From Wikipedia, the free encyclopedia
Աբստրակցիա (լատին․՝ abstractio - վերացարկում), առարկաների և երևույթների ոչ էական հատկություններից մտովի վերանալը, նրանց հիմնական կողմերի և հատկանիշների ընդհանրացումը։ Աբստրակցիայով կատարված ընդհանրացումներն արտահայտվում են հասկացությունների, կատեգորիաների, օրենքների, գիտական համակարգերի և իմացության այլ ձևերով։ Գիտական աբստրակցիան բնության և հասարակության էական հատկանիշները մարդկային մտածողության մեջ արտացոլող իմացության պրոցեսի կարևոր տարրն է։
Վերացարկումը հնարավորություն է ընձեռում առանձնացնելու մտքի առարկան և այն քննելու տվյալ առումով կողմնակի, խաթարիչ գործոններից զերծ՝ մաքուր տեսքով, ապահովելով մտքի ազատ ստեղծագործությունը՝ տեսական մտածողության հարաբերական ինքնուրույնությունը։ Ձևական տրամաբանության մեջ որպես աբստրակցիաի տեսակներ առանձնացվում են՝ «մեկուսացնող աբստրակցիա», որի դեպքում վերացարկվում և որպես ինքնություն դիտվում է որևէ առանձին հատկանիշ, այդպես գոյանում են «վերացական հասկացությունները» երկարություն, արդարություն և այլն). «ընդհանրացնող աբստրակցիա», որի շնորհիվ գոյանում են հասկացությունները առարկաների դասի (եռանկյունի, բույս և այլն) կամ համախմբության (մարդկություն և այլն) մասին։
Մաթեմատիկայի հիմունքներում կարևոր նշանակություն ունեն մաթեմատիկայի և տրամաբանության այնպիսի հիմնական աբստրակցիաներ, ինչպիսիք են՝ նույնացման վերացարկումը, որը հնարավորություն է ընձեռում հավասարության տիպի հարաբերությամբ կապված օբյեկտների մասին խոսել որպես միատեսակ օբյեկտների. ակտուալ անվերջության վերացարկումը, որի դեպքում վերացարկում են անվերջ բազմությունը վերջավոր եղանակով ներկայացնելու գործնական անհնարինությունից և այն դիտարկում որպես առկա, տրված. պոտենցիալ իրականացման վերացարկումը, որի դեպքում վերացարկում են մեր կոնստրուկտիվ ռեալ հնարավորությունների սահմանափակություններից։ Պատմական զարգացում ապրող ամբողջությունների (հասարակություն, օրգանական աշխարհ, գիտելիք և այլն) ուսումնասիրության դեպքում բեղմնավոր է աբստրակցիայից կոնկրետին անցնելու մեթոդը, պատմական պրոցեսի տրամաբանական ներկայացման եղանակը, որը կիրառել է Մարքսը «Կապիտալ»–ում, յուրացնելով ու զարգացնելով Հեգելի «Տրամաբանության գիտության» գաղափարները։
Եվրոպական փիլիսոփայության եւ տրամաբանության մեջ աբստրագինգը մեկնաբանվում է որպես հասկացությունների փուլային արտադրության միջոց, որոնք ձևավորում են ավելի ու ավելի ընդհանուր մոդելներ՝ աբստրակցիայի հիերարխիա:Քննարկվող հասկացության շեղվածության աստիճանը կոչվում է աբստրակցիայի մակարդակ։ Կախված նպատակներից եւ խնդիրներից, դուք կարող եք խոսել նույն օբյեկտի մասին տարբեր վերացական մակարդակներում։
Վերացական հասկացությունը աբստրակցիայի ամենաբարձր ձևն է, բայց կապված է պարզունակ զգայական աբստրակցիայի հետ։ Սկսած օբյեկտի որոշ զգայական հատկություններից, ընդգծելով այլ զգայական հատկություններ (պարզունակ զգայական աբստրակցիա), աբստրակցիան վեր է ածվում վերացական հասկացություններով արտահայտված ոչ զգայուն հատկությունների։ Օբյեկտների միջև հարաբերությունների միջոցով միտքը կարող է բացահայտել դրանց վերացական հատկությունները։ Աբստրակցիան իր ամենաբարձր ձևերով արդյունք է իրերի և երևույթների ավելի ու ավելի էական հատկությունների բացահայտման ՝ դրանց կապերի և փոխհարաբերությունների միջոցով։ Կար երկու ուսմունք աբստրակցիայի, այսինքն ՝ այն գործընթացի մասին, երբ մտածողությունը վերածվում է վերացական հասկացությունների.
Բայց իրականում վերացականն անկասելի է ողջամիտների համար և անբաժանելի է դրանից։ Մտքը կարող է վերացականի գալ միայն զգայականից ելնելով, այսինքն ՝ դա մտքի շարժումն է, որն օբյեկտների զգայական հատկություններից անցնում է նրանց վերացական հատկություններին։
Աբստրակցիան ճանաչման, մտավոր ընտրության, որոշակի հավաքածուի որոշ տարրերի մեկուսացումն ու դրանց շեղումն է տվյալ հավաքածուի այլ տարրերից։ Սա մարդու մտավոր գործունեության հիմնական գործընթացներից մեկն է, որը հիմնված է նշանների միջնորդության վրա և թույլ է տալիս առարկաների տարբեր հատկությունները վերածել դիտարկման առարկայի։ Այս տեսական ընդհանրացումը հնարավորություն է տալիս արտացոլել հետաքննվող օբյեկտների կամ երևույթների հիմնական օրինաչափությունները, ուսումնասիրել դրանք, ինչպես նաև կանխատեսել նոր, անհայտ օրինաչափություններ։ Մարդկային մտածողության անմիջական բովանդակությունը կազմող ինտեգրալ կազմավորումները ՝ հասկացությունները, դատողությունները, եզրակացությունները, օրենքները, մաթեմատիկական կառուցվածքները և այլն, հանդես են գալիս որպես վերացական օբյեկտներ։
Վերացական լինելու անհրաժեշտությունը որոշվում է այն իրավիճակով, երբ ակնհայտ են դառնում տարբերությունները մտավոր խնդրի բնույթի և դրա կոնկրետության մեջ օբյեկտի լինելու միջև։ Նման իրավիճակում մարդն օգտագործում է, օրինակ, լեռը որպես երկրաչափական ձև ընկալելու և նկարագրելու հնարավորությունը, իսկ շարժվող անձին `որպես մեխանիկական լծակների որոշակի փաթեթ։
Աբստրակցիայի որոշ տեսակներ.
Ըստ նպատակների.
Դիալեկտիկական տրամաբանության մեջ «վերացական» հասկացությունը հակադրվում է կոնկրետին, օրինակ ՝ կոնկրետ մտածողությանը ՝ վերացական մտածողություն։ Դիալեկտիկական տրամաբանության մեջ աբստրակցիա հասկացությունը հաճախ օգտագործվում է բացասական իմաստով. Որպես միակողմանի, չզարգացած, կյանքից չափազանց կտրված։
Վերացական մտածողությունը ենթադրում է աբստրակցիաներով աշխատել («մարդ ընդհանրապես», «թիվ երեք», «ծառ» և այլն),իսկ կոնկրետ մտածողությունը վերաբերում է կոնկրետ առարկաներին և գործընթացներին («Սոկրատես», «երեք բանան», «կաղնու բակում»)։ Վերացական մտածելու ունակությունը մարդու տարբերակիչ հատկություններից մեկն է, որը, հավանաբար, ձևավորվել է միաժամանակ լեզվական հմտությունների հետ և մեծ մասամբ լեզվի շնորհիվ (այնպես որ, նույնիսկ մտավոր կերպով անհնար կլիներ ընդհանրապես գործել «թիվ երեքով», չունենալով դրա համար որոշակի լեզվական նշան `« երեք », որովհետև մեզ շրջապատող աշխարհում նման վերացական, չկապված հասկացություն պարզապես գոյություն չունի. այն միշտ« երեք մարդ »է,« երեք ծառ »,« երեք բանան »և այլն։
Աբստրակցիայի միջոցով սահմանում - օբյեկտների զգայական («վերացական»), չընկալվող հատկությունների նկարագրման եղանակ ՝ առարկայի տարածքում հատկացնելով հավասարության տեսակի որոշակի հարաբերություն։ Նման հարաբերությունը, որն ունի ռեֆլեքսիվության, համաչափության և անցողականության հատկություններ, դրդում է տիրույթի բաժանումը տարանջատված դասերի (աբստրակցիոն դասեր կամ համարժեքության դասեր), և նույն դասին պատկանող տարրերն անճանաչելի են այսպես որոշված հատկությամբ։
Անհատների ուղեղի որոշ ֆիզիոլոգիական առանձնահատկությունների պատճառով այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն այնպիսի հիվանդություններ, ինչպիսիք են մտավոր հետամնացությունը, վերացական մտածողությունը կարող է բացակայել կամ վատ արտահայտվել։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբստրակցիա» հոդվածին։ |
Ընթերցե՛ք «աբստրակցիա» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 40)։ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.