Ամերիկյան իմպերիալիզմ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ամերիկյան իմպերիալիզմ (անգլ.՝ American imperialism, նաև Ամերիկյան կայսրություն), վերաբերում է ամերիկյան քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, լրատվամիջոցների և ռազմական ազդեցության ընդլայնմանը Միացյալ Նահանգների սահմաններից դուրս։ Կախված մեկնաբանությունից, այն կարող է ներառել իմպերիալիզմը ուղղակի ռազմական նվաճումների միջոցով, գնդացրային դիվանագիտություն, անհավասար պայմանագրեր, նախընտրելի խմբակցությունների սուբսիդավորում, ռեժիմի փոփոխություն, կամ տնտեսական ներթափանցում մասնավոր ընկերությունների միջոցով, որին կարող է հետևել դիվանագիտական կամ ուժային միջամտությունը, երբ այդ շահերը վտանգված են[1][2]։ Ամերիկյան կայսրության գաղափարն առաջին անգամ տարածվեց 1898 թվականի իսպանա-ամերիկյան պատերազմի արդյունքում։
Ընդհանուր առմամբ, համարվում է, որ ամերիկյան իմպերիալիզմի քաղաքականությունը, սկսվել է 19-րդ դարի վերջին[3], չնայած ոմանք կարծում են, որ ԱՄՆ-ի տարածքային ընդլայնումը բնիկ ամերիկացիների հաշվին այնքան մոտ է իմպերիալիզմին, որ կարելի է հիշատակել նույն տերմինով[4]։ Թեև Միացյալ Նահանգները երբեք պաշտոնապես չի ճանաչել իրեն և իր տարածքները որպես կայսրություն, որոշ մեկնաբաններ նշել են երկիրը որպես այդպիսին, այդ թվում՝ Մաքս Բուտը, Արթուր Մ. Շլեզինգեր կրտսերը և Նայլ Ֆերգյուսոնը[5]։ Այլ մեկնաբաններ մեղադրում են Միացյալ Նահանգներին նեոգաղութատիրության մեջ, որը երբեմն սահմանվում է որպես հեգեմոնիայի ժամանակակից ձև, որը ոչ ֆորմալ կայսրությունում օգտագործում է տնտեսական ուժ, այլ ոչ թե ռազմական ուժ։ «Նեոգաղութատիրություն» տերմինը երբեմն օգտագործվել է որպես ժամանակակից իմպերիալիզմի ժամանակակից հոմանիշ։
Հարցը, թե արդյոք ԱՄՆ-ը պետք է միջամտի օտար երկրների գործերին, երկրի ողջ պատմության ընթացքում շատ քննարկվող թեմա է եղել ներքին քաղաքականության մեջ։ Ինտերվենցիոնիզմի հակառակորդները մատնանշում են երկրի ծագումը որպես նախկին գաղութ, որը ապստամբել է անգլիական թագավորի դեմ, ինչպես նաև ժողովրդավարության, ազատության և անկախության ամերիկյան արժեքները։ Ընդհակառակը, ինտերվենցիոնիզմի կողմնակիցները և ամերիկյան նախագահները, որոնք պիտակվել են որպես իմպերիալիստներ, մասնավորապես՝ Էնդրյու Ջեքսոնը, Ջեյմս Ք. Փոլքը, Ուիլյամ Մաք-Քինլին, Թեոդոր Ռուզվելտը և Ուիլյամ Տաֆտը, արդարացրել են տարբեր երկրներում միջամտությունները՝ վկայակոչելով Ամերիկայի տնտեսական շահերի առաջխաղացման անհրաժեշտությունը։