Sleih-champ Auschwitz
moggyl Germaanagh dy champyn-baaish as sleih-champyn va bunnit lesh ny Natseeyn 'sy Pholynn From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ta 'Auschwitz, ta enmyssit Oświęcim chammah, çheet er ard-hroggalys ny smoo na 40 sleih-champyn as campyn baaish fo stiurey as lesh y Ghermaan Natseeagh 'sy Pholynn chummaltit (ayns ayrn va goit stiagh 'sy Ghermaan hene 'sy vlein 1939)[1] car y Nah Chaggey Dowanagh as y Deherree. V'eh jeant jeh Auschwitz I, yn ard-champ (Stammlager) ayns Oświęcim; Auschwitz II-Birkenau, sleih-champ as camp baaish marish shamyryn gas, Auschwitz III-Monowitz, camp obbree da'n cholught covestit kemmiganeyn IG Farben, as dussanyn dy fo-champyn.[2] Haink ny campyn dy ve coontit myr laaragh mooar son Feaysley Jerrinagh ny Natseeyn da feysht ny h-Ewnyn.

Lurg toshiaght y Nah Chaggey Dowanagh lesh y Ghermaan tra ren ee ruegey yn Pholynn ayns Mean Fouyir 1939, hyndaa yn Schutzstaffel (SS) Auschwitz I, barrickyn armee, myr camp pryssoonagh caggee.[3] Y chied ymmyrkey dy chumrailee pholitickagh dys Auschwitz, v'eh jeant er y vooar chooid smoo jeh Polynnee (dauesyn va'n camp bunnit, hoshiaght). She Polynnee va tromlagh ny cumrailee car y chied daa vlein.[4] Ayns Boaldyn 1940, chur kimmee Ghermaanagh va currit dys y champ myr fieaumanee bun rish ambee yn tadaght 'sy champ. Va cumrailee bwoailt, torçhit, as currit gy baase son oyryn jeh beggan scansh. Haghyr ny chied ghassaghyn—jeh cumrailee Hoveidjagh as Pholynnagh—ayns block 11 jeh Auschwitz I mygeayrt Luanistyn 1941.
Ghow ny Natseeyn toshiaght rish troggalys Auschwitz II y chied vee ny yei shen as veih 1942 derrey 1944 jeianagh, ren traenyn-lught ymmyrkey Ewnyn veih dagh ayrn jeh'n Oarpey chummaltit dys ny shamyryn gas ayn. Ass 1.3 villioon sleih va currit dys to Auschwitz, 1.1 villioon er nyn marroo ayn. Ta earroo ny dreihyn goaill stiagh 960,000 Ewnyn (865,000 v'er nyn marroo jeeragh lurg y roshtyn oc), 74,000 Polynnee neu-Ewagh, 21,000 Romanee, 15,000 cappee chaggee Hoveidjagh, as seose dys 15,000 elley.[5] Adsyn nagh row er nyn marroo ayns gassaghyn, v'ad er nyn marroo lesh y ghortey, lesh y jeeigeyrys, lesh yn asslaynt, lesh cuirr-gy-baase er lheh, ny lesh soiaghyn bwoaillee. Va sleih elley er nyn marroo ayns prowaltyssyn lheeys.
Ren 802 phryssoonagh er y chooid sloo eabyn dy scapail, 144 jeu dy rahoil, as er 7 Jerrey Fouyir 1944, ren daa unnid Sonderkommando, va jeant ass cumrailee va gobbraghey er ny shamyryn gas, launshey irree-magh neurahoil. Lurg y Deherree, cha ren agh 789 skimmee Schutzstaffel (ny sloo na queig jeig 'sy cheead) shassoo ny binkin cairys.[6] Va shiartanse jeu currit gy baase, goaill stiagh kione-ard y champ Rudolf Höss. Ta failleil ny Co-chaarjyn freggyrt rish ny coontyssyn leah jeh ny h-ard-ghunveryssyn lesh bleaystanys y champ ny yn raad yiarn coontit foast arganeyssagh.
As yn Armee Jiarg Soveidjagh çheet dys Auschwitz ayns Jerrey Geuree 1945, roish jerrey yn chaggey, cur yn SS y chooid vooar jeh pobble yn champ sheear er |cosheeaghtyn baaish dys campyn çheusthie jeh'n Ghermaan as yn Austeyr hene. Ren sidooryn Soveidjagh seyrey yn camp er 27 Jerrey Geuree 1945, laa t'er ny chelloorey veih'n vlein 2005 myr Laa Cooinaghtyn Eddyrashoonagh y Deherree. Ayns ny jeihaghtyn lurg y chaggey, ren mayrnee lheid as Primo Levi, Viktor Frankl, Elie Wiesel, as Edith Eger screeu cooinaghtyn er ny haghyr dauesyn ayn, as haink y camp dy ve ny chowrey kionyssagh jeh'n Deherree. 'Sy vlein 1947, vunnee yn Pholynn Thie Tashtee Steat Auschwitz-Birkenau er laaragh Auschwitz I as II, as 'sy vlein 1979 v'eh enmyssit myr Laaragh Eiraght Dowanagh lesh UNESCO. She Auschwitz laaragh yn ard-ghunverys smoo ayns un voayl rieau.[7][8]
Remove ads
Imraaghyn
Kianglaghyn magh
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads
