François-Dominique Toussaint Louverture, ke tout moun konnen sou non Toussaint Louverture, ki te fèt nan dat 20 me 1743 nan Kap Fransè (aktyèl Kap Ayisyen, an Ayiti) e li te mouri nan dat 7 avril 1803 nan Fort de Joux an Frans, nan rejyon montay jurasyen an, se yon jeneral Ayisyen ak politisyen, ki gen orijin Afro-Karayib, ki te patisipe nan liberasyon koloni Santo Domingo, nan lavni Ayiti, pandan Gè Endepandans ayisyen an ak Revolisyon franse an.[1]
| Toussaint Louverture | |
 Jeneral Toussaint Louverture. | |
| Fonksyon | |
|---|---|
| Gouvènè jeneral pou lavi Santo Domingo | |
| – (9 mwa ak 28 jou) |
|
| Predesesè | Li menm (kòmandan an chèf) |
| Siksesè | Jean-Jacques Dessalines (endirèk) |
| Kòmandan an chèf lame ak gouvènè jeneral Santo Domingo | |
| – (4 an, 2 mwa ak 4 jou) |
|
| Predesesè | Li menm (gouvènè jeneral) |
| Siksesè | Li menm (gouvènè jeneral pou lavi) |
| Gouvènè jeneral Santo Domingo | |
| – (1 mwa ak 2 jou) |
|
| Predesesè | Administrasyon franse |
| Siksesè | Li menm (kòmandan an chèf) |
| Biyografi | |
| Dat nesans | |
| Lye nesans | Cap-Français |
| Peyi nesans | Ayiti |
| Dat lanmò | (ak 59 ane) |
| Lye lanmò | Fò de Joux |
| Peyi lanmò | Frans |
| Nasyonalite | ayisyen |
modifye  |
|
Desandan esklav nwa yo, li te libere, li te vin mèt kay esklav yo, e menm posede plizyè plantasyon. Li te jwe yon wòl istorik dirijan pandan Revolisyon ayisyen an (1791-1802) e li te vin youn nan gwo figi mouvman pou emansipasyon koloni yo konpare ak Metropolis yo. Yo te arete li epi yo te pran an Frans, Toussaint Louverture te fini jou li yo nan 1803, nan prizon nan izolasyon nan Fort Joux, nan klima a piman bouk nan Doubs, san yo pa te kapab konnen pwoklamasyon endepandans Ayiti a, 1 janvye 1804 pa ansyen esklav li, ki te vin lyetnan li, jeneral Jean-Jacques Dessalines.
Ak konsiderasyon abolisyonis ak emansipasyon pèsonèl nan moun nwa, aksyon li yo sanble yo te yon ti jan mitifye. Pami travay ki pi resan yo, kèk istoryen montre nan rechèch yo aspè yo kontradiktwa nan karaktè a ki moun ki eksplwate plantasyon esklav, pa t 'toujou chèche liberasyon an efikas nan travayè nwa, e li te abil nan yon pouvwa pou di Konstitisyon pi piti otoritè (Santo Domingo nan 1801).
Toussaint Louverture kanmenm rete yon figi esansyèl nan Revolisyon ayisyen an, ki mennen nan endepandans la nan tout zile a nan Santo Domingo. Detansyon li pa Napoléon Bonaparte ak lanmò li nan kaptivite pral konplete transfòmasyon li nan yon ewo, ki gen lejand pafwa depase reyalite.
Li te premye goumen pou panyòl la kont fransè a. Lè sa a, pou Lafrans kont Espay ak Grann Bretay. epi finalman, pou Dominikani kont Lafrans Napoléon la. Lè sa a, li te ede transfòme ensije a nan yon mouvman revolisyonè, ki pa 1800 te tounen Sen Domeng, koloni an esklav ki pi granmesi nan tan an, nan premye sosyete a lib kolonyal yo te ekspreseman rejte ras kòm baz la nan klasman sosyal. Menm si Louvèti pa t 'relasyon ak Lafrans, aksyon l' yo nan 1800 konstitye yon defans koloni otonòm. Konstitisyon koloni an te pwoklame li gouvènè pou lavi menm kont volonte Napoléon Bonaparte la. Li te mouri trayi anvan etap final la ak pi vyolan nan konfli a ame. Sepandan, reyalizasyon li te mete rezon pou viktwa absoli lame nwa a ak pou Dessalines pou deklare eta souveren an Ayiti an janvye 1804. Wòl enpòtan Louverture a nan siksè ayisyen an sou kolonyal ak esklavaj te touche l 'admirasyon nan zanmi ak opozan sanble.
Louverture te kòmanse karyè militè li kòm yon lidè esklav 1791 nan koloni fransè Sen Domeng lè sa a yon nonm lib nwa ak yon Jakòb. Okòmansman alye ak èspayol yo nan vwazinaj Sen Domeng (Repiblik Dominikèn modèn), Louverture chanje alejans fransè yo lè yo aboli esklavaj. Li piti piti etabli kontwòl sou zile a tout antye ak itilize taktik politik ak militè yo jwenn dominasyon sou rival li. Pandan tout ane li yo nan pouvwa, li te travay amelyore ekonomi an ak sekirite nan Sen Domeng. Li retabli sistèm plantasyon an lè l sèvi avèk peye travay, trete komès negosye ak UK a ak Etazini yo, epi kenbe yon lame gwo ak byen disipline.
Nan 1801, li te pibliye yon konstitisyon otonòm pou koloni an, avèk tèt li kòm Gouvènè Jeneral pou Lavi. Nan 1802 li te fòse yo bay demisyon pa fòs voye pa Napoléon Bonaparte retabli franse otorite nan koloni an ansyen. Li te depòte nan Lafrans, kote li te mouri nan 1803. Revolisyon ayisyen an te kontinye anba lyetnan l 'yo, Janjak Desalin, ki te deklare endepandans sou 1 janvye 1804 ak imedyatman te bay lòd masak la Ayiti 1804. Fransè a te pèdi de tyè fòs yo voye nan zile a nan yon tantativ pou siprime revolisyon an; pi te mouri nan lafyèv jòn.
Biyografi
Prèske pa gen anyen ki li te ye pou sèten sou lavi bonè Toussaint Louverture a, kòm gen kont kontradiktwa ak prèv sou peryòd sa a. Dosye yo pi bonè nan lavi li yo se remak li anrejistre ak reminisans yo nan dezyèm l' dezyèm pitit Isaac Louverture. [12] Paran Louverture yo pa konnen. Jan biyografi Jan Beard a nan Louverture reklamasyon ke tradisyon fanmi non granpapa li kòm Gaou Guinou, yon pitit gason wa a nan Allada. Louverture te pi gran timoun plizyè. [13] Pierre Baptiste Simon anjeneral konsidere kòm te papa li.
Louverture se te panse yo te fèt nan plantasyon Bréda nan Okap nan Sen Domeng, ki te posede pa Count nan Noe a ak pita jere pa Bayon de Libertat. [15] Dat nesans li se sèten, men non li sijere ke li te fèt nan tout jou Sen. Li te pwobableman sou 50 nan kòmansman revolisyon an nan 1791. [16] Sous divès kalite te bay dat nesans ant 1739 ak 1746 paske nan mank dosye ekri, Louverture pou tèt li ka pa te konnen dat nesans egzak li. [17] Nan anfans, li te touche tinon an Fatras-Bâton, sigjere ke li te ti ak fèb, menm si li te vin li te ye pou andirans l ', li riding gwo abilite. [18] Yon eksplikasyon altènatif sou orijin Louverture la se ke li te rive nan Bréda ak yon siveyan nouvo (Bayon de Libertat) ki te pran devwa l 'nan 1772. [19]
Edikasyon
Louverture kwè ke yo te byen edike pa papa Pierre Baptiste. Istoryen yo te esplike kòm fon entelektyèl Louverture la. Lèt ekstèn li yo demontre yon lòd franse anplis kreyòl; li te abitye ak Épiktèt, filozòf la stoisyen ki te viv kòm yon esklav; ak diskou piblik li kòm byen ke travay lavi li yo, dapre byograf l' yo, montre yon abitye avèk Machiavelli. [20] Gen kèk sit Abbé Raynal, ki te ekri kont esklavaj, tankou yon enfliyans posib: [21] Pawòl Bondye a nan pwoklamasyon ki te pibliye pa Lè sa a rebèl lidè esklav Louverture sou 29 out 1793, ki ka yo te premye fwa li piblikman itilize non an "Louverture" , sanble yo al gade nan yon pasaj anti-esklavaj nan Abbé Raynal nan "Yon Istwa Filozofik ak Politik Règleman ak Komès Ewopeyen yo nan East ak West Indies." [22]
Li ka resevwa kèk edikasyon tou nan misyonè Jezuit yo. Konesans medikal li a atribiye nan abitye ak teknik Afriken oswa kreyòl èrbal-medikal kòm teknik sa yo souvan yo te jwenn nan lopital Jesuit-administre. [23] Yon kèk dokiman legal ki siyen sou non Louvèti ant 1778 ak 1781 ogmante posibilite ke li pa t 'kapab ekri nan tan sa a. [24] Pandan karyè militè ak politik li, li te sèvi ak sekretè pou pifò korespondans li. Yon kèk dokiman siviv nan pwòp men l 'konfime ke li te kapab ekri, menm si òtograf l' nan lang franse a te "entèdi fonetik."
Maryaj ak timoun yo
Nan 1782, Louverture te marye ak Suzanne Simone Baptiste, gen moun ki te panse ke yo te kouzen l 'oswa pitit fi papa la. [26] Rive nan fen lavi li, li te di Jeneral Caffarelli ke li te papa 16 timoun. [27] Li paat ka idantifye tout pitit li yo, men twa pitit gason lejitim li yo li te beyen konnen yo. [27] Pi gran an, Placide, te pwobableman adopte pa Louverture ak jeneralman te panse yo dwe premye pitit Suzanne a ak yon milat, Seraphim Le Clerc. [27] De (2) pitit gason ki fèt nan maryaj li ak Suzanne te Isaac ak Saint-Jean. [27]
Esklavaj, libète ak lavi k ap travay
Mwen te fèt yon esklav, men nati te ban m 'nanm nan yon nonm lib.[2]
Jiska dènyèman, istoryen kwè ke Louvèti te yon esklav jouk nan kòmansman revolisyon an. [29] Dekouvèt la nan yon sètifika maryaj ki date 1777 montre ke li te libere nan 1776 a laj de 33. Sa a jwenn retrospective klarifye yon lèt nan 1797, nan ki li te di li te lib pou ven ane. [30] Li sanble li toujou kenbe yon wòl enpòtan sou plantasyon Breda a jouk epidemi revolisyon an, prezimableman kòm yon anplwaye salè. [31] Li te okòmansman responsab pou bèt yo, [32] men pa 1791, responsablite li yo gen plis chans enkli aji kòm antrenè bay siveyan an, de Libertat, epi kòm yon esklav-chofè, chaje avèk òganize fòs travay la. [33]
Kòm yon nonm lib, Louverture yo te kòmanse akimile richès ak pwopriyete. Siviv dokiman legal yo montre lwe yon ti plantasyon kafe ki te travay avèk yon douzèn esklav li yo. [34] Li ta pi ta di ke nan kòmansman revolisyon an, li te akeri yon fòtin rezonab, e li te mèt kay la nan yon kantite pwopriyete ak esklav nan Ennery. [35]
Relijyon ak espirityalite
Pandan tout lavi li, Louverture te rekonèt kòm yon katolik zele. [36] Malgre ke Vodou te jeneralman pratike sou Sen Domeng nan konbinezon ak katolik, ti kras se li te ye pou sèten si Louverture te gen okenn koneksyon avèk li. Ofisyèlman kòm chèf Sen Domeng, li dekouraje li. [37]
Istoryen yo te sijere ke li te yon manm nan segondè degre nan loj masonik nan Sen Domeng, sitou ki baze sou yon senbòl masonik li te itilize nan siyati l 'yo. Manm nan plizyè nwa lib ak gason blan fèmen nan l 'te konfime.
Revolisyon ayisyen
Revolisyon ayisyen an (1791-1804) se te yon revòlt esklav nan koloni franse nan Sen Domeng, ki te abouti nan eliminasyon esklavaj e etabli Repiblik Ayiti. Se te esklav la sèlman nan istwa a nan eta a nan rebelyon an esklav ki gen plis siksè nan Amerik yo.
Rebelyon an 1791-1794
Kòmanse nan 1789, moun lib nan koulè nan Sen Domeng te enspire pa Revolisyon an franse yo chèche yon ekspansyon nan dwa yo. Okòmansman, popilasyon an esklav pa t 'patisipe nan konfli a. [39] Nan mwa dawout 1791 yon seremoni Vodou a ki fèt nan bwa Kayiman make kòmansman an nan yon rebelyon esklav nan pi gwo nan nò a. Louverture aparamman pa t 'pran pati nan kou yo pi bonè nan rebelyon an apre-objektif Kèk semèn li te santi l Fanmi li an sekirite nan lang Panyòl Sen Domeng epi li te ede siveyan yo nan plantasyon an Breda yo kite zile a. Li te antre nan fòs yo nan Georges Biassou kòm doktè nan twoup yo, kòmandan yon ti detachman. [40] Swiv dosye montre participante _him_ nan lidèchip nan rebelyon an, diskite sou estrateji, ak Negosye ak sipòtè yo Panyòl nan rebelyon an pou materyèl. [31]
Nan mwa desanm 1791, li te patisipe nan lidè rebèl negosyasyon entre ak Gouvènè an franse, Blanchelande pou liberasyon an nan prizonye blan yo ak yon retounen nan travay nan an echanj pou yon entèdiksyon sou itilize nan fwe a, yon siplemantè jou ki pa-ap travay pou chak semèn, ak libète pou yon ti ponyen lidè yo. [41] Lè yo te rejte òf la, li te enstrimantal nan anpeche masak prizonye blan Biassou yo. [42] Prizonye yo te lage apre negosyasyon plis ak komisyonè yo franse epi yo te pran nan Cape Town pa Louvèti. Li te espere sèvi ak opòtinite pou prezante rebelyon an nan asanble kolonyal la, men yo te refize rankontre li. [43]
Pandan tout 1792, kòm yon lidè nan yon alyans de pli zan pli fòmèl entre les rebelyon nwa ak Panyòl la, Louverture kouri post la gwo ranpa peyi Tannery epi konsève kòd la lwès, yon liy nan posts ak kolonyal teritwa entre rebèl. [44] Li te genyen yon repitasyon pou kouri yon kan ki gen lòd, e li te jwe yon wòl enpòtan nan revolisyon an. [46] Apre batay difisil, li te pèdi Tannery nan mwa janvye 1793 nan franse Jeneral Etienne Maynaud a, vize Li te nan deba batay ke la franse premye rekonèt kòm yon lidè militè enpòtan. [47]
Kèk tan nan 1792-93, li adopte ti non nan Louverture, ki soti nan pawòl Bondye a franse pou "ouvèti" oswa "youn nan moun ki louvri wout la". [48] Malgre ke kèk ekriven modèn eple adopte ti non li ak yon apostwòf, tankou nan "Ouvèti nan", li menm li pa t ', kòm korespondans ègziste li endike. Exclamation Polverel a: "Moun sa a fè yon ouvèti toupatou". Poutan, kèk ekriven kwè li te plis prosaykman akòz yon espas ant dan devan li yo. [49]
Malgre konfòme yo avèk opinyon politik wayalis, Louverture te fèk kòmanse yo sèvi ak lang lan nan libète ak egalite ki asosye ak Revolisyon an franse. [50] Nan men yo te blan vle negosye pou pi bon tèm de esklavaj nan fen mwa 1791 li te vin angaje nan icts plen abolisyon. [51] Sou 29 out 1793 li te fè deklarasyon pi popilè l 'nan Camp Turel nan nwa yo nan Sen Domeng:
- Frè ak zanmi, mwen se Toussaint Louverture; petèt non mwen te fè tèt li li te ye pou ou. Mwen te antreprann tire revanj. Mwen vle libète ak egalite pou gouvènen nan Sen Domeng. Mwen travay pou fè sa rive. Fè nou ansanm ak frè nou yo ansanm ak nou pou nou ka fè menm jan an tou.
- Sèvitè trè imen ak obeyisan ou, Toussaint Louverture,
- Jeneral nan lame wa a, pou bon piblik la.
Nan menm jou a, Komisyonè franse beleaguered, Léger-Félicité Sonthonax, pwoklame emansipasyon pou tout esklav nan franse Sen Domeng, [53] espere pote twoup nwa yo sou bò li. [54] Okòmansman, sa te echwe, petèt paske Louverture ak lòt lidè yo te konnen Sonthonax te depase otorite li. [55] Sepandan, sou 4 Fevriye 1794, gouvènman franse revolisyonè a te pwoklame abolisyon esklavaj [56]. Pou mwa, Louverture te nan kontak diplomatik ak franse jeneral Étienne Maynaud de Bizefranc de Lavaux. Pandan tan sa a, konpetisyon ant l 'ak lidè rebèl lòt te ap grandi, ak Panyòl la te kòmanse gade ak dekouraje sou kontwòl tou pre-otonòm l' nan yon rejyon gwo ak stratégiquement enpòtan. [57] Nan mwa me 1794, lè desizyon an nan gouvènman an franse te vin li te ye nan Sen Domeng, Louverture chanje alejans soti nan panyòl la franse a ak rasanble twoup li yo Lavaux. [58]
Alyans ak Franse: 1794-1796
Me 1794, ogmante drapo repibliken an sou pò Gonayiv yo e li te pwovoke yon egzòd refijye yo. Nan premye semèn yo, li te yon fanatik nan Lwès Cordons yo, ki li te kenbe nan non yo. [59] Li te fè fas atak soti nan kote miltip. Kòlèg tren li yo nan rebelyon nwa a te kounye a goumen kont li pou Panyòl la. Kòm yon kòmandan franse, li te anba atak soti nan twoup yo Britanik ki te ateri sou Sen Domeng nan mwa septanm nan. [60] Li te kapab pisin 4,000 moun li yo ak twoup Lavaux yo nan aksyon jwenti yo. [61] Pòl, neve l 'Moïse, Jean-Jacques Dessalines ak Henry Christophe. [62]
Anvan lontan, Sen Domeng. Nan nenpòt ka, Trete a nan Basel nan Jiyè 1795 make yon fen fòmèl nan ostilite ant de peyi yo. Menm lè sa a, lidè nwa yo Jean-Francois ak Biassou kontinye goumen kont Etazini lè yo te kite pou Espay ak Florid, respektivman. Nan pwen sa a, pi fò nan yo mete fòs ouvèti yo. [63] Louverture tou te fè inroads kont twoup yo Britanik, men li te kapab rive jwenn yo soti nan Saint Marc, epi li se ki genyen efikas pa retounen nan taktik guerilla. [64]
Pandan 1795 ak 1796, Louverture te konsène tou re-etabli agrikilti ak kenbe lapè a nan zòn anba kontwòl li yo. Nan diskou ak politik li te revele ke libète a alontèm nan moun yo nan Sen Domeng depann sou viabilité ekonomik la nan koloni an. [65] Li te fèt nan respè jeneral ak rekou nan yon melanj de diplomasi ak fòs pou retounen nan jaden an ak nan plantasyon yo kòm travayè emansipe ak peye. [66] Travayè nan pwosesis pwotestasyon pòv yo, mank yo nan libète reyèl oswa pè pou retounen nan esklavaj. [67]
Yon lòt nan enkyetid Louverture a se nan jere potansyèl rival pou pouvwa nan pati a franse nan koloni an. Pi grav nan sa yo te mulatto kòmandan Jean-Louis Villatte, ki baze nan Cap-Français. Louverture ak Villate te konpetisyon nan konsekans 1794. Villatte te panse yo dwe yon ti jan rasis nan direksyon pou sòlda nwa tankou Louverture ak planifye alye ak André Rigaud, yon nonm lib nan koulè, apre yo fin ranvèse franse Jeneral Etienne Lavaux. [68] Nan 1796 Villate trompe moute sipò popilè pa akize otorite yo franse nan trase yon retounen nan esklavaj. Sou 20 mas, li te reyisi nan kaptire franse Gouvènè Lavaux, e li te nonmen Gouvènè a. Villatte soti nan vil Villatt soti nan vil la. Louverture te note nan bi pou yo depo yo nan piblik la, pwouve ke yo te vid nan chenn sipozeman enpòte pou prepare pou yon retounen nan esklavaj. Li te monte nan kòmandan nan pwovens Lwès la de mwa pita, e li te evantyèlman te fè tèt-plase ofisye Sen Domeng a nan 1797. [69] Lavaux te pwoklame Gouvènè Gouvènè Adjwen an, anonse an menm tan ke li pa ta fè anyen san apwobasyon li, kote Louverture te reponn "Apre Bondye, Lavaux". [70]
Komisyon an Twazyèm: 1796-97
Kèk semèn apre triyonf la sou rezolisyon an Villate, reprezantan Lafrans la nan komisyon an twazyèm te rive nan Sen Domeng. Pami yo te Sonthonax, komisyonè ki te deja deklare abolisyon nan menm jou a kòm pwoklamasyon Louverture nan Camp Turel. [71] Nan premye relasyon ki genyen ant de la te pozitif. Sonthonax te ankouraje Louverture an jeneral ak ranje pou pitit gason l ', Placide ak Isaac, ale nan lekòl la nan Lafrans pou timoun yo nan kolonyal yo. [72]
Nan mwa septanm 1796, eleksyon yo te fèt pou chwazi reprezantan kolonyal pou asanble franse nasyonal la. Lavaux kanpe, ak istoryen yo te espekile kòm si li ap chèche yon kote nan yon antrepriz nan Lafrans oswa yo retire yon rival li nan pouvwa. [73] Sonthonax te tou eli, nan enstigasyon Louverture a oswa sou pwòp inisyativ li, men pandan ke Lavaux kite Sen Domeng nan mwa Oktòb, Sonthonax rete. [74]
Sonthonax, yon sipòtè revolisyonè ak fyè nan egalite rasyal, byento rival Louvèti nan popilarite. Malgre ke objektif yo te sanble, te gen plizyè pwen nan konfli. [75] Pi move a nan moun sa yo ki te kouri met deyò Sen Domeng nan kòmansman revolisyon an. Sonthonax, yo te potansyèl counter-revolisyonè, yo dwe asimile, ofisyèlman oswa ou pa, ak 'émigrés yo' ki te kouri chape revolisyon an franse e yo te entèdi retounen anba doulè nan lanmò. Pou Louvèti, yo te pote nan ladrès itil ak konesans, e li te vle yo tounen. [76]
Nan ete 1797, Louverture te ekri retounen Bayon de Libertat, siveyan ansyen an Breda, ak ki moun li te gen yon relasyon dire tout lavi. Sonthonax te ekri Louverture menase l 'ak lajistis ak kòmande l' bay Bayon nan teritwa a. Louvèti te ale sou tèt li e li te ekri Direktè franse a dirèkteman pou pèmisyon pou Bayon yo rete. [77] Se sèlman kèk semèn apre, li te kòmanse fè aranjman pou retounen Sonthonax nan Lafrans ete sa. [69] Louverture te gen plizyè rezon pou debarase m de Sonthonax; Li te di ke Sen Domeng endepandan, kòmanse ak yon masak nan blan yo nan zile la. [78] Akizasyon an te jwe sou radikal politik Sonthonax a ak rayi li te ye nan planèt yo aristocrate blan, [79]
Lafrans te rive Sonthonax kontre pa akize ouvèti a nan tandans royalist, counter-revolisyonè ak pro-endepandans yo. [80] Louverture te konnen ke li te pwoklame otorite li nan tankou yon limit ke gouvènman an franse ta ka byen sispèk l 'nan chèche endepandans. [81] An menm tan an, Direktè franse a te anpil mwens revolisyonè pase sa. Sispiksyon yo te kòmanse melanje ke li ta ka rekonsidere abolisyon nan esklavaj. [82] Nan mwa novanm 1797, Louverture te ekri ankò bay Komisyon Egzekitif la, asire yo objektif lwayote li an ki fè yo sonje yo dwe kenbe abolisyon an. [83]
Trete ak Grann Bretay ak Etazini: 1798
.jpg)
Pou plizyè mwa, Louverture a nan Sen Domeng, eksepte pou yon eta semi-otonòm nan sid la, kote mulatto jeneral la, André Rigaud, te rejte otorite nan komisyon an twazyèm. [84] Tou de jeneral yo te kontinye atake Britanik la, ki gen pozisyon nan Sen Domeng te gade. [85] Gabriel de Hédouville]], te rive nan mwa mas 1798, ak lòd pou mine otorite li. [86]
Sou 30 avril 1798, Louverture a te siyen yon trete ak jeneral Britanik la, Thomas Maitland, echanj retrè twoup Anglè yo soti nan lwès Sen Domeng pou yon amnisti pou franse counter-revolisyonè yo nan zòn sa yo. Nan mwa me, Port-au-Prince te retounen nan Lafrans nan yon atmosfè nan lòd ak selebrasyon. [87]
An jiyè, Louverture ak Rigaud komisyon Hédouville ansanm. Espere ke yo kreye yon rivalite ki ta diminye pouvwa Louverture a, Hédouville parèt yon preferans fò pou Rigaud, ak yon degoutans pou Louverture. [88] Sepandan, Jeneral Maitland te jwe tou sou rivalite Hedouville a ak evade otorite li yo fè fas ak Louverture dirèkteman. [89] Nan mwa out, Louverture ak Maitland te siyen trete pou evakyasyon an ki rete twoup yo Britanik yo. Sou 31 out, yo te siyen yon trete sekrè ki leve blokaj Britanik la sou Sen Domeng an echanj pou yon pwomès ki pa ta ekspòtasyon revolisyon nwa a nan Jamayik. [90]
Kòm relasyon Louverture a ak Hédouville rive nan pwen an kraze, yon soulèvman nan mitan twoup yo nan neve adopte le yo, Hyacinth Moyiz. Eseye pa Hédouville nan jere sitiyasyon an vin pi mal ak Louverture te refize ede l '. Kòm rebelyon an te grandi nan yon reyon plen-echèl, Hedouville prepare yo kite zile a, pandan y ap Louverture ak Dessalines menase arete l 'tankou yon troublemaker. [91] Hédouville te navige pou Lafrans nan mwa Oktòb 1798, nominal transfere otorite li nan Rigaud. [92] .... [92] [93] Etazini, sepandan, te di ke li te ekspilse yon reprezantan gouvènman dezyèm nan teritwa a ak te sou yo negosye yon lòt akò otonòm ak youn nan lènmi Lafrans lan. [93]
Etazini te gen 1798 paske yo te ògmante konfli sou piratri. De peyi yo te prèske nan lagè, men komès ant Sen Domeng ak Etazini te dezirab tou de Louverture ak Etazini yo. Avèk Hedewille ale, Louverture voye Joseph Bunel pou negosye ak gouvènman an nan John Adams. Kondisyon yo nan trete a yo sanble ak sa yo ki nan Wayòm Ini a, men entansyon an nan Etazini yo se rete san okenn chanjman. [94] Osi lontan ke Lafrans se kenbe abolisyon nan esklavaj, li sanble ke li se kontni ke koloni an rete, omwen nan non. [95]
Ekspansyon teritwa: 1799-1801
Nan 1799, tansyon yo ant Louverture ak André Rigaud rive nan yon tèt. Louverture te akize Rigaud pou yo te eseye asasinen l 'pou yo jwenn pouvwa sou Sen Domeng pou tèt li. Rigaud mande Louverture te konspire ak Britanik yo retabli esklavaj. [96] Konfli a te konplike pa obston rasyal ki te ogmante tansyon ant nwa ak milat yo. [97] Louverture te gen lòt rezon politik pou pote desann Rigaud. Se sèlman lè yo kontwole tout fason posib [98]
Apre Rigaud santi l twoup sèz tout lavil fwontyè Petit-Goâve ak Grand-Goâve nan mwa jen 1799, Louverture te konvenk Roume pou deklare Rigaud yon trèt e atake eta nan sid la. [99] Gè sivil ki te lakòz, ke yo rekonèt kòm lagè a nan kouto, te dire plis pase yon ane, ak Rigaud la te kap vole nan Gwadloup, Lè sa a, Lafrans, nan mwa Out 1800. [100] Louverture delege pifò nan kanpay la bay lyetnan li, Jean-Jacques Dessalines, ki te vin trist, pandan ak apre lagè a, pou masak prizonye mulatto ak sivil .. [101] Se nimewo a nan lanmò konteste: kontanporen franse jeneral Francis Joseph Pamphile a Lacroix sijere 10,000 lanmò, pandan y ap 20yèm syèk Trinidadian istoryen C.L.R. James pita te reklame sèlman kèk santèn lanmò nan kontravansyon nan amnisti a. [102]
Nan mwa novanm 1799, pandan lagè sivil la, Napoleon Bonaparte te genyen pouvwa an Frans e li te pase yon nouvo konstitisyon deklare ke koloni yo ta dwe sijè a lwa espesyal. [103] Malgre ke kolonizasyon an nan koloni yo te repete, Napoleon te kòmanse pa konfime ouvèti a ak pwomèt yo kenbe abolisyon la. [104] Men, li se tou entèdi anvayi Panyòl Sen Domeng, yon aksyon ki ta ka louvri nan yon pozisyon pwisan defansif. [105] Roum nan kap founi bay pèmisyon ki nesesè yo. [106] Nan mwa janvye 1801, Louverture ak Hyacinth Moïse anvayi teritwa panyòl la, pran posesyon Gouvènè a, Don Garcia, ak kèk difikilte. Te zòn nan te mwens peple pase seksyon an franse. Louverture te pote l 'anba lalwa franse ki aboli esklavaj, ak angaje nan yon pwogram nan modènizasyon. Li te kounye a mèt nan zile a. [107]
Konstitisyon an nan 1801
Napoleon te fè li klè moun ki rete nan Sen Domeng ke Lafrans ta gen yon nouvo konstitisyon pou koloni li yo, nan ki yo ta dwe sijè a lwa espesyal. [108] Malgre premye manifestasyon l 'yo kontrè a, li te sanble gen anpil chans ke li ta ka retabli esklavaj, ki evidamman enkyete fòmasyon nan slav nan Sen Domeng. Nan mwa Mas 1801, Louverture a te nonmen yon asanble konstitisyonèl, sitou ki konpoze de planèt blan, pou bouyon yon konstitisyon pou Sen Domeng. Li te pibliye Konstitisyon an sou 7 jiyè 1801, ofisyèlman etabli otorite li sou zile nan tout Ispanyola. Li fèt pa Gouvènè-Jeneral pou lavi a ak posiblite yo nan chwazi siksesè l 'yo. Poutan, Louverture moute nan endepandans Sen Domeng a, ki te yon fwa yon koloni sèl nan Anpi franse a nan Atik 1 nan Konstitisyon an. [109] Atik 3 nan konstitisyon an deklare: "Pa gen okenn esklav [nan Sen Domeng], esklavaj la ladan l pou tout tan aboli" [110] Konstitisyon an garanti menm opòtinite ak tretman egal lwa a pou tout ras, men tou, entwodiksyon de travay fòse ak enpòtasyon an nan travayè nan komès esklav la. [111] Louverturepa t 'vle konpwomi lafwa dominan Voodoo pou Katolik. Atik 6 klèman deklare ke "Katolik la, Apostolik, lafwa Women yo pral sèl konfyans nan piblik la deklare." [112]
Louverture resevwa Kolonèl Vincent avèk travay prezante nouvo konstitisyon Napoleon, menm si Vincent tèt li te laperèz yo dekouvri ke jeneral la te ale twò lwen. Plizyè aspè nan konstitisyon an te domaje Lafrans: mank de pwovizyon pou ofisyèl gouvènman franse yo, mank de avantaj frans nan komès ak koloni pwòp li yo, ak ouvèti a nan vyolasyon pwotokòl la nan konstitisyon an anvan soumèt li nan gouvènman an franse. Malgre dezagreman li a, Vincent te eseye soumèt konstitisyon an Napoleon nan yon limyè pozitif, men li te yon ti tan depòte nan Elba pou pen li. [113]
Louverture te deklare tèt li bay franse epi li te fè konvenk Bonaparte nan lwayote l. Li te ekri Napoleon men li pat resevwa repons. [114] Pou kapab retabli franse otorite, e pètèt retabli esklavaj tou. [115] Etandone Trete a nan Amiens (Mas 1802-Me 1803), Napoleon te toudenkou kapab fè fas ak pwoblèm sa a nan Royal Marin la.
Kanpay Leclerc a
Twoup Napoleon yo, dapre lòd frè li a, Jeneral Charles Emmanuel Leclerc, te sèz kontwòl zile a pa mwayen diplomatik, pwoklame entansyon lapè, epi kenbe lòd sekrè pou depòte tout ofisye nwa yo. [116] Pandan se tan, Louvèti ki te prepare pou defans ak asire disiplin. Sa a te kapab kontribye nan yon rebelyon jeneral pa Moyiz, nan mwa Oktòb 1801. Li te vyole repete ak rezilta a ki te Domingue te otomatikman inogire. 117] Nan fen mwa janvye 1802, pandan Vicomte de Rochambeau toudenkou atake Fò Libète, efektivman te anile opsyon diplomatik la. [118]
Plan Louverture a se posib, retrè ak twoup li yo nan mòn yo inaksesib epi rete tann pou twoup Ewopeyen yo nan deseni. [119] Entegrasyon nan pi gwo nan plan sa a te pwouve difisil nan kominikasyon entèn yo. Christophe boule Cap-Français ak retrete, men Pòl Louverture te twonpe pa yon fo fo franse a okipe Sen Domeng; Ofisye Lòt yo te kwè pwoklamasyon diplomatik Napoleon an, pandan ke kèk eseye rezistans olye pou yo boule ak retrete. [120] Rapò franse Napoleon montre ke yo te montre yo fèb, men yo ke yo pa konplètman konsyan de fòs yo. [121]
Avèk tou de pati yo nan konfli a, Leclerc te eseye retounen nan solisyon an diplomatik. Pitit gason Louvèti yo ak titè yo te akonpaye ekspedisyon an ak sa a nan lide ak kounye a yo santi yo prezante pwoklamasyon Napoleon nan Louverture. [122] Lè diskou sa yo te kraze yo, mwa nan batay ensolubl te swiv. Sou, 6 me 1802, Louverture te monte nan Cap-Français pou trete ak Leclerc. Li se negosyasyon pou yon tout-enklizif, Lè sa a, pran retrèt ak onè konplè plantasyon li nan Ennery. [123]
Arestasyon ak prizon
Jean- jacques Dessalines te omwen pasyèlman Responsab pou arestasyon Louverture a, jan pwoklame pa otè Plizyè, ansanm ak pwòp Isaac Louverture la l 'yo. Sou 22 Me 1802 apre-Dessalines "te aprann ke Louvèti te echwe pou pou moutre yon lidè rebèl lokal yo kouche atè bra l 'pou chak akò a sispann tire ki sot pase, tan li imedyatman te ekri Leclerc fè moun konduit Louvèti la kòm" ekstraòdinè. "Pou aksyon sa a Desalin ak mari oswa madanm li te resevwa kado nan men Jean Baptiste Brunet. [124]
.jpg)
Leclerc te demisyone Dessalines pou arete Louverture, men li te refize. Travay la Lè sa a, te tonbe nan Jean Baptiste Brunet. Poutan kont diferan jan ak ki jan li fè sa. Yon kont pa te prepare rezoud nan Sen Domeng. Nan Dokiman ke Louverture te ekri kite, yo jwenn ke li te sijere ke twoup yo Brunet te pwovokan, ki mennen wout la. Nenpòt fason, Louverture te gen yon lèt nan ki Brunet dekri tèt li kòm yon "zanmi sensè" yo pran avè l 'nan Lafrans. Anbarase sou triller li, Brunet absan tèt li pandan arestasyon an. [125] Brunet depòte Louvèti ak èd l 'nan Lafrans sou bato kreyòl la ak ewo nan 74-zam, reklame li sispèk ke fòm nan ki mennen nan trase yon soulèvman. Creole kreyòl, [126] Tousen Louvèti te avèti ke moun kaptè l yo ke rebèl yo pa t ap repete erè li a:
- Nan ranvèse m 'ou te koupe nan Sen Domeng sèlman twon an nan pye bwa a nan libète; li pral pouse ankò soti nan rasin yo, paske yo anpil epi yo fon.
Bato yo atteint Lafrans nan 2 jiyè 1802, epi, sou Out 25, Louverture leur anvwa nan prizon an nan Fort-de-Joux nan Doubs. Pandan ke yo nan prizon, li te mouri gen 7 mwa avril, 1803. Sijere kòz lanmò gen ladan fatig, malnitrisyon, apoplèksi, nemoni ak tibèkiloz Li posib. [128] [129] Nan absans li, Jean-Jacques Dessalines dirije ICT nan rebelyon ayisyen jiska fini, finalman bat Fòs franse nan 1803.
Zèv
- Toussaint Louverture, Mémoires du général Toussaint Louverture, écrits par lui-même, pa Toussaint Louverture, Joseph Saint-Rémy, 1853 (teks online).
- Toussaint Louverture, Mémoires du général Toussaint Louverture, écrits par lui-même, reedisyon kritik konprenan edisyon orijinal 1853 epi retranscripsyon maniskri orijinal pa Toussaint Louverture, prefas ak not pa Jacques de Cauna, edisyon La Girandole, 2009, 280 paj.
Referans
Kilti
- Yon powèt angle, William Wordsworth te pibliye sonè li "To Toussaint L'Ouverture" an janvye 1803.
- Alphonse de Lamartine, yon powèt selèb franse ak politisyen 19e syèk, te ekri yon pyès teyat anlè Toussaint avèk tit Toussaint Louverture: un poeme dramatique en cinq actes (1850)
- An 1936, yon istoryen trinidadyen, C. L. R. James, ekri yon pyès teyat avèk tit Toussaint Louverture (pita avèk tit The Black Jacobins), ki te jwe nan Teyat Westminster nan Lond avèk Paul Robeson (nan wòl tit), Robert Adams ak Orlando Martins.[3]
- An 1938 C. L. R. James te ekri tou : The Black Jacobins: Toussaint L'Ouverture and the San Domingo Revolution. liv sa a te konsidere kòm yon travay fondamantal sou Louverture ak revolisyon ayisyèn.
- An 1938, yon atis ameriken, Jacob Lawrence, te kreye yon seri penti anlè lavi Toussaint Louverture, ke li adapte pita nan yon seri twal.
- Fim ameriken Lydia Bailey (1952, baze sou yon woman ekri pa Kenneth Roberts ak reyalize pa Jean Negulesco) te fèt pandan Revolisyon Ayisyen. Toussaint te jwe pa aktè Ken Renard.[4]
- In Frank Webb's novel, The Garies and their Friends, Toussaint's portrait is a source of inspiration for the real estate tycoon Mr. Walters.
- 1971 albm 'Santana (III)' features a song (almost an instrumental; lyrics are minimal) titled "Toussaint L'Overture". There is a live instrumental version on the 1998 CD re-issue of Abraxas by Santana.
- 1995-2004, Madison Smartt Bell te piblye yon triloji daprè revolisyon ayisyen, avèk Toussaint Louverture yon pèsonalite. All Souls' Rising (1995) was shortlisted for both the PEN/Faulkner ak National Book awards. Master of the Crossroads (2000) ak The Stone That the Builder Refused (2004) te konplete triloji.
- Bell pibliye tou Freedom's Gate: A Brief Life of Toussaint L'Ouverture (2007)
- Aktè Danny Glover, an jen 2007, te vle reyalize yon fim anlè Toussaint.
Lòt referans
- Madison Smartt Bell. "Toussaint Louverture: A Biography" (New York: Pantheon, 2007).
- David Brion Davis. "He changed the New World" Review of M.S. Bell's "Toussaint Louverture: A Biography", The New York Review of Books, May 31, 2007, pp. 54-58.
- Laurent Dubois and John D. Garrigus. Slave Revolution in the Caribbean, 1789-1804: A Brief History with Documents (2006)
- Junius P. Rodriguez, ed. Encyclopedia of Slave Resistance and Rebellion. Westport, CT: Greenwood, 2006.
- Graham Gendall Norton - Toussaint Louverture, in History Today, April 2003.
- Arthur L. Stinchcombe. Sugar Island Slavery in the Age of Enlightenment: The Political Economy of the Caribbean World (1995).
- Ian Thomson. 'Bonjour Blanc: A Journey Through Haiti' (London, 1992). A colourful, picaresque, historically- and politically-engaged travelogue; regular asides on Louverture's career.
- Martin Ros - The Night of Fire: The Black Napoleon and the Battle for Haiti (1991).
- DuPuy, Alex. Haiti in the World Economy: Class, Race, and Underdevelopment since 1700 (1989).
- Alfred N. Hunt. Haiti's Influence on Antebellum America: Slumbering Volcano in the Caribbean (1988).
- Aimé Cesaire - Toussaint Louverture (Paris, 1981). Written by a prominent French thinker, this book is well written, well argued, and well researched.
- Robert Heinl and Nancy Heinl - Written in Blood: The story of the Haitian people, 1492-1971 (1978). A bit awkward, but studded with quotations from original sources.
- Thomas Ott - The Haitian Revolution: 1789-1804 (1973). Brief, but well-researched.
- George F. Tyson, ed. - Great Lives Considered: Toussaint L'Ouverture (1973). A compilation, includes some of Toussaint's writings.
- Ralph Korngold - Citizen Toussaint (1944, reissued 1979).
- J. R. Beard - The Life of Toussaint L'Ouverture: The Negro Patriot of Hayti (1853). Still in print. A pro-Toussaint history written by an Englishman. ISBN 1-58742-010-4
- J. R. Beard - Toussaint L'Ouverture: A Biography and Autobiography (1863). Out of print, but published online. Consists of the earlier "Life", supplemented by an autobiography of Toussaint written by himself.
- Victor Schoelcher - Vie de Toussaint-Louverture (1889). A sympathetic biography by a French abolitionist, with good scholarship (for the time), and generous quotation from original sources, but entertaining and readable nonetheless. Important as a source for many other biographers (e.g. C.L.R. James).
- F. J. Pamphile de Lacroix - La révolution d'Haïti (1819, reprinted 1995). Memoirs of one of the French generals involved in fighting Toussaint. Surprisingly, he esteemed his rival and wrote a long, well-documented, and generally highly regarded history of the conflict.
- Toussaint L'Ouverture - The Haitian Revolution (New York: Verso, 2008). A collection of L'Ouverture's writings and speeches, with an introduction by Jean-Bertrand Aristide. ISBN 1-84467-261-1
Gade tou
Referans
Lyen deyò
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
