Jakub Ticin

Jakub Xaver Ticin SJ^{[A 1]} (łaćonsce tež Jacobus Xaverius Ticinus; * 1. awgusta 1656 w Kulowje; † 17. apryla 1693 před Běłohrodom) bě jezuitski rjadnik, serbski gramatikar, sobuzałožer spisowneje rěče a nabožneho pismowstwa katolskich Serbow. Wón wuda 1679 prěnju ćišćanu hornjoserbsku gramatiku.

Jakub Xaver Ticin (1656–1693)

Žiwjenje a skutkowanje

Jakub Xaver Ticin narodźi so 1656 jako syn kopornika w Kulowje. Po wukubłanju na šuli Budyskeho tachantstwa, poda so Ticin do Čěskeje a zastupi 1673 w Praze do rjadu Jezuitow. W lětomaj 1678 a 1679 studowaše wón filozofiju w Nysy w Šleskej a wot 1679 do 1682 w Praze. Po tym skutkowaše wón jako wučer w Nysy (1682–84), Praze (wot 1684) a Chomutovje (wot 1691), poda so pak zdobom tež na wšelake pućowanja do Łužicy a Róžanta (1689) abo do klóštra w Oseku. Ticin zemrě za čas Turkowskich wójnow, na kotrychž so jako pólny kapłan we wójsku prynca Eugena (1663–1736) wobdźěli, před Běłohrodom na sćěhach chorosće.

Ze spisom Principia Linguae Wendicae wuda Ticin 1679 prěnju hornjoserbsku ćišćanu gramatiku w Praze, w kotrejž so přiwuznosće dla přewažnje na čěsku ortografiju zepěra a so z tym mjez druhim na ideje Mateja Dubrawa (1653–1684) z Kulowa poćahowaše. Wón přełoži katechizm Kanizija do serbšćiny (Praha 1685) a wuda 1692 z Epitome Historiae Rosenthalensis stawizny hnadowneho města Róžanta, z kotrychž nimo awtobiografiskeho tež wobšěrne listowanje z druhimi serbskimi duchownymi kaž Francom Jurjom Zyndu (1652–1706) a Hodanom Hawštynomm Hałšom (1640–1703) wuchadźa. Ze spisom spěchowaše Ticin putnikowanje k tamnišej postawje swjateje Marije, k Našej lubej knjeni z lipy, štož bě za čas nabožneho konstituowanja wažna kótwica katolskeje a serbskeje identity w přewažnje protestantiskej Hornjej Łužicy.

Počesćowanja

W lěće 1994 so naměsto w Kulowje po Ticinu pomjenowa.

Spisaj

• Principia linguae wendicae quam aliqui wandalicam vocant. Praha 1679. (nowoćišć, wudaty wot Frida Michałka, Budyšin 1985)
• Epitome Historiae Rosenthalensis, sive Compendiaria Narratio de Origine, ac Cultu pervetustae BV Mariae Statuae, in Pago Rosenthal Lusatiae superioris. Praha 1692.

Žórła

• Sonja Wölke: Die Anfänge der sorbische Grammatikschreibung. W: Zeitschrift für Slawistik 43 (1998), str. 286–293.
• Jurij Młynk: Ticin, Jakub Xaver. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 569
• Handrij Dučman: Pismowstwo katholskich Serbow. Smoler a Pjech, Budyšin 1869, str. 69sl. (hsb.)

Přispomnjenje

1. Skrótšenka jezuitskeho rjadu, Societas Jesu.