From Wikipedia, the free encyclopedia
Hak-kâ-ngî (Hon-sṳ: 客家語, yú hêm-cho Hak-kâ-fa, kán-chhṳ̂n Hak-Ngî) he Hon-ngî chhit-thai ngî-ngièn chû-yit, yû chhêu-ko si-chhiên van-ngìn sṳ́-yung. Hak-ngì yû kí chûng, fûn m̀-thùng thi̍t set. Yung Hak-ngì-chá kîn-chhoî Chûng-koet nàm fông kí sén: Kóng-tûng, Fuk-kien, Kông-sî, Kóng-sî, Si-chhôn, Fù-nàm, Kui-chû, Hoí-nám taú laû Thoì-vân. Chhoî fà-thi chû ngoi, yû haú-tó koet-kâ tû yû hiaú-kóng Hak-ngì kai yung-chá hi kî-mìn. Yîn-koet fò khì thâ Eû-chû koet-ga, Mî-koet, Fî-chû, Nàm Thai-phìn-yòng, Yin-thu, Fî-lṳ̍t-pîn, Mâ-loì-sî-â, Àu-chiu tén thi fông tû yû. Ho̍k-su̍t-sông, Hak-ngî yî Mòi-yen-fa cho thoi-péu; chhai Thoì-vân tú, Si-yen khiông he Hak-kâ-ngî ke kha khiòng-sṳ fông-ngièn.
Hak-kâ-ngî | |
---|---|
Hak-kâ-ngî | |
Mû-ngî koet-kâ / thi-khî |
Yî-hâ koet-kâ lâu thi-khî ke Hak-kâ-ngìn sa khiùn: Hiông-kóng Sîn-kâ-po Mâ-lòi-sî-â Yin-nì Ye̍t-nàm Thai-koet Yin-thu Jamaica Suriname Mauritius tén-tén Hak-kâ sa-khiùn chhi-kî thi-khî só sṳ́-yung. |
Khî-vet | Hak-kâ thi-khî |
Mû-ngî Sṳ́-yung ngìn-sú | 44,000,000 [1](2007[1]) |
Ngî-hì |
Hon-chhông Ngî-hì
|
Vùn-sṳ |
Hon-sṳ Hak-ngî Pha̍k-fa-sṳ Thòi-vân Hak-kâ-ngî Piâng-yîm Fông-on (Thòi vân) Hak-kâ fa piâng-yîm fông-on (Chûng-koet Yhai-liu̍k) Hak-ngî piâng-yîm (Hiông-kóng) |
Kôn-fông thi-vi | |
kôn-fông ngî-ngièn | Chûng-fà Mìn-koet[2] |
Sṳ̀n-ngin séu-sú ngî-ngièn | Chûng-fà Mìn-koet fap-thin thai-chung kâu-thûng kûng-khí-pô po-yung ngî-ngièn chṳ̂-yit [3] |
Kón-lî kî-kèu |
Chûng-fà Mìn-koet Hak-kâ Vî-yèn-fi (kiùn-han Thòi-vân thi-khî, fî khiòng-chṳ-sin kî-kèu) [4] Hiông-kóng Pún-thú Ngî-ngièn Pó-yuk Hia̍p-fi (mìn-kiên kî-kèu, sat yû mióng-chhàm ki-liu̍k Hiông-kóng Hak-kâ-fa lâu Hiông-kóng Vì-thèu-fa chṳ̂ fat-yîm ) |
Ngî-ngièn thoi-ma | |
ISO 639-3 |
hak |
Hak-kâ-ngî ke thûng-hàng fam-vì, kì ya-he Chûng-koet Thai-liu̍k vì-yit yit-chak mu̍t-yû sat-sén ke Hon-ngî-chhu̍k ngî-ngièn chhu̍k-khiùn |
Hak-kâ-ngî he Hon-chhu̍k Hak-kâ-ngìn ke mû-ngî, fûn-phu khî-vet tông kóng-fàm, pâu-koat yí Chûng-koet Thai-liu̍k tûng-nàm yèn-hói, nàm-phu, sî-phu (li-yì Si-chhôn) ke sén-fun, Hói-nàm, Hiông-kóng Sîn-kie, Thòi-vân, hói-ngoi Hak-kâ-ngìn yì-mìn thi-khî (yì Mô-lî-khiù-sṳ̂, Yin-thu, Mâ-lòi-sî-â, Sâ-pâ-chû tén-tén) . Pí-káu si̍p-chûng ke chûng-sîm vùn-fa-khî he Kóng-tûng-sén tûng-pet phu (chit Ye̍t-tûng, Ye̍t-pet), Kông-sî ke nàm-phu (Kàm-nàm), Fuk-kien ke sî-phu (chit Mên-sî), liá-têu thi-khî thúng chhṳ̂n-cho Mên-Ye̍t-Kàm sâm-kok thi-tai, ya hêm-cho Mên-Ye̍t-Kàm piê-khî.
Yîn-vi “Hak-kâ” liá-chak hêm-fap pin-mò liù-hàng yî yit-têu thi-kî, ku-só Hak-kâ-ngî yû mò-séu phe̍t-ke hêm-fap. Lie̍t-péu yì-hâ poi:
Hêm-fap | Fûn-phu thi-khî | Hêm-fap yù-lòi | Fu-chu |
---|---|---|---|
Hak-kâ-fa | Kóng-tûng tûng-phu, pet-phu; Fuk-kien sî-phu, Kông-sî sî-nàm phu tén | siên-yû “Hak-kâ-ngìn” hêm-fap, heu yû “Hak-kâ-ngî” hêm-fap | Chṳn-sṳt chhòng-ha̍p yin chhṳ̂n-vi Hak-kâ-ngî, Hak-ngî |
Ngâi-fa | Ye̍t-sî, Kui-nàm tén thi-khî | Yîn-vi thi-yit ngìn-chhṳ̂n vi Ngài (𠊎) yì tet-miàng [5] | |
Sîn-mìn-fa | Kóng-sî | Siông-tui yî Chong-chhu̍k lâu Ye̍t-chhu̍k-ngìn, Hak-kâ-ngìn he sîn yì-mìn, só-yî tông-thi-ngìn hêm-cho Hak-kâ-ngî cho Sîn-mìn-fa | |
Mak-ke-fa | Kóng-sî | Yin Hak-kâ-ngî thi̍t-set chhṳ̀ “Mak-ke” yì-yèn tet-miàng [5] | |
Fài-yén-fa | Kóng-sî Thùng-kú-yen tén-thi, Fù-nàm Liù-yòng-sṳ tén phu-fun thi-khî | Yin Chhîn-chêu Hak-sit-ngìn ngi̍p-sit fài-yén tû yì tet-miàng [6] | Yit-pân chṳ́-ke he Hak-ngî Thùng-kú phién. |
Hak-siang-fa | Fù-nàm | Ngièn-yî khì-thâ mìn-hì tui Hak-kâ-ngî ke hêm-fap | Liù-yòng tông-thi Hak-kâ-ngìn ya chhṳ-chhṳ̂n Hak-siang-ngìn |
Ye̍t-tûng-fa | Thoì-vân | Thoì-vân Ngit-kí Sṳ̀-khì, Sit-kon Kóng-tûng-sén ke Thoì-vân thú-mìn pûn ki-chai cho “Ye̍t-sit” fe̍t-chá “Ye̍t-tûng-ngìn”, só-yung ngî-ngièn fûn hêm-cho “Ye̍t-tûng-ngî ”,“Ye̍t-tûng” yì “Kóng-tûng” | Hien-thoi Thoì-vân yí-kîn séu-yung liá-chúng hêm-fap |
Ngî-ngièn ho̍k-kâ yit-pân tsiông Kóng-tûng Mòi-yen-fa khon-tso Hak-kâ-ngî ke tién-hìn thoi-péu[7]. Tshai Thòi-vân,tshiu yî Si-yen-fa vì tién-hìn thoi-péu (kì lâu Mòi-yen-fa yû tông-tô siông-thùng),thai-tsong yun-sû tú ke Hak-kâ-ngî kóng-po sṳ́-yung ke thai-tô he kî. m-ko pin-mò sùn-tshai yit-tsak kông-yin ke pêu-tsún khéu-yîm. Sûi-yèn Mòi-yen-fa he Hak-kâ-ngî thoi-péu,m-ko,mìn-kiên tui “Mòi-yen-fa tsok-vì Hak-kâ-ngî pêu-tsún-yîm”khiet-fap ngin-thùng,tô-su sṳ́-yong fî Mòi-yen-fa ke Hak-kâ-ngìn yit-pân m-voi kóng Mòi-yen-fa,sim-tsṳ lâu kóng Mòi-yen-fa ke ngìn kâu-liù sṳ̀ hàn-yû yit-têu kêu-thûng tsông-ngoi.
Hak-kâ-ngî tshai 《tsûng-koet-ngî-ngièn-thi-thù-tshak》 tú fûn-va̍k tso pat-phién:Ye̍t-thòi-phién,Ye̍t-tsûng-phién,Fi-tsû-phién,Ye̍t-pet-phién,Thîn-tsû-phién,Nèn-liùng-phién,Yî-kui-phién,Thùng-kú-phién。Tshù-hôi song-poi só-kóng ke pat-phién,hàn-yû yit-têu mò fûn-phién ke Hak-kâ-ngî fông-ngièn,hó-tshiong Ye̍t-sî,Kui-tûng-nàm,si-tshôn tén thi-khî ke Hak-kâ-ngî[8].