Kyrkonoše

Kyrkonoše (čěsce Krkonoše, němsce Riesengebirge, pólsce Karkonosze) su najwyše horiny Čěskeje kaž tež Šleskeje. Wupřestrěwaja so při čěsko-pólskej mjezy a ma při wjeršku Sněžki wysokosć wot 1602 metrow. Horiny maja subalpiny charakter z hórskimi jězorami a nahłymi skłoninami. Kyrkonoše su najwyši dźěl Sudetow a běchu hač do lěta 1945 najwyše srjedźne horiny w Němskej – sto metrow wyše hač Čorny lěs – a woblubowane wulětnišćo.

W bliskosći horinskeho hrjebjenja, blisko Špindlerův Mlýn, nadeńdźe so při južnym boku Kyrkonošow žórło Łobja. Znaty je tež Łobjowy wodopad w bliskosći žórła. Přez Kyrkonoše běži hłowny europski wódny rozwod mjez Sewjernym a Baltiskim morjom, přetož wuliwaja so spadki na južnej stronje do Łobja, wone na sewjernej stronje pak do Wódry. Při wuchodnym kóncu horin wužórli so rěka Bobr.

Tež zwonka Kyrkonošow znate su powědki wokoło hobra „Rübezahl“ (čěsce Krakonoš), kiž ma w horinach swoju domiznu.

Kyrkonoše běchu hač do srjedźowěka njewobsydlene. Potom natwarichu šlescy knježićeljo w sewjernym předkraju horin namjezne hrody, zo bychu móhli wobstražować swoju hranicu. Wokoło tych hrodow zasydlichu so frankowscy, sakscy a durinscy sydlerjo. W lěće 1288 załoži so Jelenia Góra jako prěnje město. Wažnu rólu hraješe w slědowacych lětstotkach hač do Třicećilětneje wójny hórnistwo. Najprjedy wudobywachu předewšěm drohokamjenje a pozdźišo tež rudu.

Na čěskim boku zahajichu wobsydlenje wo wjele pozdźišo, hakle kónc 18. lětstotka. Tule běchu kolonisća z alpskeho regiona prěni wobydlerjo. Po Druhej swětowej wójnje bu němske wobydlerstwo na woběmaj stronomaj wusydlene – ze Šleskeje hłownje do wuchodneje Němskeje a tež do Łužicy, z Čechow hłownje do ameriskeho, ale tež do sowjetskeho wobsadźenskeho pasma.

Z lěta 1959 (Pólska) resp. 1963 (Čěskosłowakska) steja Kyrkonoše jako narodny park pod přirodoškitom. Najebać toho je hač do dźensnišeho tež wažny turistiski cil, wosebje za zymskich turistow. Wot 1992 je region wot UNESCO jako mjezynarodny biosferowy rezerwat připóznaty.

Wažne města w Kyrkonošach a jich wokolinje su Jelenia Góra, Karpacz, Szklarska Poręba a Kowary na pólskim boku kaž tež Harrachov, Vrchlabí, Špindlerův Mlýn, Pec pod Sněžkou a Trutnov w Čěskej.