Çhengey (çhaghteraght)

Ta çhengey ny tasht ceaghlagh jeh cowraghyn as ymmyd jeant jeu son çhaghteraght, chammah as ny reillyn as coryssyn ta reaghey yn aght t'ou laueaghey ad. Ta çhengey çheet er lheid y corys er lheh, myr sampleyr, Frangish ny Gaelg. Ayns y cheeal cadjin, t'ad cur glare er y phenomenon hene, dy ghra myr shen, jargaght deiney ymmyd jeh lheid y corys y yannoo. Cha nel scoillaryn goaill rish dy vel glare ec cretooryn erbee er lhimmey jeh deiney. Ta coryssyn çhaghteraght ec shiartanse dy chretooryn, agh cha nel ny troyn cheddin ocsyn as ec glare deiney.

Ta'n art shoh mychione coryssyn çhaghteraght eddyr deiney. Son y muskyl 'sy veeal, jeeagh er çhengey (ronsaghey-kirpey).

Çhengey

Ta sorçh ny ghaa dy hengey ayn:

• çhengey deiney - çhengey as ymmyd jeant jeh liorish deiney son çhaghteraght cadjin.
• çhengey formoil - tasht jeh focklyn ny cowraghyn. Cha nel feme erbee eck er keeal; she eie co-ordrailagh t'ayn. Ta ymmyd jeant jeu ayns resoon as sheanse co-earrooagh.
• far-hengey, ny çhengey troggit - çhengey as e grammeydys, fockle-hasht, sheeanchoryssaght as troyn elley er ny reaghey liorish sleih er fa ennagh. Ta ymmyd jeant jeu son dy chooney çhaghteraght eddyr sleih; ayns skeealyn; as son prowaltyssyn er glare.

Troyn çhengaghyn

Ta çhengaghyn goaill stiagh:

• tasht jeh cowraghyn (focklyn) goit rish dy cadjin ec adsyn ta jannoo ymmyd j'ee.
• ny keealyn t'ec dagh fockle ny raa (semantaght).
• grammeydys, dy ghra myr shen, reillyn ta reaghey eddyr-obbraghey troggalagh ny cowraghyn shoh. Ta reillyn grammeydagh lhiggey da ymmydeyryn jannoo ymmyd jeh tasht çheorit jeh cowraghyn son dy chroo raaghyn erskyn towse ta biallagh da'n corys grammeydagh.
• reillyn ta reaghey obbraghey co-hecks er keeall y fockle (keealloaylleeaght)

Ta cowraghyn dagh çhengey skelimagh. Cha nel ad agh cowraghyn as sleih er goardail y keeal (ny keealyn) oc rish y cheilley. Cha nel feme erbee ayn dy vel keeal er lheh ec cowrey er lheh, ny cowrey er lheh ec keeall er lheh. Myr sampleyr, ta fockle nada ec Spaainish, as y keeal veg echey. Cha nel tro undinagh erbee ec yn sheean ta cur er Spaanisheyryn dy chiangley rish yn eie veg. Foddee oo cur sheeanyn erbee er yn eie (myr sampleyr, y fockle Gaelgagh veg), agh ta dy chooilley Spaainisheyderyn gynsaghey dy chur ry-cheilley y sheean shoh as yn eie shoh. Er y laue elley, da sleih as Sloveanish ny Serbish oc, ta keeal elley ec nada: "jerkallys".

She bun ta'n art shoh. Cur rish, son foays y yannoo da Wikipedia.