխման ցածր արագությամբ լրացնում է Wi-Fi-ի և բջջային կապի միջև առկա բացը Իրերի ինտերնետ (IoT) հավելվածների համար։

Շարժական-արբանյակային հաղորդակցություն-ը կարող է օգտագործվել այնտեղ, որտեղ այլ անլար կապեր անհասանելի են, օրինակ՝ հիմնականում գյուղական վայրերում^[27]։ կամ հեռավոր վայրերում^[19]։ Արբանյակային հաղորդակցություն]] հատկապես կարևոր է տրանսպորտի, ավիացիայի, ծովային և ռազմական օգտագործման համար^[28]։

Անլար սենսորային ցանցեր- ը պատասխանատու են տվյալների հավաքագրման ցանցերում աղմուկի, միջամտության և ակտիվության հայտնաբերման համար։ Սա թույլ է տալիս գտնել համապատասխան քանակություններ, վերահսկել և հավաքել տվյալներ, ձևակերպել օգտվողների հստակ ցուցադրումներ և որոշումներ կայացնել^[29]։

Տվյալների անլար հաղորդակցությունն օգտագործվում է կապի տիպային մալուխների հնարավորություններից դուրս տարածություն ընդգրկելու համար, ցանցի նորմալ խափանման դեպքում պահեստային կապ ապահովելու, շարժական կամ ժամանակավոր աշխատանքային կայանները միացնելու համար, ինչպես նաև հաղթահարելու իրավիճակներ, երբ նորմալ մալուխը անցկացնելը դժվար է կամ ֆինանսապես անիրագործելի, կամ հեռակա կապելու բջջային օգտատերերին կամ ցանցին։

Ծայրամասային սարքերs

Համակարգչային ծայրամասային սարքերը նույնպես կարող են անլար միացված լինել, որպես Wi-Fi ցանցի մաս կամ ուղղակիորեն օպտիկական կամ ռադիոհաճախականության (RF) ծայրամասային ինտերֆեյսի միջոցով։ Սկզբում այս սարքերն օգտագործում էին մեծածավալ, բարձր տեղային հաղորդիչներ՝ համակարգչի և ստեղնաշարի և մկնիկի միջև կապի համար; սակայն, վերջին սերունդի սարքերն օգտագործում են ավելի փոքր, ավելի արդյունավետ միջանկյալ սարքեր։ Ռադիոհաճախականության ինըերֆեյսները, ինչպիսիք են Bluetooth-ը կամ Wireless USB-ը, արդյունավետ օգտագործման ավելի մեծ տիրույթ են ապահովում, սովորաբար մինչև 10 ոտնաչափ, սակայն հեռավորությունը, ֆիզիկական խոչընդոտները, մրցակցող ազդանշանները և նույնիսկ մարդկային մարմինները կարող են իջեցնել ազդանշանի որակը^[30]։ Անլար ստեղնաշարերի անվտանգության վերաբերյալ մտահոգություններն առաջացան 2007 թվականի վերջին, երբ պարզվեց, որ Microsoft-ի կողմից գաղտնագրման իրականացումը իր 27 ՄՀց որոշ մոդելներում պաշտպանված չէր^[31]։

Էներգիայի փոխանցում

Անլար էներգիայի փոխանցումը գործընթաց է, երբ էլեկտրական էներգիանն առանց փոխկապակցող լարերի օգտագործման էներգիայի աղբյուրից փոխանցվում էէ էլեկտրական բեռին, որը չունի ներկառուցված էներգիայի աղբյուր։ Անլար էներգիայի փոխանցման երկու հիմնարար մեթոդներ կան։ Էներգիան կարող է փոխանցվել կամ հեռավոր դաշտի մեթոդներով, որոնք ներառում են ճառագայթման հզորություն/լազերներ, ռադիո կամ միկրոալիքային հաղորդումներ, կամ մոտ դաշտի՝ օգտագործելով էլեկտրամագնիսական ինդուկցիա^[32]։ Անլար էներգիայի փոխանցումը կարող է զուգակցվել անլար տեղեկատվության փոխանցման հետ, որը հայտնի է որպես անլար սնուցվող հաղորդակցություն[35]: 2015 թվականին Վաշինգտոնի համալսարանի հետազոտողները կիրառեցին հեռավոր դաշտի մեթոդը՝ Wi-Fi ազդանշաններն օգտագործելով տեսախցիկների սնուցման համար^[33]։.^[34]

Բժշկական տեխնոլոգիաներ

Նոր անլար տեխնոլոգիաները, ինչպիսիք են մարմնի մակերևույթի մոբայլ ցանցերը (MBAN), ունեն արյան ճնշումը, սրտի հաճախությունը, թթվածնի մակարդակը և մարմնի ջերմաստիճանը չափելու, վերահսկելու հնարավորություն։ MBAN-ն աշխատում էբուժքույրական կայանների ընդունիչներին փոքր հզորության անլար ազդանշաններ ուղարկելով։:Այս տեխնոլոգիան օգնում է միտումնավոր, կամ՝ ոչ վարակի կամ անջատման վտանգը, որն առկա է լարային միացումների ժամանակ^[35]։

Ծանոթագրություններ

1. U.S. Army (1944). Technical Manual. US War Department. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին. «In definitions given in the index, p. 162, the term "radio set" is listed as synonymous with the term "wireless set"»
2. Paulu, Burton (1956). British Broadcasting: Radio and Television in the United Kingdom. U of Minnesota Press. ISBN 9781452909547. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին. «(p.396) In a public opinion poll in Sweden in 1942, 31.4 percent answered 'Yes' to the question "Do you usually listen to the foreign news on the wireless?'»
3. «ATIS Telecom Glossary 2007». atis.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 16-ին.
4. Franconi, Nicholas G.; Bunger, Andrew P.; Sejdić, Ervin; Mickle, Marlin H. (2014 թ․ հոկտեմբերի 24). «Wireless Communication in Oil and Gas Wells». Energy Technology. 2 (12): 996–1005. doi:10.1002/ente.201402067. ISSN 2194-4288. S2CID 111149917.
5. Biswas, S.; Tatchikou, R.; Dion, F. (2006 թ․ հունվար). «Vehicle-to-vehicle wireless communication protocols for enhancing highway traffic safety». IEEE Communications Magazine. 44 (1): 74–82. doi:10.1109/mcom.2006.1580935. ISSN 0163-6804. S2CID 6076106.
6. Amédée Guillemin (1891). Electricity and Magnetism. Macmillan and Company. էջ 31. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 17-ին.
7. Icons of Invention: The Makers of the Modern World from Gutenberg to Gates. ABC-CLIO. 2009. էջ 162. ISBN 978-0-313-34743-6.
8. «Milestones: First Millimeter-wave Communication Experiments by J.C. Bose, 1894-96». List of IEEE milestones. Institute of Electrical and Electronics Engineers. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
9. Emerson, D. T. (1997). «The work of Jagadis Chandra Bose: 100 years of mm-wave research». 1997 IEEE MTT-S International Microwave Symposium Digest. Vol. 45. էջեր 2267–2273. Bibcode:1997imsd.conf..553E. doi:10.1109/MWSYM.1997.602853. ISBN 9780986488511. S2CID 9039614. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն) reprinted in Igor Grigorov, Ed., Antentop, Vol. 2, No.3, pp. 87–96.
10. «Timeline». The Silicon Engine. Computer History Museum. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին.
11. «1901: Semiconductor Rectifiers Patented as "Cat's Whisker" Detectors». The Silicon Engine. Computer History Museum. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 23-ին.
12. Golio, Mike; Golio, Janet (2018). RF and Microwave Passive and Active Technologies. CRC Press. էջեր ix, I-1, 18–2. ISBN 9781420006728.
13. Rappaport, T. S. (1991 թ․ նոյեմբեր). «The wireless revolution». IEEE Communications Magazine. 29 (11): 52–71. doi:10.1109/35.109666. S2CID 46573735.
14. «The wireless revolution». The Economist. 1999 թ․ հունվարի 21. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
15. Baliga, B. Jayant (2005). Silicon RF Power MOSFETS. World Scientific. ISBN 9789812561213.
16. Harvey, Fiona (2003 թ․ մայիսի 8). «The Wireless Revolution». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
17. «Robust demand for mobile phone service will continue; UN agency predicts». UN News Centre. 2010 թ․ փետրվարի 15. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
18. Vilorio, Dennis. «You're a what? Tower Climber» (PDF). Occupational Outlook Quarterly. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
19. «High Speed Internet on the Road». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
20. «What is Connection Manager?». Microsoft Technet. 2003 թ․ մարտի 28. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
21. «Our Products». Unwired Revolution. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 9-ին. {{cite web}}: Text "access-da6 September 2011" ignored (օգնություն)
22. «General Dynamics- NetMotion Mobility XE». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 30-ին.
23. «Wi-Fi». Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
24. O'Brien, J; Marakas, G.M (2008). Management Information Systems. New York, NY: McGraw-Hill Irwin. էջ 239.
25. Aravamudhan, Lachu; Faccin, Stefano; Mononen, Risto; Patil, Basavaraj; Saifullah, Yousuf; Sharma, Sarvesh; Sreemanthula, Srinivas (2003 թ․ հուլիսի 4). «Getting to Know Wireless Networks and Technology». InformIT. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 12-ին.
26. «What really is a Third Generation (3G) Mobile Technology» (PDF). ITU. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 12-ին.
27. Geier, Jim (2008). «Wireless Network Industry Report 2007» (PDF). Wireless-Nets, Ltd. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
28. Ilcev, Stojce Dimov (2006). Global Mobile Satellite Communications for Maritime, Land and Aeronautical Applications. Springer. ISBN 9781402027840.
29. Lewis, F.L. (2004). «Wireless Sensor Networks» (PDF). Smart Environments: Technologies, Protocols, and Applications. New York: John Wiley: 11–46. doi:10.1002/047168659X.ch2. ISBN 9780471686590.
30. Paventi, Jared (2013 թ․ հոկտեմբերի 26). «How does a Wireless Keyboard Work?». Ehow.
31. Moser, Max; Schrödel, Philipp (2007 թ․ դեկտեմբերի 5). «27Mhz Wireless Keyboard Analysis Report aka 'We know what you typed last summer'» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 6-ին.
32. Jones, George (2010 թ․ սեպտեմբերի 14). «Future Proof: How Wireless Energy Transfer Will Kill the Power Cable». MaximumPC.
33. Dusit Niyato; Lotfollah Shafai (2017). Wireless-Powered Communication Networks. Cambridge University Press. էջ 329. ISBN 978-1-107-13569-7. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 17-ին.
34. «First Demonstration of a Surveillance Camera Powered by Ordinary Wi-Fi Broadcasts». MIT Technology Review (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
35. Linebaugh, Kate (2012 թ․ մայիսի 23). «More Hospital Medical Devices to Go Wireless». The Wall Street Journal. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 13-ին.