From Wikipedia, the free encyclopedia
મગ એ એક પ્રકારનું કઠોળ છે. મગનું મૂળ વતન ભારતીય ઉપખંડમાં છે.[1] આ ઉપરાંત જાપાન , શ્રીલંકા, બર્મા, પાકિસ્તાન, ઈરાન, ઈરાક, ઈન્ડોનેશિયા, વિએટનામ અને દક્ષિણ એશિયાના બીજા ભાગો અને યુરોપના સૂકા ક્ષેત્રો તેમજ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ [2][3] માં ઉગાડવામાં આવે છે. આનો ઉપયોગ તીખી અને મીઠી એવી બંને પ્રકારની વાનગીઓ બનાવવા માટે થાય છે. મગ સામાન્ય રીતે ભારતીય અને ચાઇનીઝ ભોજનમાં વપરાય છે.
મગ | |
---|---|
મગ | |
સુકાઈને ખુલ્લી થયેલ મગની શીંગ | |
વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ | |
Kingdom: | Plantae |
(unranked): | સપુષ્પ |
(unranked): | દ્વિદળી |
(unranked): | રોઝીડ્સ |
Order: | ફાબેલ્સ |
Family: | ફાબેસી |
Genus: | વિગ્ના (Vigna) |
Species: | રેડિઆટા (V. radiata) |
દ્વિનામી નામ | |
વિગ્ના રેડિઆટા (Vigna radiata) લિનિઅસ (L.) R. Wilczek | |
સમાનાર્થી (વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ)/અન્ય નામ | |
ફેઝિઓલસ ઑરિઅસ (Phaseolus aureus) Roxb. |
આહારનું પોષણ મુલ્ય પ્રતિ 100 g (3.5 oz) | |
---|---|
શક્તિ | 1,452 kJ (347 kcal) |
કાર્બોદિત પદાર્થો | 62.62 g |
શર્કરા | 6.60 g |
રેષા | 16.3 g |
1.15 g | |
નત્રલ (પ્રોટીન) | 23.86 g |
વિટામિનો | |
વિટામિન સી | (6%) 4.8 mg |
મિનરલ | |
કેલ્શિયમ | (13%) 132 mg |
મેગ્નેશિયમ | (53%) 189 mg |
ફોસ્ફરસ | (52%) 367 mg |
પોટેશિયમ | (27%) 1246 mg |
સોડિયમ | (1%) 15 mg |
| |
ટકાવારી અમેરિકા (USA)ના સંદર્ભમાં પુખ્ત વયના વ્યક્તિ માટે ભલામણ પર આધારિત છે. સ્ત્રોત: USDA Nutrient Database |
આહારનું પોષણ મુલ્ય પ્રતિ 100 g (3.5 oz) | |
---|---|
શક્તિ | 126 kJ (30 kcal) |
કાર્બોદિત પદાર્થો | 5.94 g |
શર્કરા | 4.13 g |
રેષા | 1.8 g |
0.18 g | |
નત્રલ (પ્રોટીન) | 3.04 g |
વિટામિનો | |
વિટામિન સી | (16%) 13.2 mg |
મિનરલ | |
કેલ્શિયમ | (1%) 13 mg |
મેગ્નેશિયમ | (6%) 21 mg |
ફોસ્ફરસ | (8%) 54 mg |
પોટેશિયમ | (3%) 149 mg |
સોડિયમ | (0%) 6 mg |
| |
ટકાવારી અમેરિકા (USA)ના સંદર્ભમાં પુખ્ત વયના વ્યક્તિ માટે ભલામણ પર આધારિત છે. સ્ત્રોત: USDA Nutrient Database |
આહારનું પોષણ મુલ્ય પ્રતિ 100 g (3.5 oz) | |
---|---|
શક્તિ | 441 kJ (105 kcal) |
કાર્બોદિત પદાર્થો | 19.15 g |
શર્કરા | 2.00 g |
રેષા | 7.6 g |
0.38 g | |
નત્રલ (પ્રોટીન) | 7.02 g |
વિટામિનો | |
વિટામિન સી | (1%) 1.0 mg |
મિનરલ | |
કેલ્શિયમ | (3%) 27 mg |
મેગ્નેશિયમ | (0%) 0.298 mg |
ફોસ્ફરસ | (14%) 99 mg |
પોટેશિયમ | (6%) 266 mg |
સોડિયમ | (0%) 2 mg |
| |
ટકાવારી અમેરિકા (USA)ના સંદર્ભમાં પુખ્ત વયના વ્યક્તિ માટે ભલામણ પર આધારિત છે. સ્ત્રોત: USDA Nutrient Database |
મગને ગ્રીન ગ્રામ કે ગોલ્ડન ગ્રામ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે અને તે ઝીણા અને રંગમાં લીલા હોય છે.
મગ ભારતમાં બધે ઠેકાણે થાય છે. સામાન્ય રીતે મગ દરેક જાતની જમીનમાં થાય છે, છતાં તેને હલકી, ગોરાડુ કે મધ્યમ, કાળી અને સારા નિતારવાળી જમીન વધુ માફક આવે છે. મગ કાળા, લીલા, પીળા, ધોળા અને રાતા એમ ઘણી જાતના થાય છે. મગની દાળમાં ચોખા ભેળવી ખીચડી બનાવાય છે. જે ગુજરાતમાં રાત્રીના ભોજનમાં મોટા ભાગના ઘરોમાં નિયમિત ખવાય છે. માંદગીમાં કે ઉપવાસ પછી, અગ્નિ સાવ મંદ પડી ગયો હોય ત્યારે, મગનું ઓસામણ, મગનું પાણી, મગની દાળ કે ઢીલી ખીચડી ખાવી જોઈએ. મગ પચવામાં ખુબ હલકા તેમજ પૌષ્ટિક છે.
મગની ખેતી સર્વ પ્રથમ મોંગોલિયામાં કરવામાં આવી છે. ત્યાં આ મગ જંગલમાં ઊગે છે.[4][5] ભારતમાં પણ પુરાતાત્વીક સ્થળોએ મગના કાર્બોદિત દાણાઓ મળ્યા છે.[6] આ ક્ષેત્રો છે: હડ્ડપન સંસ્કૃતિ ક્ષેત્રનો પૂર્વ ભાગ જે પંજાબ અને હરિયાણામાં આવેલ છે. આ ક્ષેત્રમાં મળેલા દાણા ૪૫૦૦ વર્ષ જુના હોવાનું જણાયું છે. દક્ષીણ ભારતના કર્ણાટક રાજ્યમાં ૪૦૦૦ વર્ષ જુના મગના દાણાં મલ્યાં છે. આને કારણે અમુક વિદ્વાનો મગની ખેતી બે ઈતિહાસ માને છે. દક્ષિણ ભારતમાં ૩૫૦૦થી ૩૦૦૦ વર્ષ જુના મોટા કદના મગના દાણા મળ્યા છે.[5] ૩૫૦૦ વર્ષ પહેલાં સમગ્ર ભારતમાં મગની ખેતી મોટા પાયે થતી હતી. ખેતી કરાયેલ મગ અહીંથી ચીન અને દક્ષિણ એશિયાન અન્ય ભાગોમાં ફેલાયા. થાઈલેંડમાં ખાઓ સામ કાઇઓ નામના સ્થળે મળેલ ખોદકામમાં ૨૨૦૦ વર્ષ જુના મળી આવ્યા છે. [7] પેમ્બા ટાપુ પરની શોધમાં જણાયું છે કે ૯મી અને ૧૦મી સદીના સ્વાહીલી વેપાર કાળમાં મગનું વાવેતર આફ્રિકામાં થયું.[8]
મગના કઠોળને બાફીને તે નરમ થયા પછી વપરાશમાં લેવાય છે. લીલાં ફોતરાં ઉતારી દેતા મગની દાળ હલકા પીળા રંગની દેખાય છે.[2] મગની પેસ્ટ તેને પલાળી બાફીને પલ્વરાઈઝ કરીને બનાવી શકાય છે.[2]
ભારતીય ખોરાકમાં આખા મગને બાફીને તેનો શાક તરીકે ઉપયોગ કરાય છે. તમિલનાડુ અને આંધ્ર પ્રદેશમાં મગને બાફીને ખમણેલું નારિયેળ ઉમેરીને વઘારવામાં આવે છે આ વાનગીને "સુંડલ" કહેવાય છે.
છોતરા વગરની મગની દાળને બાફીને તેમાંથી દાળ બને છે. કેરળમાં તેને પરિપ્પુ કહે છે.
કેરળમાં મગની દાળમાંથી કાંજી બનાવીને તેને ભાત સાથે પીરસાય છે. ફોતરાવગરની દાળમાંથી મીઠા સૂપ પણ બનાવાય છે.
ગુજરાતમાં મગની ફોતરાંવાળી દાળ અને ફોતરાં ઉતારેલી દાળ ભેગી કરીને, પલાળીને વાટી લેવામાં આવે છે. તેને થોડો સમય આથો આવવા માટે રાખવામાં આવે છે. આ ખીરામાં લીલા મરચાં, આદું, કોથમીર, વગેરે નાખીને તેના વડા ગરમ તેલમાં તળવામાં આવે છે. આ વડાને દાળવડા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં દાળવડા એ બપોરના નાસ્તા તરીકે એક અલાયદું સ્થાન ધરાવે છે.
ભારતના અમુક ક્ષેત્રોમાં મગની દાળના પૂડલા બનાવીને ખવાય છે, ખાસ કરીને ઉત્તર ભારત તરફ, મુંગ દાલકા ચિલ્લા નામે આ વાનગી ઘણી ખવાય છે. આંધ્ર પ્રદેશમાં તેને પેસરત્તુ કહે છે. મગની દાળને ૧૨ કલાક પલાળી, વાટી, તેમાં આદુ મરચાં ઉમેરીને આ વાનગી બને છે. આ વાનગી સવારના નાસ્તામાં ખવાય છે.
ફોતરા વગરની દાળમાંથી તામિળનાડુમાં પોંગલ નામની વાનગી બને છે. જે ગુજરાતી લોકોની ખીચડીને મળતી આવે છે. આ વાનગી મીઠાવાળી તેમજ ગળી એમ બંને પ્રકારની બને છે. મીઠી વાનગીને ચક્રી (શકરી- પારંપારિક તમિલમાં 'શ' હોતો નથી) પોંગલ કહે છે.
આને નારિયેલના દૂધ સાથે મગની દાળ મિશ્ર કરી એક મીઠી તરલ વાનગી પાયસમ બનાવવામાં આવે છે
ફણગાવેલા મગ મેળવવા માટે તેને દિવસના પ્રકાશમાં ચાર કલાક ભીંજાવવામાં આવે છે અને ત્યાર બાદ અંધારામાં લટકાવવામાં આવે છે. તેને કૃત્રીમ પ્રકાશમાં પણ ઉગાડવામાં અવે છે. ચીનમાં ફણવાવેલા મગના મૂળને લસણ, આદુ, લીલાં કાંદા અને મીઠામાં ભેળવેલી માછલી આદી ઉમેરીને શાક તરીકે ભોજનમાં ખવાય છે. વિએટનામમાં ફણગાને સ્પ્રીંગ રોલના ભરણ તરીક વપરાય છે અને ફો નામને વાનગી શણગારવા પણ તે વપરાય છે. મલેશિયાની અને પેરનકન રસોઈમાં તે ઘણી વાઙીઓમાં વપરાય છે જેમ કે ચાર ક્વાય ટ્યુ, હોકીન મી, મી રેબસ, પાસેમ્બોર. કોરિયામાં અધકચરાં રાંધેલા કે સાંતળેલા ફણગા ભોજનમાં સાઈડ ડીશ તરીકે ખવાય છે. આ વાનગીમાં મૂળીયા ને બ્લાન્ચ કરી (એ મિનિટ થી પન ઓછો સમય ગરમ પાણીમાં રાખે તરત ઠંડા પાણી વડે ઠંડા પાડવા) રાઈનું તેલ, લસણ, મીઠું અને અન્ય મસાલા ભેળવી બનાવાય છે. ફીલીપાઈન્સમાં આના ફણગામાંથી લુમ્પીઆ રોલ્સ બનાવાય છે તેને લુમ્પિઆઙ ટોગ કહે છે.
મગની વાટીને તેમાંથી કાંજી કાઢવામાં આવે છે. મગની આવી કાંજી નો ઉપયોગ કરીને સેલોફેન નુડલ (બીન ઠ્રેડ નુડલ, બીન થ્રેડ્સ, ગ્લાસ્q નુડલ્સ, ફેન્સેઆ. ટુંગ હું, મીઈન બુન તાઉ તરીકે પણ ઓળખાય છે) બનાવવામાં આવે છે. આ નુડલને ગરમ પાણીમાં નાખતા તે નરમ અને લપસણી બને છે. આના વિકલ્પ તરીકે નુડલ્સને બદલે પટ્ટીઓ અને શીટ પણ મળે છે. કોરિયામાં મગની કાંજીમાંથી તૈયાર કરેલી જેલી બને છે. ઉત્તરચીનમાં પણ તેવી જેલી ખાસ ઉનાળામાં ખવાય છે.
ગુજરાતીમાં મગ વિશે આ જોડકણું પ્રસિધ છે - મગ કહે હું ઝીણો દાણો, મારે માથે ચાંદુ, બે ચાર મહિના મને ખાય તો માણસ ઉઠાડું માંદુ.
મગને લાગતી કહેવત - "મગ જે પાણીએ ચડતા હોય તે પાણીએ જ ચડાવાય" અને રૂઢીપ્રયોગ- "મગનું નામ મરી ન પાડવું" , "મગ ચલાવે પગ" પણ પ્રસિદ્ધ છે.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.