serbska spisowaćelka From Wikipedia, the free encyclopedia
Herta Wićazec (němsce Johanne Henriette Lehmann; * 4. februara 1819 w Budyšinje; † 24. měrca 1885 w Budyšinje) bě prěnja serbska basnjerka.
Hačrunjež bě jeje serbske mjeno „Jetka“, wona „Herta“ pisaše. Herćiny nan bě Jan Korla Gusta Wićaz, krawc a wobsedźer hosćenca, a jeje mać rěkaše Marja, rodźena Mučerjec. Herta je swoje dźěćatstwo na Budyskej Kamjentnej hasy přežiwiła, hdźež stej staršej krawcownju měłoj, ale tež sadowu zahrodu, wo kotrejž pisaše basnjerka znowa a znowa na wšelakich městnach swojeho dźěła. Swoje cyłe žiwjenje je w Budyšinje bydliła a dźěłaše jako šwalča. Herta je jako jara wotewrjena duša wotrostła, štož je so pozdźišo změniło. Jara zahe je literarnje dźěłać započała – je hižo pisała, hdyž bě 13 lět stara. Herta je pozdźišo tež w chórje spěwała.[1]
Budyšin bě centrum duchowneho žiwjenja Serbow; wosebje wožiwjenje serbskeje kultury přez spěwanje serbskich spěwow w cyrkwi a załoženje Maćicy Serbskeje stej dobre wuměnjenja za serbsku kulturu tworiłoj. Tehdy Zejlerjowa zběrka ludowych spěwow hišće wušła njebě a eksistowaše jenož jako rukopis. W lěće 1856 bě so artikl Boženy Němcoveje w Serbskich Nowinach wozjewił, w kotrymž wona wo čěskich spisowaćelkach pisaše; Smoler je artikl tak komentował, zo móže so wón jenož na Hertu Wićazec jako serbska spisowaćelka dopomnić a zo su hač do lěta 1900 jenož dwě abo tři druhe serbske spisowaćelki wothladajo wot Herty znate, kotrež pak tajki wuznam kaž wona nimaja. Dokelž njemějachu w tym času Serbowki móžnosće dobreho šulskeho kubłanja abo dalekubłanja po Smolerju žana z nich ani w cyrkwi serbske spěwy spěwała njeje ani bibliju abo Serbske Nowiny čitała abo čitać móhła. Smoler je wo jednym podawku rozprawił: Bě so z jednej Serbowku w někajkej wsy zetkał, kotraž jemu při tutej přiležnosći mału serbsku knihownju přepoda, byrnjež serbsce ani rěčeć ani čitać njemóhła.
Herta njeje wosobinski přikład měła, kak so serbsce pisa a kak ma serbsku kulturu podpěrać – wona kaž wjele Serbow njeje wědźała, što je serbska identita. Hakle Jan Bohuwěr Mučink je ju k tomu inspirował, serbsce pisać, ale najprjedy je so wona za němsku literaturu zajimowała a je pilnje němskich klasikarjow studowała a je wšitko přiwzała. Jako młoda šwalča bě so w lěće 1841 z Mučinkom zeznała, kotryž je so tež z lyriku wuznał a kotryž bě jako młody wučer a jako publicist předměrca znaty, wosebje bě za jeho powučace powědančko „Ribowčenjo“ z lěta 1849 – jedyn přećel Mučinka je ju na nje skedźbnił. Wona je jemu při wuchodźowanju swoje aforizmy a basnje pokazała a wón je ju pozbudźił, serbsce pisać a swoje basnje na Serbske Nowiny pósłać, ale njeje jasne, hdy je wona započała, serbsce pisać. Hačrunjež je so Herta Wićazec z Smolerjom, z Bartkom, z Radyserbom a pozdźišo z Hórnikom zeznała, a hačrunjež je ju jara inspirowało, hdyž je Smoler swoje spěwy na spěwanskim wječoru pola přećelow spěwał, móžemy zwěsćić, zo cyłe dźěło zwisuje ze znajomstwom z Mučinkom. Tón je samo w swojej knize „Boža krasnosć w stwórbi“ z lěta 1854 někotre basnje Herty wozjewił.
W cyłku bě wona rjana žona, ale z nohomaj je problem měła, tak zo je wona chromiła. Dokelž bě jedna noha krótša hač druha snadź njeje muža měła, a snano so tohodla Mučink z njej njeje ženił. Chcyše pak hač do kónca žiwjenja z njej w přećelskim kontakće wostać. Njeje jasne, hač je dla problemow z nohami bolosće měła, w basnjach so jenož aluzija namaka. Wothladajo wot Mučinka je tež Smoler ju pozbudźił, dale serbsce pisać, a wona je dale, jenož z mału přestawku mjez lětami 1851 a 1854, hač do lěta 1859 pisała. Hakle jako so Mučink z Julijanu Louisu woženi, je Herta přestała jemu listy pisać a basnić. Čehodla je wona womjelknyła? Radyserb je na prašenje wotmołwił: dokelž su powědanja eksistowali, zo je sej ze swojimi spěwami chcyła muža popadnyć, ale Radyserb je nas tež dopomnił, zo je dale pisała, mjenujcy němske basnje a aforizmy za sekle na narownych wěncach za přiwuznych a znatych, ale wona njeje swoje basnje wozjewiła.
Jan Ceśli je pozdźišo wo Herće Wićazec a Mučinku w swojej antologiji pisał: „Herta a Horisław“ (Horisław bě Mučinkowy pseudonym). Wo kóncu jeje žiwjenja njewěmy wjele, jenož zo je so woporniwje wo chorych starała a zo je hač k swojej smjerći w měrcu lěta 1885 w Budyšinje bydliła. Mučinkej bě měsac před swojej smjerću listy na nju wróćo dał a wón njeje je zničił abo zhubił, hačrunjež bě sej wona přała, zo so listy spala.
Herta Wićazec słuša k ewangelskim Serbam štyrcetych lět wosomnateho lětstotka. Bohužel su jenož třiceći basnjow wot njeje zwostali, tohodla njeměješe za serbsku literaturu wulki wuznam. Wobsah jeje basnjow je lubosć k přirodźe a mystika, ale tež jeje dźěło je „miły šlewjer, kotry wosłabi barby radosće“, je to předčuće wosebiteje bolosće. Hakle Róža Domašcyna a Christian Prunitsch stej ju a jeje dźěło znowa hódnoćiłoj - po nimaj je wona předchadnica subjektiwiskeje lyriki. Domašcyna je tři fazy jeje dźěła wopisała: mjez l. 1848 – 1850, mjez l. 1850 – 1854 a mjez l. 1856 – 1858. Spočatk jeje dźěło je „Njezapomnička“, prěnja prozowa baseń wot njeje, kotraž je so w Serbskich Nowinach wozjewiła w lěće 1848 a kiž dopomina na idylu němskeje literatury teje doby.
prěnja faza (1848 - 1850): wona je do zjawnosće stupiła a je swoje dźěła we wšelakich nowinach publikowała. Temy su lubosć a ćerpjenja jeje duše.
druha faza (1850 - 1854): wona njeje ničo publikowała, to bě čas metafyziskeje refleksije wo nabožinje a přihotowanja aktiwneje fazy jeje basnistwa z křesćanskimi wobsahami
třeća faza (1856 – 1858): To je transcendentna faza jeje dźěła. Herta je so w druhim swěće pozhubiła, je depresiju přežiwiła, jenož čistosć wutroby a wěra stej puć k zbožu. Ale po Herće njeje zbožo na swěće ničo trajace, wona je předstawy woneho swěta wo raju měła. Antagonizm mjez zemskim swětom a wonym swětom je so w jeje basnjach formował. Wona je wo wěcach wšědneho žiwjenja pisała, kaž na přikład wo spěwanskich swjedźenjach, wo lubosći, wo přirodźe. Tuta faza je so metafyziska refleksija wo zwjazanosći k přirodźe mjenowała.
Michał Hórnik je w swojej Čitance z lěta 1863 na Hertu Wićazec skedźbnił. Po tym je Adolf Černý w lěće 1900 w Časopisu Maćicy Serbskeje (ČMS) podał zarys jeje žiwjenja a znowa wotkrył basnje Wićazec. W lěće 1906 slědowaše w samsnym časopisu dodawk k jeje žiwjenju – tež z němskimi basnjemi. Róža Domašcyna a Christian Prunitsch stej jeje dźěło 1993 znowa hódnoćiłoj – Wićazec so po tym jako předchadnica subjektiwneje lyriki wopisa.
Jedyn přikład jeje basnjow je „Čista wutroba“, baseń, na kotruž Michał Hórnik w jeho zhromadźenych basnjach skedźbnił.[2]
|
Čista wutroba Čista wutroba Čista wutroba Čista wutroba Čista wutroba Čista wotruba |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
