ધ્રુવીય રીંછ

ધ્રુવીય રીંછ (ઉર્સસ મેરીટીમસ) એક રીંછ છે,જે મુખ્યત્વે આર્ક્ટિક મહાસાગર અને આજુબાજુનાં સમુદ્ર અને ભૂમિ ક્ષેત્રોને ઘેરતા આર્ક્ટિક સર્કલનું વતની છે. એ વિશ્વનું સૌથી મોટું માંસાહારી છે અને આશરે સર્વભક્ષી કોડિએક રીંછ જેટલા જ કદ સાથે એ સૌથી મોટુ રીંછ પણ છે.^[૩] પુખ્ત નરનું વજન આશરે 350–680 kg (770–1,500 lb) હોય છે,^[૪] જ્યારે પુખ્ત માદા એના લગભગ અડધા કદની હોય છે. ભૂરા રીંછનુ ખૂબ નજીકનું સંબંધી હોવા છતા,તેણે મર્યાદિત પારિસ્થિતિક સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું છે,જેમાં ઠંડા તાપમાન માટે,હિમ,બરફ અને ખુલ્લા પાણીમાં ચાલવા માટે અને સીલના શિકાર માટે કે જે તેના આહારનો મુખ્ય સ્રોત છે,તેને અનુકુલિત ઘણી શારીરિક વિશેષતાઓ છે.^[૫] મોટા ભાગે ધ્રુવીય રીંછ જમીન પર જન્મ લેવા છતા,તેઓ પોતાનો મોટા ભાગનો સમય દરિયામાં વિતાવે છે(એથી એના વૈજ્ઞાનિક નામ નો અર્થ છે"દરિયાઇ રીંછ")અને તેઓ ફક્ત સમુદ્રી હિમ પર સતત શિકાર કરી શકે છે,તેથી તેઓ વર્ષનો મોટો ભાગ જામી ગયેલ સમુદ્ર પર વિતાવે છે.

Polar Bear
પર્યાવરણ સંરક્ષણ સ્થિતિ
અંશત: નિર્બળ  (IUCN 3.1)[૧]
વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ
Kingdom:	Animalia
Phylum:	Chordata
Class:	Mammalia
Order:	Carnivora
Family:	Ursidae
Genus:	'Ursus'
Species:	''U. maritimus''
દ્વિનામી નામ
Ursus maritimus Phipps, 1774[૨]
Polar bear range
સમાનાર્થી (વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ)/અન્ય નામ
Ursus eogroenlandicus Ursus groenlandicus Ursus jenaensis Ursus labradorensis Ursus marinus Ursus polaris Ursus spitzbergensis Ursus ungavensis Thalarctos maritimus

ધ્રુવીય રીંછને નાશપ્રાયઃ જાતિ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવેલ છે,જેની 19માંથી 8 ઉપસંખ્યામાં ઘટાડો થયેલ છે^[૬]. દાયકાઓથી,અપ્રતિબંધિત શિકાર^{[સ્પષ્ટતા જરુરી]}ને લીધે આ જાતિના ભાવિ માટેની આંતરરાષ્ટ્રીય ચિંતામાં વધારો થયો છે,નિયંત્રણો અને મર્યાદાઓ લાગુ પાડ્યા બાદ સંખ્યામાં ફરીથી વધારો થયો છે^{[સંદર્ભ આપો]}. હજારો વર્ષોથી,ધ્રુવીય રીંછ,આર્ક્ટિકના વતની લોકોના ભૌતિક,આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક જીવનનું મહત્વનું અંગ છે,અને ધ્રુવીય રીંછનો શિકાર એમની સંસ્કૃતિનો અગત્યનો ભાગ છે.

આઈ.યુ.સી.એન. ગ્લોબલ વોર્મિંગને ધ્રુવીય રીછ માટેના સૌથી મોટા ખતરારૂપે સૂચિત કરે છે,દરિયાએ બરફ્ના આવાસ પીગળી જતા તેની પર્યાપ્ત ખોરાક શોધવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો થાય છે. આઈ.યુ.સી.એન.(IUCN) મુજબ,"જો વાતાવરણની આ જ હાલત રહી તો ધુવીય રીંછ 100 ^[૭]વર્ષોમાં તેના મોટા ભાગના ક્ષેત્રોમાંથી નાશ થઇ જશે." 14 મે,2008,અમેરિકી આંતરિક વિભાગે લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિ અધિનિયમ મુજબ ધ્રુવીય રીંછનો લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિની યાદીમાં સમાવેશ કર્યો.

નામ અને વ્યુત્પત્તિ શાસ્ત્ર

કોન્સ્ટેનન્ટાએન જોહન ફીપ્સ ધ્રુવીય રીંછને એક અલગ પ્રજાતિ તરીકે વર્ણવનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હતા.^[૭] એમણે વૈજ્ઞાનિક નામ ઉર્સસ મેરીટીમસ પસંદ કર્યુ,જે 'દરિયાઇ રીંછ'નુ લેટિન છે,^[૮]આ પ્રાણીના મૂળ આવાસને કારણે છે. ઇનુએટ આ પ્રાણીને નાનૂક કહે છે.^[૯](એનુપિએક ભાષામાં નાનુક તરીકે લિપ્યાંતરિત,^[૧૦] યુપિક પણ સાબેરિયન યુપિકમાં રીંછને નાનૂક કહે છે.^{[સંદર્ભ આપો]}ચુક્ચી ભાષામાં રીંછને ઉમ્કા કહે છે. રશિયનમાં સમાન્ય રીતે તે бе́лый медве́дь(bélyj medvédj ,સફેદ રીંછ),છતાં પણ જે જૂનો શબ્દ હજી વપરાશમાં છે તે છે ошку́й (Oshkúj,જે કોમી ઓસ્કી-"રીંછ" પરથી આવ્યો છે)^[૧૧] ફ્રેંચમાં,ધ્રુવીય રીંછને અવર્સ બ્લેન્ક (સફેદ રીંછ) કે અવર્સ પોલેઇર (ધ્રુવીય રીંછ) કહે છે.^[૧૨] નોર્વે પ્રશાસિત સ્વાલબાર્ડ દ્વીપસમૂહમાં.ધ્રુવીય રીંછને Isbjørn ("હિમ રીંછ") કહે છે. પૂર્વમાં,ધ્રુવીય રીંછને તેના ખુદના જીવસમૂહ થેલેરેક્ટો સમાં માનવામાં આવેલ હતું.^[૧૩] જો કે,ધ્રુવીય રીંછ અને ભૂરા રીંછ વચ્ચેની સંકર જાતિના સબૂત,અને આ બંને પ્રજાતિઓની હાલની પારિસ્થિતિક ભિન્નતા,આ અલગ જીવસમૂહ્ની સ્થાપનાનુ સમર્થન નથી કરતી,અને તેથી ઉર્સસ મેરીટીમસ ,જેમ ફિપ્સે પહેલા રજુ કર્યું હતું.^[૧૪]

વર્ગીકરણ અને ઉત્ક્રાંતિ

ધ્રુવીય રીંછ સીલનો શિકાર કરવા દરિયાઇ બરફ પર એક માધ્યમ તરીકે આધાર રાખે છે.વિશાળ પગ,અને ટૂંકા તીક્ષ્ણ,મજબૂત પંજા આ પર્યાવરણના અનુકૂલનો છે.

રીંછ કુળ ઉર્સિડે,બીજા માંસભક્ષીઓથી 38 કરોડ વર્ષ પહેલા જુદા પડી ગયા હતું. ઉર્સિને ઉપકુળ આશરે 4.2 કરોડ વર્ષ પહેલા ઉદ્‌ભવ્યું હતું. અશ્મિલ અને ડી.એન.એ ના પુરાવા મુજબ,ધ્રુવીય રીંછ ભૂરા રીંછ,ઉર્સસ એક્ટોસ થી ,આશરે 150,000 વર્ષ પહેલા જુદા પડી ગયાં.^[૧૫] સૌથી પ્રાચીન અશ્મિલ 130,000થી 110,000 વર્ષ જૂનું જડબાનું અસ્થિ છે જે,2004માં પ્રિન્સ ચાર્લ્સ ફોરલેન્ડમાં મળી આવેલ^[૧૫]. અશ્મિલો દર્શાવે છે કે દસથી વીસ હજાર વર્ષ અગાઉ ,ધ્રુવીય રીંછની દાઢ ભૂરા રીંછથી ઘણી ખરી અલગ પડી ગઇ હતી. એવું મનાય છે કે ધ્રુવીય રીંછ,પ્લિસ્ટોસીનમાં હિમાચ્છાદન અવધિ દરમ્યાન ભૂરા રીંછની વસ્તીથી અલગ પડી ગયાં.^[૧૬]

તાજેતરના મોટા ભાગના નિરીક્ષણો દર્શાવે છે કે ભૂરા રીંછના કેટલાક ક્લેડ અન્ય ભૂરા રીંછ કરતા,ધ્રુવીય રીંછ સાથે વધુ નજ્દીકી સંબંધ ધરાવે છે,^[૧૭] અર્થાત ધ્રુવીય રીછ,અમુક પ્રજાતિ કલ્પના મુજબ સાચી પ્રજાતિ નથી.^[૧૮] ઉપરાંત,ધ્રુવીય રીંછ,પ્રજનનક્ષમ ભૂરા ધ્રુવીય રીંછની ઉત્પત્તિ માટે ભૂરા રીંછ સાથે વંશવૃદ્ધિ કરી શકે છે,^{[૧૯][૧૬]}જે દર્શાવે છે કે તેઓ હમણા જ અલગ પડેલ છે અને જનીનીક સામ્યતાઓ ધરાવે છે.^[૨૦] જોકે, બંને પ્રજાતિઓમાંથી કોઇ પણ એકબીજાના સ્થાન પર વધુ દિવસો જીવિત રહી શકતા નથી અને એમનુ આકારશાસ્ત્ર,ચયાપચય,સમાજિક વ્યવહાર અને ખાનપાન,અને અન્ય પ્રરૂપી વિશેષતાઓ અલગ છે,બંને રીંછને સામાન્ય રીતે અલગ પ્રજાતિઓ તરીકે વર્ગીકૃત કરાય છે.^[૨૦]

જ્યારે ધ્રુવીય રીંછને મૂળ રૂપે પ્રલેખિત કરવામાં આવ્યા હતા ત્યારે,બે ઉપપ્રજાતિઓ જણાઇ હતી.ઉર્સસ મેરીટીમસ ,17774માં કોન્સ્ટેન્ટિન દ્વારા,ઉર્સસ મેરીટીમસ મેરીનસ 1776માં પીટર સીમોન પલ્લાસ દ્વારા.^[૨૧] ત્યાર બાદ આ ભિન્નતાને રદ કરાઇ. એક અશ્મિલ ઉપજાતિ ઓળખવમાં આવી છે. ઉર્સસ મેરીટીમસ ટીરેનસ —ઉર્સસ એર્ક્ટોસ નાં વંશજ પ્લેઇસ્ટોસિન દરમ્યાન લુપ્ત થઇ ગયા. યુ.એમ.ટીરેનસ જીવિત પ્રજાતિ કરતા ઘણા વિશાળ હતાં.^[૧૬]

ધ્રુવીય રીંછનું નિરીક્ષણ કરતી ઉત્તર ધ્રુવની પનડુબ્બી યુએસએસ હોનોલુલુ [45].

વસ્તી અને વિતરણ

ધ્રુવીય રીંછ આર્ક્ટિક સર્કલ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે. તેના સુદૂર આવાસમાં મનુષ્યના વિકાસની ગેરહાજરીને લીધે,તેણે તેની મૂળ સીમાને હાલના બીજા કોઇ પણ માંસાહારીઓ કરતા વધુ જાળવી રાખી છે.^[૨૨] જ્યારે 88° ઉત્તરમાં તેઓ દુર્લભ છે,ને સાબિત કરે છે કે તેઓ સંપૂર્ણ આર્ક્ટિકથી લઇને દક્ષિણે કેનેડાની જેમ્સ ખાડી સુધી ફેલાયેલ છે. તે ક્યારેક બહોળા પ્રમાણમાં દરિયાએ બરફ સાથે તણાઇ જાય છે,અને તેમને કોઇ કોઇ વખત દૂર દક્ષિણે નોર્વેની મુખ્યભૂમિ બેર્વેલગ સુધી અને ઓખોટસ્ક સાગરમાં કુરીલ દ્વીપો સુધી જોવા મળ્યાં છે. મોટા ભાગની સેમાઓના કરાયેલ નબળા નિરીક્ષણોને લીધે રીંછની વૈશ્વિક અસ્તીનો અંદાજ લગાવવો મુશ્કેલ છે,જોકે જીવવૈજ્ઞાનિકો વિશ્વભરમાં 20,000-25,000 ધ્રુવીય રીંછો હોવાનો કામચલાઉ અંદાજ વાપરે છે.^{[૧][૨૩]}

સમાન્ય રીતે 19 જાણીતી અલગ અલગ ઉપસંખ્યાઓ ઓળખાઇ છે.^{[૨૩][૨૪]} ઉપ્સંખ્યાઓ ચોક્કસ વિસ્તારોમાં મોસમી વફાદારી દર્શાવે છે,પરંતુ ડી.એન.એ. અધ્યયનો દર્શાવે છે કે તેઓ પ્રજનનની રીતે અલગ નથી. તેર ઉત્તર અમેરિકન ઉપસંખ્યાની સીમા,દક્ષિણે બ્યુફોર્ટ સાગરથી લઇને હડસનની ખાડી અને પૂર્વમાં પશ્ચિમ ગ્રીનલેન્ડ બફીનની ખાડી સુધી છે અને વૈશ્વિક વસ્તીમાં 70%નો ફાળો આપે છે. યુરેશિયન વસ્તીને,પૂર્વ ગ્રીનલેન્ડ,બેરેન્ટ સાગર,કારા સાગર,લાપ્ટેવ સાગર,ચુક્ચી સાગરની ઉપવસ્તીમાં વિભાજિત કરાઇ છે,જોકે સીમિત ચિહ્ન અને પુનર્ગ્રહણ માહિતીને લીધે આ વસ્તીઓની સંરચના વિષે ઘણી અનિશ્ચિતતાઓ છે.

ધ્રુવીય રીંછ રમતાં રમતાં લડે છે.

સીમા પાંચ રાષ્ટ્રોના પ્રદેશો ધરાવે છેઃ ડેન્માર્ક(ગ્રીનલેન્ડ),નોર્વે(સ્વાલબર્ડ),રશિયા,યુએસ(અલાસ્કા). આ પાંચ રાષ્ટ્રો વચ્ચે 1973માં ધ્રુવીય રીંછોનો સંરક્ષણ માટેનો આંતરરાષ્ટ્રીય કરાર થયેલ છે,જે ધ્રુવીય રીંછની સંપૂર્ણ સીમામાં શોધ અને સંરક્ષણ પ્રયાસો પર સહયોગનો આદેશ આપે છે.

ધ્રુવીય રીંછની વસ્તી જાણવા માટેની આધુનિક રીતોને મધ્ય 1980 દશકથી લાગુ પડાઇ,અને તે મોટા ક્ષેત્રમાં સતત અમલમાં મૂકવી ખર્ચાળ છે.^[૨૫] ધ્રુવીય રીંછની સૌથી ચોક્કસ વસ્તી ગણતરી માટે,આર્ક્ટિક આબોહવામાં એમને શોધવા હેલિકોપ્ટરથી ઊડાન ભરવી,રીંછોને શાંત પાડવા ટ્રેંક્યિલાઇઝર ડાર્ટ છોડવું,અને ત્યાર બાદ ટેગિંગ જરૂરી છે.^[૨૫] નુનાવતમાં,કેતલાંક ઇનુઇટે હમણાના વર્ષોમાં માનવ વસ્તીઓ પાસે રીંછ દેખાવાની ઘટનાઓમા વધારો થયાનો અહેવાલ આપ્યો છે,જેના લીધે એવુ મનાય છે કે વસ્તી વઘી રહી છે. વૈજ્ઞાનિકોએ એની પ્રતિક્રિયા આપતા નોંધ્યુ છે કે ભૂખ્યાં રીંછો માનવ વસ્તીઓ આસપાસ ફરતા હોઇ શકે,જે એવી ધારણા તરફ દોરી જાય છે કે હકીકતે વસ્તી મનાય છે તેના કરતા ઘણી વધુ છે.^[૨૫] આઇયુસીએનનો ધ્રુવીય રીંછ વિશેષજ્ઞ સમૂહના માનવા મુજબ "ઉપવસ્તીના કદનું અનુમાન કે સસ્ટેનેબલ હાર્વેસ્ટ સ્તર વૈજ્ઞાનિક નિરીક્ષણોના સમર્થન વિના ફક્ત પારંપરિક પારિસ્થિતિક જ્ઞાન પર આધારિત ન હોવા જોઇએ."^[૨૬] ધ્રુવીય રીંછની માન્ય 19 ઉપવસ્તીમાંથી,8 ઘટી રહી છે,3 સ્થિર છે,1 વધી રહી છે અને 7 વિષે પુરતી માહિતી નથી.^{[૬][૨૩]}

વસવાટ

બચ્ચાનુ પાલન

ધ્રુવીય રીંછને ઘણી વાર દરિયાઈ સસ્તન કહે છે કારણકે તે વર્ષના ઘણા માસ દરિયામાં વિતાવે છે.^[૨૭] તે મહાદ્વીપીય જળમગ્ન સીમા પર પાણીને ઢાંકતા વાર્ષિક દરિયાઈ બરફ અને આર્ક્ટિક અંતર-દ્વીપીય દ્વીપસમૂહને રહેઠાણ તેરીકે પસંદ કરે છે. આ ક્ષેત્રો,જે "આર્ક્ટિક જીવન વૄત્ત" તરીકે જાણીતા છે,તે ઉચ્ચ આર્ક્ટિકના ઊંડા પાણી કરતા ઉચ્ચ્જૈવ ઉત્પાદકતા ધરાવે છે.^{[૨૨][૨૮]} ધ્રુવીય રીંછમાં વારંવાર એવા ક્ષેત્રો તરફ જતા જોવા મળે છે જ્યાં સમુદ્રી હિમ અને પાણી ભેગા થતા હોય,્જેમકે પોલિન્યા અને લીડ્‌સ,(આર્ક્ટિક હિમમાં ખુલ્લા પાણીનો અસ્થાયી ફેલાવ),જ્યાં એ સીલનો શિકાર કરે છે જે તેનો મુખ્ય આહાર છે.^[૨૯] એથી ધ્રુવીય રીંછ,મુખ્યત્વે ધ્રુવીય બરફના પરિધમાં રહે છે,નહિં કે ઉત્તર ધ્રુવ પાસે ધ્રુવીય બેસિનમાં જ્યા સીલની ગીચતા ઓછી છે.^[૩૦]

એક ધ્રુવીય રીંછ.

વાર્ષિક બરફમાં પાણીના એવા ક્ષેત્ર સામેલ છે જે ઋતુ પરિવર્તન સાથે વર્ષભર દ્રશ્ય અને અદ્રશ્ય થતા રહે છે. આ પરિવર્તનોની પ્રતિક્રિયામાં સીલોએ સ્થળાંતર કરવું પડે છે,અને ધ્રુવીય રીંછે પોતાના શિકારનો પીછો કરવી અતિ આવશ્યક છે.^[૨૮] હડસનની ખાડી,જેમ્સની ખાડી અને કેટલાક અન્ય ક્ષેત્રોમાં,પ્રત્યેક ઉનાળામાં બરફ પૂરેપૂરો પીગળી જાય છે(એક ઘટના જેને "હિમ ખંડ ખંડન" કહે છે.) જે ધ્રુવીય રીંછને ભૂમિ પર જવા મજબૂર કરે છે અને પાછો બરફ જામી જાય ત્યાં સુધી મહિનાઓ રાહ જોવડાવે છે.^[૨૮] ચુક્ચી અને બ્યુફોર્ટ સાગરમાં,ધ્રુવીય રીંછને માટે પ્રત્યેક ઉનાળામાં ઉત્તર તરફ પાછા ફરે છે જ્યાં વર્ષભર બરફ જામેલ રહે છે.

જીવવિજ્ઞાન અને વર્તણૂક

શારીરિક લાક્ષણિકતાઓ

ધ્રુવીય રીંછ કંકાલ

ધ્રુવીય રીંછ ધરતી પરનું સૌથી મોટું માંસાહારી છે,જે સાઈબેરિયન વાઘના બમણા કરતા વધુ મોટુ છે.^[૩૧] કોડિએક રીંછ સાથે તે ધરતીના સૌથી મોટા શિકારી(અને રીંછની સૌથી પ્રજાતિની)નુ પદમાં ભાગીદાર છે.^[૩૨] પુખ્ત નરનું વજન 350-680 કિગ્રા(770-1500પાઉન્ડ) અને લંબાઇમાં2.4–3 m (7.9–9.8 ft) છે.^[૩૩] પુખ્ત માદા નરથી આશરે અડધા કદની હોય છે અને સમાન્ય રીતે વજનમાં150–249 kg (331–549 lb) અને લંબાઇમાં1.8–2.4 metres (5.9–7.9 ft) હોય છે. ગર્ભવતી હોય ત્યારે,તો પણ,તેમનું વજન 499 kg (1,100 lb) જેટલું હોઈ શકે છે.^[૩૩] ધ્રુવીય રીંછ સસ્તનોમાં સૌથી વધુ દ્વિરૂપી લૈંગિકતાવાળા છે,જેની આગળ ફક્ત પિનીપેડ છે.^[૩૪] નોંધેલ સૌથી મોટા ધ્રુવીય રીંછનુ કહેવાતુ વજન 1,002 kg (2,209 lb) હતું,આ એક નર હતો જેને 1960માં ઉત્તરપશ્ચિમ અલાસ્કામાં કોટજેબુ સાઉન્ડમાં ગોળીથી વિંધી નખાયો.

ધ્રુવીય રીંછે આર્ક્ટિક જીવન માટે બેજોડ વિશેષતાઓ વિક્સિત કરી છે, જેમાં બરફ પર ઘર્ષણ પૂરુ પાડતા ફરવાળા પગનો સમાવેશ થાય છે.

તેના સૌથી નજદીકના સંબંધી,ભૂરા રીછ કરતા,ધ્રુવીય રીંછ વધુ વિસ્તરેલ શારીરિક બાંધો અને વધુ લાંબા નાક અને ખોપડી ધરાવે છે.^[૨૦] જેમ એલનના નિયમે ઉત્તરી પ્રાણી માટે ધાર્યું છે એમ,પગ ટૂંકા અને કાન અને પૂંછડી નાના છે.^[૨૦] તો પણ,હિમ કે પાતળા બરફ પર ચાલતી વખતે એના પગના પહોળા નળિયા એના વજનને વહેંચી નાખે છે અને તરતી વખતે અગળ વધવામાં મદદ કરે છે,તેમનું કદ 30 સેમી(12 ઇંચ)આસપાસ હોય છે.^[૩૫] પંજાના તળિયા નાના,નરમ પપિલે(ચર્મ રચના)થી ઢાંકેલ હોય છે જે બરફ પર ઘર્ષંણ પૂરું પાડે છે.^[૨૦] ભૂરા રીંછ કરતા ધ્રુવીય રીંછના પંજા ટૂંકા અને મજબૂત છે,કદાચ બરફ અને શિકારને મજબૂતીથી પકડવા માટે.^[૨૦] પંજા અંદર તરફ ઊંડા વળેલા છે જે તેને તેના કુદરતી આવાસ બરફને ખોદવામાં મદદ કરે છે. એક આવર્તી ઇન્ટરનેટ માન્યતા મુજબ બધા ધ્રુવીય રીંછ ડાબોડી હોય છે,^{[૩૬][૩૭]},આ દાવાનુ સમર્થન કરતો કોઇ વૈજ્ઞાનિક પુરાવો નથી.^[૩૮] ભૂરા રીંછથી ઉલ્ટું,કેદ કરેલ ધ્રુવીય રીંછ કોઇક જ વાર વધુ પડતા વજનવાળા કે વિશેષ મોટા કદનાં હોય છે,જે મોટા ભાગના પ્રાણી સંગ્રહાલયોનાં ગરમ તાપમાનની પ્રતિક્રિયા સ્વરૂપે શક્ય છે.

ધ્રુવીય રીંછના 42 દાંત તેના ઉચ્ચ માંસાહારી આહારને પ્રતિબિંબિત કરે છે.^[૨૦] ભૂરા રીંછ કરતા તેની દાઢ થોડી નાની અને દાંતેદાર છે અને રાક્ષી દાંત મોટા અને તીક્ષ્ણ છે.^[૨૦] દંત સૂત્ર છેઃ:^[૨૦]

ઢાંચો:Dentition2

ધ્રુવીય રીંછ 10 cm (3.9 in) સુધીની ખાસ ચરબી[[]] વડે સરસ રીતે ઉષ્મારક્ષિત હોય છે,^[૩૫]જે તેમનુ ચર્મ તથા રૂંવાટી છે;તેઓ 10 °C (50 °F)થી વધુ તાપમાને યકુળ બની જાય છે^[૩૯],અને ઇન્ફ્રારેડ ફોટોગ્રાફી હેઠળ તેઓ લગભગ ગાયબ થઇ જાય છે.^[૩૯] ધ્રુવીય રીંછની રૂંવાટી,ઘાંટી આંતરિક રૂંવાટીના સ્તર અને રક્ષક વાળની બનેલ હોય છે,જે સફેદથી ભૂરી દેખાય છે પણ હકીકતે પારદર્શક હોય છે.^[૩૫] રક્ષક વાળ 5–15 cm (2.0–5.9 in)શરીરના મોટા ભાગ પર આવેલ હોય છે.^[૪૦] ધ્રુવીય રીંછ,મેથી ઓગસ્ટ સુધી ક્રમશઃ રૂંવાટી ખેરવે છે,^[૪૧]પણ, અન્ય આર્ક્ટિક સસ્તનોથી વિપરિત,તેઓ ઉનાળુ સ્થિતિમાં છલાવરણ કરવા પોતાનુ આવરણ ઘેરા રંગ માટે નથી છોડતા. ધ્રુવીય રીંછના આવરણના પોલા રક્ષક વાળ માટે પહેલા એવુ મનાતુ હતુ કે તેઓ પોતાની કાળી ત્વચા સધી પ્રકાશનું વહન કરવા ફાઇબર ઓપ્ટીક નલિકા તરીકે કાર્ય કરે છે,જ્યાં તેનુ શોષણ કરી શકાય;પરંતુ તાજેતરના અવલોકનોએ આ સિદ્ધાંતને રદ કર્યો.^[૪૨]

પ્રાણી-સંગ્રહાલય માં છલાંગ મારતું ધ્રુવીય રીંછ

ધ્રુવીય રીંછ કૃત્રિમ આર્ક્ટિક પ્રાણી-સંગ્રહાલય પર્યાવરણમાં.

સકેદ આવરણ વય સાથે પીળુ પડી જાય છે. જ્યારે ગરમીમાં કેદ રખાતા,ભેજવાળી સ્થિતિમાં,રૂંવાટીનો રંગ રક્ષક વાળમાં વિકસતી લીલને લીધે આછો લીલો થઇ જાય છે.^[૪૩] નરના આગલા પગ પર ઘણા લાંબા વાળ હોય છે.જે રીંછ 14 વર્ષની વયે પહોંચે ત્યાં સુધી વધે છે. એવુ મનાય છે કે,નરના આગલા પગ પર અલંકારરૂપ વાળ માદાને આકર્ષિત કરવા માટે હોય છે,જેમ સિંહને કેશવાળી હોય છે.^[૪૪]

ધ્રુવીય રીંછ અતિ વિક્સિત ઘ્રાણ સંવેદના ધરાવે છે,જે સીલને આશરે 1 mi (1.6 km) દૂરથી અને 3 ft (0.91 m) બરફ નીચેથી શોધી શકે છે.^[૪૫] એની શ્રવણ ક્ષમતા પણ મનુષ્ય જેટલી જ તીવ્ર હોય છે,અને એની દૂર-દ્રષ્ટિ પણ ઘણી સારી છે.^[૪૫] ધ્રુવીય રીંછ એક શ્રેષ્ઠ તરવૈયું છે અને તે ખુ્લ્લા આર્ક્ટિક જળમાં જમીનથી 200 mi (320 km) દૂર સુધી જોવા મળેલ છે. પોતાના ઉછાળ પૂરા પાડતા શરીર વડે,તે પ્રચલન માટે તેના મોટા આગલા પંજાના ઉપયોગથી ડોગ પેડલ પદ્ધતિથી તરે છે.^[૪૬] ધ્રુવીય રીંછ 6 માઇલ/કલાકની ઝડપે તરી શકે છે. ચાલતી વખતે,ધ્રુવીય રીંછની ચાલ ધીમી હોય છે,અને તે 50.5 કિમી/કલાક(3.5 માઇલ/કલાક)ની સરેરાશ ગતિ જાળવે છે.^[૪૬]

શિકાર અને ખોરાક

લાંબું મોં અને ગળું ધ્રુવીય રીંછને ઊંડા ચિદ્રોમાં સીલને શોધવામાં મદદ કરે છે, જ્યારે શક્તિશાળી પાછલા પગ ભારે શિકારને ખેંચવા સમર્થ બનાવે છે.^[૪૭].

ધ્રુવીય રીંછ કુળનું સૌથી માંસાહારી સભ્ય છે,અને મોટા ભાગે તેનો આહાર ચક્રાકાર અને દાઢીવાળી સીલ ધરાવે છે.^[૪૮] આર્ક્ટિક કરોડો સીલોનું ઘર છે,જે શ્વાસ લેવા માટે બરફમાંના છિદ્રોમાંથી સપાટી પર આવતી વખતે,કે બરક પર આરામ કરવા બહાર આવે ત્યારે શિકાર બને છે.^[૪૭] ધ્રુવીય રીંછ મુખ્યત્વે હિમ,જળ,અને હવા વચ્ચે બનેલ અંતરપૃષ્ઠ પર શિકાર કરે છે;તેઓ ક્યારેક જ જમીન કે ખુલ્લા પાણીમાં સીલને પકડે છે.^[૪૯]

ધ્રુવીય રીંછની સૌથી સામાન્ય શિકાર પદ્ધતિને "સ્થિર શિકાર " કહે છેઃ^[૫૦]આ રીંછ સીલના શ્વાસ લેવા માટેના છિદ્રને શોધવા માટે તેની ઉત્તમ ઘ્રાણ સંવેદનાનો ઉપયોગ કરે છે,અને પેટે સરકીને ચૂપચાપ નજીક જઈ સીલના દેખાવાની રાહ જોવે છે.^[૪૭] સીલ ઉચ્છ્‌વાસ કાઢે ત્યારે,રીંછ તેના શ્વાસને સૂંઘી,છિદ્રમાં આગલો પંજો નાખી,અને તેને બરફ પર બહાર ઘસડી લાવે છે.^[૪૭] ધ્રુવીય રીંછ સીલની ખોપડીને કચડવા તેના માથા પર બચકું ભરીને મારી નાખે છે.^[૪૭] ધ્રુવીય રીંછ બરફ પર આરામ કરતી સીલનો પીછો કરીને પણ શિકાર કરે છે:સીલને જોયા બાદ ધ્રુવીય રીંછ 100 yd (91 m) સુધી ચાલે છે ,અને પછી સરકે છે. જો સીલનું ધ્યાન ન જાય,તો રીંછ સીલની 30 to 40 feet (9.1 to 12.2 m) જેટલું નજીક જાય છે અને પછી અચાનક હુમલો કરવા ઢળી જાય છે.^[૪૭] શિકારની ત્રીજી રીત છે માદાએ બરફમાં બનાવેલ જન્મ ગુફા પર છાપો મારવો.^[૫૦]

ધ્રુવીય રીંછ એક વ્હેલના શબ પાસે

એક વ્યાપક દંતકથા મુજબ ધ્રુવીય રીંછો શિકાર કરતી વખતે તેમના કાળા નાકને તેમના પંજાથી ઢાંકી રાખે છે. આ વર્તન,જો થતું હોય,તો દુર્લભ છે-જો કે આ વાર્તા દેશી મૌખિક ઇતિહાસમાં છે અને પહેલાના આર્ક્ટિક શોધકો વિવરણોમાં છે,હાલના દસકાઓમાં આવા વર્તન નજરે જોયા હોવાનું નોંધાયેલ નથી.^[૪૬]

પુખ્ત રીંછ ફ્ક્ત સીલની કેલરીયુક્ત ચામડી અને ચરબી ખાય છે,જ્યારે નાના રીંછ પ્રોટીનયુક્ત લાલ માંસનું ખાય છે.^[૪૭] સમ-પુખ્ત રીંછ,જે પોતાની માતાથી સ્વતંત્ર તો થઇ ગયા છે પણ સીલનો સફળતાપૂર્વક શિકાર કરવા માટે પુરતા અનુભવ અને દેહ આકાર પ્રાપ્ત નથી કર્યાં,એમના માટે બીજા રીંછોના મારણના અવશેષ પર આધાર રાખવો એ પોષણનો અગત્યનો સ્રોત છે. જો સમપુખ્ત રીંછો સીલને મારે પણ તેમનાથી મોટા ધ્રુવીય રીછોથી તેની રક્ષા ન કરી શકે તો તેઓને અડધા ખાધેલ સીલના મડદા પર આધાર રાખવા મજબૂર થવુ પડે છે. ખાઇ લીધા બાદ,ધ્રુવીય રીંછ બરફ કે પાણીથી પોતાને ધોવે છે.^[૪૬]

ધ્રુવીય રીંછ એક ખૂબ શક્તિશાળી શિકારી છે. તે એક પુખ્ત વોલરસને મારી શકે છે,છતા તે ભાગ્યે જ તેઓ પ્રયત્ન કરે છે,કેમ કે વોલરસ રીંચના વજનના બમણા કરતા વધુ વજન ધરાવે છે.^[૫૧] ધ્રુવીય રીંછે શ્વસન છિદ્રો પર હુમલો કરીને,બેલુગા વ્હેલનો પણ શિકાર કર્યો છે. વ્હેલ વોલરસ જેટલા જ કદની અને રીછ માટે તેમને કાબૂમાં કરવી લગભગ એટલી જ મુશ્કેલ હોય છે. આર્ક્ટિકમાં મોટા ભાગના સ્થળચર ભૂમિ પર ધ્રુવીય રીંછથી વધુ ઝડપે દોડી શકે છે કારણકે ધ્રુવીય રીંછનુ શરીર જલ્દી અતિ ગરમ થઇ જાય છે. કેટલાંક ક્ષેત્રોમા,વોલારસના બચ્ચા અને મૃત પુખ્ત વોલરસના મૃતદેહ ધ્રુવીય રીંછના આહારના પૂરક હોય છે,જેની ચરબી સડી જાય ત્યારે પણ રીંછ સહેલાઈથી ઓહિયા કરી જાય છે.^[૫૨]

ગર્ભસ્થ માળાના અપવાદ સાથે ધ્રુવીય રીંછ આખું વર્ષ સક્રિય રહે છે,^[૫૩] જો કે તેમના રક્તમાં અવશિષ્ટ શીત સમાધિ આકર્ષક કળ હોય છે. ભૂરા અને કાળા રીંછથી ઉલટું,ધ્રુવીય રીંછ ઉનાળાના અંત અને પાનખર ઋતુની શરૂઆત દરમ્યાન ઘણા મહિનાઓ સુધી ભૂખ્યાં રહી શકવા સક્ષમ હોય છે,જયારે તેઓ સમુદ્ર ન જામેલ હોવાને કારણે શિકાર નથી કરી શકતા.^[૫૩] ઉનાળા અને પ્રારંભિક ચોમાસામાં જયારે દરિયાઈ બરફ અનુપલબ્ધ હોય છે,ત્યારે કેટલીક વસ્તી તે સમયે આરક્ષિત ચરબી પર મહિનાઓ સુધી જીવિત રહે છે.^[૩૯] ધ્રુવીય રીંછ વ્યાપક રીતે અન્ય વન્ય આહાર પણ ખાતા હોવાનું જણાયું છે,જેમાં મસ્કોક્સ,રૅન્ડીઅર,પક્ષીઓ,ઈંડાઓ,મૂષકો,શેલફીશ,કરચલાં અને બીજા ધ્રુવીય રીંછોનો સમાવેશ થાય છે. તેઓ બેરીઓ,મૂળો,અને દરિયાઈ ઘાસ,સહિતના છોડ પણ ખાઈ શકે છે,જોકે આમાંના કોઈ પણ તેમના આહારના અગત્યના ભાગ નથી.^[૫૧] ધ્રુવીય રીંછના શરીર વિજ્ઞાનની વિશેષતા છે કે એને દરિયાઇ સસ્તનોથી મોટી મત્રામાં ચરબીની જરૂર હોય છે,અને તે પાર્થિવ આહારમાંથી પર્યાપ્ત કેલરીની માત્રા પ્રપ્ત નથી કરી શકતું.^{[૫૪][૫૫]}

જિજ્ઞાસુ અને મૃતોપજીવી પ્રાણી હોઇ,^{[૫૧][૫૬]}તેઓ ધ્રુવીય રીંછ જયારે મનુષ્યના સંપર્કમાં આવે છે ત્યારે કચરો ફંફોસે છે અને ખાય છે.^[૫૧] ધ્રુવીય રીંછ તેમને જે ખતરનાક પદાર્થો સહિત તમને જે મળે તે દરેક વસ્તુને ખાઈ લે છે,જેમ કે સ્ટાયરોફૉમ,પ્લાસ્ટિક,કાર બેટરીઓ,ઈથિલીન ગ્લાયકોલ,હાઇડ્રોલિક પ્રવાહી,અને મોટર ઓઇલ.^{[૫૧][૫૬]} ચર્ચીલ,મેનીટોબામાં રીંછોની સુરક્ષા માટે ઉકરડાને 2006માં બંધ કરી દેવાયો,અને હવે કચરાને પુનઃ ઉપયોગ યોગ્ય બનાવાય છે અથવા થોમ્પસન,મેનીટોબા લઇ જવાય છે.^{[૫૭][૫૮]}

ધ્રુવીય રીંછ ઘણી વાર રમતા રમતા લડે છે. પ્રજનન ઋતુ દરમ્યાન,વાસ્તવિક લડાઇઓ જે ઘણી વાર ઉઝરડાં અને તૂટેલ દાંતોમા પરિણમે છે.

વર્તણૂંક

ભૂરા રીંછથી ઉલ્ટું,ધ્રુવીય રીંછ ક્ષેત્રીય નથી હોતા. આક્રમક અકરાંતિયા તરીકે પંકાયેલ હોવા છતાં,તેઓ સામાન્ય રીતે સામનો કરવા બાબતે ખૂબ સચેત રહે છે,અને લડવા કરતા ભાગી છૂટવાનું પસંદ કરે છે.^[૫૯] સ્થૂળ ધ્રુવીય રીંછ,કોઇક જ વાર માણસ પર હુમલો કરે છે,જ્યાં સુધી તેમને ગંભીર રીતે ઉશ્કેરવામાં ન આવે,જ્યારે ભૂખ્યા રીંછ અતિશય અનિશ્ચિત હોય છે અને મનુષ્યોને મારવા અને ક્યારેક ખાઇ જવા જાણીતા છે.^[૫૨] ધ્રુવીય રીંછ છુપા શિકારી હોય છે,અને મોટે ભાગે જ્યા સુધી તેઓ તેના પર હુમલો ન કરે ત્યાં સુધી તેમના શિકાર તેમની હાજરીથી અજાણ હોય છે.^[૬૦] જયારે ભૂરા રીંછ ઘણી વાર કોઈ વ્યક્તિને ઘાયલ કરે છે અને છોડી દે છે,ધ્રુવીય રીંછના હુમલા વધુ આક્રમક હોવાની શક્યતા હોય છે અને તે હંમેશા ઘાતક હોય છે.^[૬૦] જોકે,આર્ક્ટિકની આસપાસ ખૂબ ઓછી માનવ વસ્તીને લીધે આવા હુમલા જવલ્લે જ થાય છે.

સામાન્ય રીતે પુખ્ત ધ્રુવીય રીંછ એકાંત જીવન જીવે છે. છતાં,તેઓ ઘણી વાર કલાકો સુધી સાથે રમતા અને ભેટીને સૂતાં પણ જોવા મળ્યા છે.^[૫૨] અને ધ્રુવીય રીંછની પ્રાણીશાસ્ત્રી નિકિતા ઓવ્સિઅનિકોવે પુખ્ત નર "સુ-વિકસિત મિત્રતા" ધરાવતા હોવાનું વર્ણવ્યું છે.^[૫૯] બચ્ચાં પણ રમતિયાળ હોય છે. ખાસ કરીને યુવા નરોમાં,રમતમાં થતી લડાઈ પછીના જીવનમાં પ્રજનન માટેની ગંભીર સ્પર્ધાના અભ્યાસનું માધ્યમ હોઈ શકે.^[૬૧] ધ્રુવીય રીંછોમાં સ્વોચ્ચારણની એક વિસ્તૃત શ્રુંખલા જોવા મળે છે,જેમાં ગર્જના,ચીસ,ખુશી,દુઃખનો સમાવેશ થાય છે.^[૬૨]

1992માં ચર્ચિલ પાસે એક તસ્વીરકારે પોતાના કરતા દસમાં ભાગના કદના કેનેડિયન એસ્કિમો કૂતરા સાથે રમતા ધ્રુવીય રીંછની વ્યાપકરૂપે ફરતી થયેલ તસ્વીરો લીધી.^{[૬૩][૬૪]} આ જોડી કોઇ દેખીતા કારણ વગર સતત દસ દિવસો સુધી દર બપોરે બિનહાનિકારક રીતે સાથે રમતી રહી,જોકે હોઈ શકે કે શ્વાનનાં ખોરાકમાં ભાગ પડાવવાની આશાએ રીંછ મિત્રતા દેખાડતું હોય.^[૬૩] આ રીતની સામાજિક આંતરક્રિયા અસામાન્ય છે;ધ્રુવીય રીંછ માટે કૂતરા પ્રત્યે આક્રમક રીતે વર્તવુ વધુ સામાન્ય છે.^[૬૩]

પ્રજનન અને જીવનચક્ર

તરતું ધ્રુવીય રીંછ

પ્રણય અને સંભોગ મે અને એપ્રિલમાં દરિયાઇ બરફ પર થાય છે,જ્યારે ધુવીય રીંછો સીલ્ના શિકાર માટેના શ્રેષ્ઠ ક્ષેત્રમાં એકઠા થાય છે.^[૬૫] નર પ્રજનન યોગ્ય માદાનો 100 km (62 mi) કે વધુ સુધી પીછો કરે છે,અને મળ્યા બાદ બીજા નરો સાથે પ્રજનન માટેના અધિકારો માટે તીવ્ર લડાઈ કરે છે,લડાઇઓ કે જે ઉઝરડાં અને તૂટેલ દાંતોમા પરિણમે છે.[177] ધ્રુવીય રીંછની પ્રજનન પ્રણાલી બહુપત્નીત્વવાળી હોય છે;માતાઓ અને બચ્ચઓ પરના હાલના આનુવાંશિક પરીક્ષણોમાં,જોકે,એવા કિસ્સા બહાર આવ્યા છે કે જેમાં એકસાથે જન્મેલ બચ્ચાઓનાં પિતા અલગ હતા.^[૬૬] સાથીઓ સાથે રહે છે અને એક આખા સપ્તાહમાં વારંવાર સંભોગ કરે છે,સંભોગની ક્રિયા માદામાં અંડોત્સર્જન પ્રેરે છે.

સંભોગ પછી ફલિતાંડ ઓગસ્ટ કે સપ્ટેમ્બર સુધી એક નિલંબિત અવસ્થામાં રહે છે. આ ચાર માસમા,ગર્ભસ્થ માદા પ્રચુર માત્રામાં ખોરાક ખાય છે,કમ સે કમ 200 kg (440 lb) સુધી વજન વધારે છે અને ઘણી વાર પોતાના શરીરના વજનના બમણા કરતા વધી જાય છે.^[૬૫]

પ્રસૂતિ ગુફા અને પ્રારંભિક જીવન

બચ્ચ અસહાય જન્મે છે,અને લાક્ષણિક રીતે બેથી અઢી વર્ષ જતન પામે છે.

જયારે હિમખંડો શિકારની સંભાવના પૂરી કરીને પાનખરમાં તૂટી જાય છે,તો દરેક ગર્ભસ્થ માદા એક પ્રસૂતિ ગુફા ખોદે છે જે એકથી ત્રણ એક સાંકડી ઓરડીઓમાં ખુલતી પ્રવેશ સુરંગ ધરાવે છે.^[૬૫] મોટા ભાગની પ્રસૂતિ ગુફા બરફના ટેકરીઓમાં હોય છે,જો બરફ હજી પુરતો ઠંડો ન હોય તો,તે ભૂગર્ભમાં પર્માંફ્રોસ્ટ(ધ્રુવપ્રદેશમાં પૃથ્વીની સપાટી નીચે માટીનું કાયમનું ઠરી ગયેલું પડ.)મા બનાવેલ પણ હોઇ શકે.^[૬૫] મોટા ભાગની ઉપ-વસ્તીઓમાં,પ્રસૂતિ ગુફા કિનારાથી થોડા કિલોમીટર દૂર ભૂમિ પર આવેલ હોય છે,અને ઉપ-વસ્તીની બીજી માદાઓ એ જ ગુફા વિસ્તારોનો ફરી ઉપયોગ કરે છે.^[૨૨] જે ધ્રુવીય રીંછ ભૂમિ પર ગુફા નથી બનાવતા તે દરિયાઇ હિમ પર તેમની ગુફા બનાવે છે. ગુફામાં તે શીતનિદ્રા જેવી એક નિષ્ક્રિય અવસ્થામાં પ્રવેશ કરે છે. શીતનિદ્રા જેવી આ અવસ્થામાં સતત સૂવું સમાવિષ્ટ નથી;તો પણ રીંછના હૃદયના ધબકારાનો દર 46થી 27 ધબકારા પ્રતિ મિનીટ સુધી ધીમો પડી જાય છે.^[૬૭] શીતનિદ્રામાં રહેલ લાક્ષણિક સસ્તનની જેમ આ દરમ્યાન એના દેહનું તાપમાન ઘટતું નથી.^{[૩૯][૬૮]}

નવેમ્બર અને ફેબ્રુઆરી વચ્ચે,બચ્ચા આંધળા જન્મે છે,નીચે એક હલકી રૂંવાટીથી ઢંકાયેલ,વજનમાં 0.9 kg (2.0 lb)થી ઓછા હોય છે. સરેરાશ દરેક શાવકસમૂહમાં ન્યૂનતમ બે બચ્ચાM હોય છે.^[૬૫] પરિવાર મધ્ય ફેબ્રુઆરીથી મધ્ય એપ્રિલ સુધી ગુફામાં જ રહે છે,જયારે માતા પોતાનો ઉપવાસ ચાલુ રહવા સાથે ચરબી-યુક્ત દૂધ પાઈ તેના બચ્ચોનું જતન કરે છે.^[૬૫] માતા પ્રવેશદ્વાર તોડીને ખોલે છે ત્યાં સુધીમાં,તેના બચ્ચોનું વજન આશરે 10 to 15 kilograms (22 to 33 lb) થઇ જાય છે.^[૬૫] આશરે 12 થી 15 દિવસો સુધી પરિવાર ગુફાની બહાર તેની આસપાસ સમય વિતાવે છે,આ દરમ્યાન માતા વનસ્પતિ ચરે છેજયારે બચ્ચાઓ ચાલવા અને રમવાના આદિ બને છે.^[૬૫] પછી તેઓ ગુફા ક્ષેત્રથી સમુદ્રી હિમ સુધી લાંબી લાંબી પદયાત્રા શરૂ કરે છે,જ્યાં મા ફરી એક વાર સીલ પકડી શકે છે.^[૬૫] પાનખરમાં હિમખંડ તૂટવાના સમય પર આધારિત હોઈ,તેણે આઠ માસ સુધી નિરાહાર રહી હોઈ શકે.^[૬૫]

બચ્ચો વરુઓ અને ભૂખમરાના ભોગ બની શકે. માદા ધ્રુવીય રીંછ,તેમના સંતાનો પ્રત્યેના પ્રેમ અને તેમની રક્ષા કરવામાં તેમની બહાદુરી બંને માટે જાણીતા છે. અનુવાંશિક પરીક્ષણ દ્વારા દત્તક લેવાના એક કિસ્સાની પુષ્ટિ કરવામાં આવી છે.^[૬૬] પુખ્ત નર ધ્રુવીય રીંછ કેટલીક વાર બાળ ધ્રુવીય રીંછને ખાઈ જાય છે,જેના કારણ અસ્પષ્ટ છે.^[૬૯] અલાસ્કામાં,હવે 42% બચ્ચા 12 માસની વયે પહોંચે છે,જે પહેલાના 15 વર્ષ પહેલાનાં 65%થી ઓછા થઇ ગયેલ છે.^[૭૦] મોટા ભાગના ક્ષેત્રોમાં બચ્ચાઓને અઢી વર્ષની વયે સ્તનપાન બંધ કરાવવામાં આવે છે,^[૬૫] જ્યારે માતા તેમનાથી દૂર ચાલી જાય છે કે તેમને છોડી દે છે. પશ્ચિમ હડસનમા એ અસામાન્ય છે કે માદા ધ્રુવીય રીંછ તેમના દોઢ વર્ષની વયે તેમના બચ્ચાઓનું સ્તનપાન બંધ કરી દે છે.^[૬૫] આવું 1980ની શરૂઆતમાં 40% બચ્ચાઓના કિસ્સામા હતું;જોકે 1990ના દશકમાં,20%થી ઓછા બચ્ચાઓનું સ્તનપાન એટલી નાની વયે બંધ કરવામાં આવ્યું.^[૭૧] માતાના ગયા પછી,બાળ ભાઈ-બહેનો કેટલીક વાર એકસાથે મુસાફરી કરે છે અને ખોરાક વહેંચે છે.^[૫૨]

પ્રસૂતિ ગુફામાંથી બહાર નીકળતી માદા

પછીનું જીવન

માદાઓ મોટા ભાગના ક્ષેત્રોમાં ચાર વર્ષની વયે પ્રજનન શરૂ કરી દે છે,અને બ્યુફોર્ટ સમુદ્રમાં પાંચ વર્ષે.^[૬૫] સામાન્ય રીતે નર છ વર્ષે લૈંગિક પુખ્તતાએ પહોંચે છે,જોકે માદાઓ માટેની સ્પર્ધા હિંસક છે,ઘણા આઠ કે દસની વાય સુધી પ્રજનન નથી કરતા.^[૬૫] હડસનની ખાડીમા કરેલ એક અભ્યાસ પરથી જાણવા મળ્યું કે માદાની પ્રાજનનિક સફળતા અને માદાઓનું પ્રસૂતિ વજન તેમની મધ્ય કિશોર વયે અત્યાધિક હોય છે.^[૭૨]

મોટા ભાગનાં સ્થળચર સસ્તનો કરતા ધ્રુવીય રીંછ ચેપી રોગો અને પરોપજીવીઓથી ઓછા અસર પામે છે.^[૬૯] ધ્રુવીય રીંછ ખાસ કરીને ત્રિચિનેલ્લા થી સંવેદનશીલ હોય છે,એક પરોપજીવી ગોલકૃમિ જે સ્વ-માંસભક્ષણના માધ્યમથી ફેલાય છે,^[૭૩] જોકે ચેપ સામાન્ય રીતે ઘાતક નથી હોતાં.^[૬૯] ધ્રુવીય રીંછને હડકવા થયાનો એક જ મામલો નોંધાયો છે,ધ્રુવીય રીંછ વારંવાર આર્ક્ટિક શિયાળનાં સંપર્કમાં આવતા રહેવ છતાં પણ,જે મોટે ભાગે હડકવા ધરાવતાં હોય છે. ^[૬૯] બેક્ટેરિયલ લેપ્ટોસ્પાઇરોસીસ અને મોર્બિલ્લિવાયરસ નોંધયેલ છે. ધ્રુવીય રીંછને કેટલીક વાર વિવિધ ચર્મ રોગોની સમસ્યા થાય છે,જેનું કારણ ધનરડાં કે અન્ય પરોપજીવી હોઈ શકે.

ધ્રુવીય રીંછ ભાગ્યે જ 25 વર્ષથી વધુ જીવી શકે છે.^[૭૪] નોંશેલ માહિતી મુજબ સૌથી વૃદ્ધ વન્ય રીંછ 32 વર્ષની વયે મૃત્યુ પામ્યું.જ્યારે સૌથી વૃદ્ધ બંદી માદા હતી જે 1991માં 43 વર્ષની વયે મરણ પામી.^[૭૫] સૌથી વૃદ્ધ જીવિત ધ્રુવીય રીંછ એસિનીબોઇન પાર્ક પ્રાણીસંગ્રહાલયનું ડેબી છે,જે કદાચ ડિસેમ્બર,1966 માં જન્મ્યું હતું.^[૭૫] વન્ય પુખ્ત ધ્રુવીય રીંછના મૃત્યુના કારણો વિશે પૂરી જાણકારી નથી,કેમકે આ પ્રજાતિના શીત આવાસમાં ભાગ્યે જ મૃતદેહ મળી આવે છે.^[૬૯] જંગલમાં,વૃદ્ધ ધ્રુવીય રીંછ અંતે ખૂબ નબળા બની જાય છે અને શિકાર ન પકડી શકવાને લીધે,ધીમે-ધીમે ભૂખમરાથી મરણ પામે છે. બની શકે કે અકસ્માતમાં કે લડાઈમાં ઘાયલ ધ્રુવીય રીંછ મૃત્યુ પામે અથવા અસરકારક રીતે શિકાર કરવા અસમર્થ બનતા,ભૂખમરો વેઠે.^[૬૯]

પારિસ્થિતિક ભૂમિકા

બે વર્ષના બચ્ચાનુ જતન કરતી માદા

ધ્રુવીય રીંછ તેની સીમામાં સર્વોચ્ચ શિકારી હોય છે. ઘણી પ્રાણી પ્રજાતિઓ,ખાસ કરીને આર્ક્ટિક શિયાળ અને ગ્લોઉકસ ગલ,હંમેશા ધ્રુવીય રીંછનાં શિકારના મૃતદેહ ખાય છે.^[૪૬]ધ્રુવીય રીંછ અને ગોળ સીલ વચ્ચેનો સંબંધ એટલો નજીકનો છે કે અમુક ક્ષેત્રોમાં સીલની વિપુલ માત્રા ધ્રુવીય રીંછની ગીચતા અને પ્રાજનનિક સફળતાને નિયંત્રિત કરે છે. સીલ પર ધ્રુવીય રીંછના શિકારનુંઉત્ક્રાંતિક દબાણ,આર્ક્ટિક અને એન્ટાર્કટિક સીલો વચ્ચે અમુક અગત્યની ભિન્નતાઓને પ્રેરે છે. એન્ટાર્કટિકની સરખામણીએ, જ્યાં કોઈ મુખ્ય સ્થાનિક શિકારી નથી,દરેક આર્ક્ટિક સીલ વ્યક્તિદીઠ વધુ શ્વસન છિદ્રોનો ઉપયોગ કરે છે,બરફ પર આવીને તે વધુ બેચેન જણાય છે,અને ભાગ્યે જ બરફ પર મળ-વિસર્જન કરે છે.^[૪૬] મોટા ભાગનીઆર્ક્ટિક સીલ પ્રજાતિનાં બચ્ચોના ફર સફેદ હોય છે,કદાચ શિકારીઓથી છલાવરિત થવા માટે, જ્યારે એન્ટાર્કટિક સીલનુ ફર જન્મ સમયે કાળું હોય છે.^[૪૬]

ધ્રુવીય રીંછ ભાગ્યે જ કોઈ શિકારી સાથે સંઘર્ષમાં ઉતરે છે,જોકે હમણાં ધ્રુવીય રીંછના પ્રદેશમાં ભૂરા રીંછના અતિક્રમણે શત્રુતાપૂર્ણ દ્વંદ્વને પ્રેર્યું છે. ભૂરા રીંછ મડદા પરના વિવાદોમાં ધ્રુવીય રીંછ પર વર્ચસ્વ ધરાવે છે,^[૭૬]અને ભૂરા રીંછોની ગુફામા ધ્રુવીય રીંછના મૃત બચ્ચા મળી આવ્યાં છે.^[૭૭] ધ્રુવીય રીંછને ભાગ્યે જ વરુઓનો સામનો કરવો પડે છે,છતાં વરુઓના જૂથે ધ્રુવીય રીંછનાં બચ્ચાઓને મારી નાખ્યાંના બે કિસ્સ નોંધાયા છે.^[૭૮] ધ્રુવીય રીંછ કેટલીક વાર આર્ક્ટિક પરોપજીવીઓ અલાસ્કોઝીટ્સ એન્ટાર્કટિકસ ના આશ્રયદાતા બને છે.^[૪૬]

શિકાર

સ્વદેશી લોકો

ઇટ્ટોક્કોર્ટૂમીટ, ગ્રીનલેન્ડમાં કાર કરેલ ધ્રુવીય રીંછનુ ચામડું

ધ્રુવીય રીંછ ઇનુઈટ, યુપીક, ચુક્ચી, નેનેટ્સ, રશિયન પોમર્સ અને અન્ય સહિત આર્ક્ટિકના લોકોને મહત્વના કાચા માલ પણ પૂરા પાડે છે, શિકારીઓ,રીંછનું ધ્યાન બીજે ખેંચવા સામાન્યતઃ કૂતરાઓની ટુકડીનો ઉપયોગ કરતા હતા,જેને લીધે તેમને રીંછને ભાલો મારવાનો કે નજીકથી તીર ચલાવવાનો મોકો મળી જતો હતો.^[૭૯] કેદ કરેલ પ્રાણીઓના લગભગ બધા અંગ ઉપયોગી હોય છે.^[૮૦] ફ્ર્રનો ઉપયોગ ખાસ કરીને પાટલૂન સીવવા માટે થતો હતો,નેનેટ દ્વારા,રબ્બરના જોડાં જેવા પગરખા બનાવવા કરવામાં આવતો હતો,જેને ટોબોક કહેવાતું;માંસ ખાદ્ય છે,ટ્રીકીનોસીસના અમુક જોખમ છતા;ચરબીનો ઉપયોગ આહારમાં વ્હેલ અને સીલની ચરબી સાથે ઘરમાં પ્રકાશ માટેનાં બળતણમાં થતો;સ્નાયુનો ઉપયોગ કપડા સીવવાના દોર તરીકે થતો;ઔષધીય હેતુઓ માટે પિત્તાશય અને કેટલીક વાર હ્રદયને સૂકવી અને ભૂક્કો કરવામાં આવતો;મોટા રાક્ષી દાંત માદળિયાં માટે વપરાતાં.^[૮૧] વિટામીન એ નું ઉચ્ચ સંકેન્દ્રણ ઝેરી હોઇ ફક્ત યકૃતનો ઉપયોગ નથી થતો.^[૮૨] પોતાના કૂતરાઓને સંભાવિત વિષાક્તતાથી બચાવવા શિકારી એમ સુનિશ્ચિત કરે છે કે યકૃતને સમુદ્રમાં ફેંકી દેવામાં આવ્યું છે અથવા દફનાવી દેવામાં આવેલ છે.^[૮૧] પારંપરિક નિર્વાહ શિકાર એટલા નાના પાયા પર થતો હતો કે તેનાથી ધ્રુવીય રીંછની વસ્તી પર અસર થતી નહોતી,ખાસ કરીને એટલા માટે કે ધ્રુવીય રીંછનાં નિવાસ ક્ષેત્રમાં માનવ વસ્તી બહુ ઓછી થઇ હતી.^[૮૩]

આર્થિક શિકારનો ઇતિહાસ

રશિયામાં,ધ્રુવીય રીંછના ફરનો આર્થિક વેપાર 14મી સદીમાં પહેલેથી જ કરાતો હતો,છતાં તેનું મૂલ્ય આર્ક્ટિક શિયાળ અને રેંડીયરના ફર સુદ્ધાથી ઓછું હતું.^[૮૧] 16મી અને 17મી સદીમાં યુરેશિયન આર્ક્ટિકમાં માનવ વસ્તીમાં વૃદ્ધિ અને અગ્ન્યસ્ત્રોના આગમન અને વધતા વેપારે,ધ્રુવીય રીંછના શિકારમાં નાટકીય રીતે વધારો કર્યો.^{[૩૯][૮૪]} તથાપિ,ધ્રુવીય રીંછના ફરે હંમેશા નજીવી આર્થિક ભૂમિકા ભજવી છે,ઐતિહાસિક શિકાર પર માહિતી અધૂરી છે. ઉદાહરણ તરીકે,એ જાણીતું છે કે 1784/1785ના શિયાળામાં,પહેલા જ સ્પિટ્સબર્ગનમાં રશિયન પોમરે ધ્રુવીય રીંછ મેગ્ડાલેન્જોર્ડનમાં 150 ધ્રુવીય રીંછનો શિકાર કર્યો.^[૮૧] 20મી સદીના આરંભમાં,નોર્વેના શિકારીઓ આ જ સ્થળ પર દર વર્ષે 300 રીંછોનો શિકાર કરતા હતાં. કુલ ઐતિહાસિક શિકારના અનુમાન મુજબ 18મી સદીના આરંભથી ઉત્તરી યુરેશિયામાં વાર્ષિક લગભગ 400-500 પ્રાણીઓનો શિકાર થતો હતો,20મી સદીના પ્રારંભે 1,300 થી 1,500 પ્રાણીઓની ટોચે પહોંચ્યા બાદ,ધીમે ધીમે ઘટાડો થતા સંખ્યા નીચે ગબડી.^[૮૧]

20મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં,શિકાર અને ફસાવવાની યાંત્રિક અને અતિ શક્તિશાળી કાર્યક્ષમ પદ્ધતિઓ ઉત્તર અમેરિકામાં પણ વપરાવા લાગી.^[૮૫] ધ્રુવીય રીંછોનો સ્નોમોબાઈલ્સ,આઇસબ્રેકર્સ,અને હવાઇ જહાજ દ્વારા પીછો કરવામાં આવતો હતો,તાજેતરમાં આ અભ્યાસને 1965ના ન્યૂ યોર્ક ટાઇમ્સ ના સંપદકીયમાં "એક ગાયને મશીનગન દ્વારા મારવા જેટલું ખેલદિલી ભર્યા" તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું.^[૮૫] 1960ના દસકામાં આ સંખ્યા ઝડપથી વધી,તે વર્ષે 1250 રીંછની કુલ વૈશ્વિક સંખ્યા સાથે 1968ની ચરમસીમાએ પહોંચી.^[૮૬]

વર્તમાન કાયદા

ભવિષ્યમા આ પ્રજાતિના બચાવની ચિંતાઓએ ધ્રુવીય રીંછના શિકાર નિયમો પર રાષ્ટ્રીય કાયદાઓને પ્રેરિત કર્યાં.જે મધ્ય 1950માં શરૂ થયાં.^[૮૭] 1973માં પાંચ દેશો જેના કેનેડા, ડેનમાર્ક (ગ્રીનલેન્ડ), નોર્વે (સ્વાલબાર્ડ),યુએસએસઆર (હવે રશિયન સંઘ) અને યુએસએ (અલાસ્કા) તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય ધ્રુવીય રીંછ સંરક્ષણ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યાં.

સ્વાલ્બાર્ડમાં નોર્વેના રસ્તા પર ધ્રુવીય રીંછની હાજરી વિષે ચેતવતું સંકેતપાટિયુ.

ઓસ્લો કરાર તરીકે પણ જાણીતું,તે શીત યુદ્ધ સમયે આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગનુ વિરલ ઉદાહરણ હતું. જીવવૈજ્ઞાનિક ઇયાન સ્ટર્લીંગેટિપ્પણી કરી કે, "ઘણા વર્ષો સુધી,સમગ્ર આર્ક્ટિકમાં ધ્રુવીય રીંછનું સંરક્ષણ એક જ એવો વિષય હતો કે જેના પર લોખંડી પડદાની બંને બાજુના દેશો એક કરાર પર સહી કરવા પુરતા સહમત થઇ શક્યાં. આ શાનદાર શિકારી પ્રત્યે માનવીય આકર્ષણની આવી ઉત્કટતા હતી,જે એકમાત્ર દરિયાઇ રીંછ છે."^[૮૮]

^[૮૯]જોકે આ કરાર પોતે પ્રવર્તનીય નથી,સભ્ય દેશો આર્થિક અને મનોરંજક શિકાર પર પ્રતિબંધ મૂકવા,હવાઇજહજ અને આઇસબ્રેકર વડે શિકાર અને સંશોધનોને આગળ વધારવા સહમત થઇ ગયાં. આ કરાર "પારંપરિક પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરતા સ્થાનિક લોકો,"ને શિકાર કરવા દે છે,છતાં સભ્ય દેશોએ એની વ્યાખ્યા ઉદારતાથી કરી છે. નોર્વે અ પાંચમાંનો એકમાત્ર દેશ છે જેમાં ધ્રુવીય રીંછનાં બધા જ પ્રકારના શિકાર પ્રતિબંધિત છે.

દેશો વચ્ચે ધ્રુવીય રીંછની સહિયારી ઉપ-વસ્તીના સહ-વ્યવસ્થાપન માટે કરાર કરવામાં આવ્યા. ઘણા વર્ષોની વાટાઘાટ પછી,ઓક્ટોબર 2000માં રશિયાઅને યુ.એસે. અલાસ્કા અને ચુકોટકામાં સંયુકત રીતે સ્વદેશી નિર્વાહ શિકારનો હિસ્સો નક્કી કરવા કરાર કર્યો છે.^[૯૦] કરારને ઓક્ટોબર 2007માં મંજૂર કરાયો.^[૯૧]

રશિયા

સોવિયેત સંઘે 1956માં ધ્રુવીય રીંછના બધા જ શિકાર પર પ્રતિબંધ મોક્યો, છતા ચોરી છુપે શિકાર ચાલુ રહ્યા અને તેને ધ્રુવીય રીંછની વસ્તી માટે ગંભીર ખતરો મનાય છે.^[૨૪] હાલના વર્ષોમાં, દરિયાઈ હિમ સંકોડાઈ જતા ધ્રુવીય રીંછ ચુકોટકામાં તટવર્તી ગામોમાં આવવા લાગ્યા છે, જેનાથી મનુષ્યો પર ખતરો વધ્યો છે અને સાથે એ ચિંતા પણ વધી છે કે ગેરકાયદેસર શિકારમાં વધારો થઇ શકે છે.^[૯૨] 2007માં,રશિયન સરકારે ફક્ત ચુકોટકાના વતનીઓ મટે નિર્વાહ શિકાર કાયદેસર બનાવ્યો છે,બચ્ચાઓનો ગેરકાનૂની શિકાર રોકવાના એક ઉપાય તરીકે રશિયાના મુખ્ય સંશોધકોએ અને વર્લ્ડ વાઈડ ફંડ ફોર નેચરે આ પગલાનું સમર્થન કર્યું.^[૯૨]

ગ્રીનલેન્ડ

ગ્રીનલેન્ડમાં,આ પ્રજાતિ માટેના નિયંત્રણો સૌપ્રથમ 1994માં શરૂ કરાયા,અને એક વહીવટી આદેશ દ્વારા વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યાં.^[૨૪] 2005 સુધી,ગ્રીનલેન્ડે સ્થાનિક લોકો માટે કોઇ જ મર્યાદા મૂકી નહોતી. 2006મા તેણે 150ની એક મર્યાદા નક્કી કરી. પહેલી વાર તેણે મનોરંજન શિકાર માટેની મંજૂરી આપી.^[૯૩] અન્ય વ્યવસ્થાઓમાં,માતાઓ અને બચ્ચાઓનું વર્ષ પર્યંત સંરક્ષણ,પ્રયુક્ત હથીયારો પર પ્રતિબંધ અને શિકારની સૂચી બનાવવા વિવિધ વહીવટી જરૂરિયાતોનો સમાવેશ થતો હતો.^[૨૪]

કેનેડા અને સંયુક્ત રાજ્યો

કેનેડામાં ધ્રુવીય રીંછના મનોરંજક શિકાર માટે ડોગસ્લેજ્સનો ઉપયોગ થાય છે.મોટર વાહનોનો ઉપયોગ પ્રતિબંધિત છે.

કેનેડામાં લગભગ 500 રીંછની માનવ દ્વારા હત્યા થઇ જાય છે,^[૯૪]એવો દર જેને વૈજ્ઞાનિકોએ અમુક ક્ષેત્રો માટે અસુરક્ષિત માન્યો છે,ખાસ કરીને બફીન ખાડી.^[૨૩] 1970થી કેનેડાએ સ્થાનિક ભોમિયા અને શ્વાન સ્લેજ ટુકડી સાથે ખેલાડી શિકારીઓને અનુમતિ આપી હતી ,^[૯૫] પણ આ અભ્યાસ 1980ના દસકા સુધી સામાન્ય નહોતો.^[૯૬] ખેલાડી શિકારીઓનું માર્ગદર્શન,દેશી સમુદાયો માટે,જેની આર્થિક તકો ઓછી છે તેમને સાર્થક રોજગારી અને આવકનો મહત્વનો સ્રોત પૂરો પડે છે.^[૨૫] શિકારની રમતો સીડીએન ઉત્તરી સમુદાયોમાં $ 20,000થી $ 35,000 લઇ આવી શકે છે,જે હાલમાં મોટે ભાગે અમેરિકન શિકારીઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે.^[૯૭]

15 મેં 2008ના રોજ,યુ.એસે.નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારાહેઠળ ધ્રુવીય રીંછને લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિની યાદીમાં મૂક્યું અને બધા ધ્રુવીય રીંછ પારિતોષિકોની ayayt પર પ્રતિબંધ મૂક્યો. દરિયાઇ સસ્તન ધારા હેઠળ,ધ્રુવીય રીંછમાંથી બનેલ ઉત્પાદનોની આયાતની 1972થી 1994 સુધી મનાઈ કરવામાં આવી,અને 1994થી 2008 સુધી પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો. આ પ્રતિબંધ હેઠળ,કેનેડામાં શિકાર અભિયાનોમાં પ્રાપ્ત શિકાર રમતોનાં પારિતોષિકોને આયાત કરવા માટે સંયુક્ત રાજ્યો મત્સ્ય અને વન્યજીવન સેવાપાસેથી પરવાનગી આવશ્યક હતી. આ પરવાનગી પ્રક્રિયામાં એ જરૂરી હતું કે રીંછને ધ્વનિ વ્યવસ્થાપન નિયમો પર આધારિત ક્ષેત્રમાંથી લેવાયું હોય.^[૯૮] 1994 પછી,800થી વધુ શિકાર-રમતવાળા ધ્રુવીય રીંછ પારિતોષિકોને અમેરિકામાં આયાત કરાયા.^[૯૯]

સમસ્યા એ છે કે કેનેડામાં ધ્રુવીય રીંછના શિકારની મર્યાદાનું વ્યવસ્થાપન,શિકાર રમતો હતોત્સાહિત થાય એ રીતે કરાય છે,જે ટૂંકા ગાળામાં માર્યા ગયેલ રીંછોની સંખ્યામાં વધારો કરશે.^[૨૫] કેનેડા,દર વર્ષે રમત અને નિર્વાહ શિકાર માટે પરવાનગીની એક નિશ્ચિત સંખ્યા ફાળવે છે,અને એમાંથી જેનો ઉપયોગ શિકાર-રમતો માટે ન કરાયો હોય એને પુન: સ્થાનિક લોકોને નિર્વાહ શિકાર કરવા માટે ફાળવવામાં આવે છે. જ્યાં વતની સમુદાયો તેમને દર વર્ષે પરવાનગી હોય એટલા બધા જ ધ્રુવીય રીંછને મારી નાખે છે,અને ધ્રુવીય રીંછને મારવાની પરવાનગી ધરાવતા શિકારી ખેલાડીઓમાંથી લગભગ અડધા જ એક ધ્રુવીય રીંછને મારે છે. જો શિકારી ખેલાડી ધ્રુવીય રીંછ પોતાની પરવાનગી પૂરી થાય એ પહેલા ધ્રુવીય રીંછને ન મારે તો ,પરવાનગી અન્ય શિકારીના નામે થઈ ન શકે.^[૨૫]

કેનેડિયન શિકારોમાંના 80% નુનાવત વિસ્તારમાં થાય છે.^[૯૪] 2005માં,નુનાવત સરકારે વૈજ્ઞાનિક સમૂહના વિરોધ છતા રીછની મર્યાદા 400થી વધારીને 518^[૧૦૦] કરી.^[૧૦૧] બે ક્ષેત્રોમાં,જ્યાં રીંછોના વધુ દેખાવને લીધે શિકાર સ્તરમાં વધારો કરાયો છે ત્યાં વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસોએ વસ્તી ઘટતી હોવાનું દર્શાવ્યું છે.^[૧૦૨] જયારે આ મર્યાદાનો મોટો ભાગનો શિકાર સ્થાનિક ઇનુઈટ લોકો દ્વારા કરવામાં આવે છે.એમાંથી એક મોટો ભાગ મનોરંજન શિકારીઓને વેચી નખાય છે. (1970ના દશકમાં 0.8%,1980ના દશકમાં 7.1%,અને 1990ના દશકમાં 14.6%)^[૯૬] નુનાવતના ધ્રુવીય રીંછ જીવવિજ્ઞાની,મિશેલ ટેયલર,જે અગાઉ એ વિસ્તારમાં ધ્રુવીય રીંછના સંરક્ષણ માટે જવાબદાર હતા,ભારપૂર્વક કહે છે કે,રીંછની સંખ્યાને હાલની શિકાર મર્યાદા હેઠળ સુરક્ષિત રખાઈ રહી છે.^[૧૦૩] ઉત્તરપશ્ચિમ પ્રદેશોની સરકાર ઈનુવીઆલુઈટમાં પોતાની ખુદની 72-103ની મર્યાદા નક્કી કરે છે જેમાંથી અમુક શિકાર-ખેલાડીઓ માટે અલગ રાખવામાં આવે છે.

2010માં ,2005 થી વધારો આંશિક રીતે ઉલટો હતો. નુનાવતના સરકારી અધિકારીઓએ ઘોષિત કર્યું કે બેફીન ખાડી ક્ષેત્ર માટે ધ્રુવીય રીંછ મર્યાદા વર્ષ 2013 સુધીમાં 105થી ધીમે ધીમે 65 કરવામાં આવશે.^[૧૦૪] પર્યાવરણ કેનેડાએ પણ જાન્યુઆરી 1, 2010થી કેનેડામાંથી ફર,નહોર,કંકાલ અને બફીન ખાડીમાં શિકાર કરાયેલ ધ્રુવીય રીંછમાંથી બનેલ અન્ય ઉત્પાદનોની નિકાસ પ્રતિબંધિત કરી.^[૧૦૪]

સંરક્ષણ સ્થિતિ,પ્રયત્નો અને વિવાદો

યુ.એસ. જૈવિક મોજણીનો આ નક્શો 2001–2010 થી 2041–2050 સુધીમાં ધ્રુવીય રીંછના આવાસોમાં અનુમાનિત પરિવર્તનો દર્શાવે છે. લાલ ક્ષેત્રો ધ્રુવીય રીંછ આવાસમાં દેખીતો ઘટાડો દર્શાવે છે ;વાદળી ક્ષેત્રો વધારો દર્શાવે છે .

2008માં,વર્લ્ડ કન્ઝર્વેશન યુનિયન (આઈ.યુ.સી.એન.)ના અહેવાલ અનુસાર ધ્રુવીય રીંછની વૈશ્વિક વસ્તી 20,000થી 25,000,અને ઘટી રહી છે.^[૧] 2006માં, આઈ.યુ.સી.એને.ધ્રુવીય રીંછને પ્રજાતિ of ન્યૂનતમ ચિંતાની પ્રજાતિમાંથી નાજુક પ્રજાતિમાં પદુન્નત કર્યું.^[૧૦૫] તેને દર્શાવ્યું કે "ત્રણ પેઢીમાં(45 વર્ષ) વસ્તીમાં 30% ઘટવાની આશંકા",મુખ્યત્વે વૈશ્વિક ઉષ્ણતાને લીધે.^[૭] ધ્રુવીય રીંછ માટેના અન્ય જોખમોમાં ઝેરી પ્રદૂષકો સ્વરૂપે પ્રદૂષણ,વહાણો સાથે ભેટો,મનોરંજક ધ્રુવીય રીંછ દર્શનથી તનાવ,અને તેલ અને ગેસની શોધ અને વિકાસ.^[૭] The આઈ.યુ.સી.એ.ને. કાનૂની અને ગેરકાનૂની શિકાર દ્વારા "અતિ શિકારનું શક્ય જોખમ" પણ દર્શાવ્યું.^[૭]

વિશ્વ વન્યજીવન ભંડોળ અનુસાર, ધ્રુવીય રીંછનાં દર્શક આર્ક્ટિક જૈવપ્રણાલીના આરોગ્યના દર્શક તરીકે અગત્યનું છે. સમગ્ર આર્ક્ટિકમાં શું થઇ રહ્યું છે તે સમજવા ધ્રુવીય રીંછનું અવલોકન કરાય છે,ખતરામાં હોઈ ધ્રુવીય રીંછ હંમેશા આર્ક્ટિક દરિયાઇ જૈવપ્રણાલીમાં કંઇક ખોટુ હોવાનો સંકેત આપે છે.^[૧૦૬]

વૈશ્વિક ઉષ્ણતા

આઈયુસીએન,આર્ક્ટિક આબોહવા પ્રભાવ આકલન, સંયુક્ત રાજ્ય ભૂસ્તરીય સર્વેક્ષણ અને ઘણા અગ્રણી ધ્રુવીય રીંછ જીવવૈજ્ઞાનિકોએ હાલની ગરમીને જોતા, પ્રજાતિઓના અસ્તિત્વ જોખમમાં હોવા સહિત વૈશ્વિક ઉષ્ણતાની અસરો અંગે ગંભીર ચિંતા વ્યક્ત કરી છે.^{[૨૨][૧૦૭][૧૦૮][૧૦૯][૧૧૦][૧૧૧]}

વૈશ્વિક ઉષ્ણતાથી સૌથી મોટો ખતરો છે આવાસ ગુમાવવાને લીધે થતા કુપોષણ કે ભૂખમરો. ધ્રુવીય રીંછ દરિયાઈ બરફના માધ્યમથી સીલનો શિકાર કરે છે. વધતા તાપમાનને લીધે દરિયાઈ બરફ વર્ષમાં વહેલો પીગળી જાય છે,જેનાથી રીંછને ઉનાળાના અંત અને પાનખર ઋતુની શરૂઆતમાં ઓછા આહારના ગાળામાં ટકી રહેવા તે પુરતો ચરબી સંચય કરે તે પહેલા કિનારા તરફ ચાલ્યું જવું પડે છે.^[૭૧] હિમખંડો ઓછા થઇ જતા રીંછોને ઘણું લાંબુ તરવું પડે છે,જે તેમના ઉર્જા સંગ્રહને ક્ષીણ કરે છે અને ક્યારેક ડૂબી પણ જાય છે.^[૧૧૨] પાતળો દરિયાઈ બરફ વધુ આસાનીથી ખંડિત થઇ જાય છે,જે ધ્રુવીય રીંછ માટે સીલ પ્રાપ્ત કરવી વધુ મુશ્કેલ બનાવે છે.^[૪૯] અપુરતું પોષણ,પુખ્ત માદાઓમાં નિમ્ન પ્રજનન દરનું અને બચ્ચા અને કિશોર રીંછોમાં જીવિત રહેવાના નિમ્ન દરનું કારણ બને છે,એ સિવાય બધી વયના રીંછોમાં દુર્બળ દેહ જોવ મળે છે.^[૨૨]

પોષણસંબંધી તણાવ સિવાય,ઉષ્ણ આબોહવા ધ્રુવીય રીંછનાં જીવનના વિવિધ પાસાઓને પ્રભાવિત કરે છે: દરિયાઇ બરફમા પરિવર્તન,યોગ્ય પ્રસૂતિ ગુફા બનવવાની ગર્ભસ્થ માદાની ક્ષમતાને પ્રભાવિત કરે છે. હિમખંડ અને તટ વચ્ચે જેમ જેમ અંતર વધે છે.તેમ માદાને જમીન ઉપયુક્ત ગુફા ક્ષેત્ર સુધી પહોંચવા વધુ દૂર સુધી તરવુ પડે છે.^[૨૨] પર્માંફ્રોસ્ટનુ પીગળવું એ રીંછોને પ્રભાવિત કરશે કે જે પરંપરાગત રીતે ભૂગર્ભીય ગુફા ખોદે છે,અને ગરમ શિયાળાને લીધે ગુફાની છત તૂટી શકે છે અથવા એની ઉષ્મારોધકતા ઓછી થઇ જશે.^[૨૨] હાલમાં બહુવર્ષીય હિમ પર ગુફા બનાવતા ધ્રુવીય રીંછ માટે,હિમ ગતિશીલતાને લીધે શક્ય છે કે માતા અને નાના બચ્ચાઓને વસંતમાં સીલના શિકાર માટેના ક્ષેત્રોએ પાછું ફરવા વધુ અંતર કાપવું પડે.^[૨૨] ગરમ આબોહવામાં રોગકારક સૂક્ષ્મ જીવો અને પરોપજીવીઓ સરળતાથી વૃદ્ધિ પામશે.^[૪૯]

ધ્રુવીય રીંછ અને મનુષ્ય વચ્ચેની સમસ્યાજનક આંતરક્રિયાઓ,જેમકે રીંછનું કચરામાં ખોરાક શોધવું,ઐતિકાસિક રીતે હિમખંડ ખંડન જલ્દી થયુ અને સ્થાનિક ધ્રુવીય રીંછ પ્રમાણમાં પાતળા જણાયા એ વર્ષોમાં વધુ જવા મળી.^[૧૦૭] જેમ જેમ દરિયાઈ બરફ સંકોચાતો જશે અને ભૂખ્યા રીંછ ભૂમિ પર આહાર શોધવાની કોશિશ કરશે તેમ તેમ માનવ-રીંછ વચ્ચે વધતી આંતરક્રિયાઓ,હજી વધવાની આશંકા છે,જેમાં માનવો પર ઘાતક હુમલાનો સમાવેશ થઇ જાય છે.^{[૧૦૭][૧૧૩]}

વૈશ્વિક ઉષ્ણતાને લગતા અવલોકનો

વૈશ્વિક ઉષ્ણતાની અસરો,ધ્રુવીય રીંછની દક્ષિણ સીમાએ સૌથી વધુ છે,અને આ ખરેખર એ જ ક્ષેત્ર છે જ્યાં સ્થાનિક વસ્તીમાં સારો એવો ઘટાડો જોવા મળ્યો.^[૧૧૧] સીમાના એક દક્ષિણ ભાગે પશ્ચિમ હડસન ખાડીની ઉપ-વસ્તી,ધ્રુવીય રીંછની એવી ઉપ-વસ્તી છે કે જેનું નિરીક્ષણ સૌથી સારી રીતે કરાયું છે. આ ઉપ-વસ્તી,વસંતના અંતે પ્રચુર માત્રામાં ગોળાકાર સીલ ખાય છે,જ્યારે નવા-નવા સ્તનપાનથી દૂર કરેલ અને સરળતાથી શિકાર બની શકે એવા સીલના બચ્ચા પુષ્કળ હોય છે.^[૧૦૨] વસંતના અંતે જયારે બરફ પીગળીને તૂટવા લાગે ત્યારે ધ્રુવીય રીંછ માટે શિકારની મોસમ પૂરી થાય છે,અને તેઓ સમુદ્ર પાછો જામે ત્યાં સુધી નિરાહારી કે અલ્પાહારી રહે છે.^[૧૦૨]

હવાના ગરમ તાપમાનને લીધે, પશ્ચિમ હડસનની ખાડીમાં હિમખંડ ખંડન પહેલાની સરખામણીએ ત્રણ સપ્તાહ વહેલું થાય છે,જે ધ્રુવીય રીંછનાં બચ્ચાની પોષણ અવધી ઓછી કરી રહ્યું છે.^[૧૦૨] આ ગાળામાં ધ્રુવીય રીંછના શરીરની હાલત બગડી છે; એક માદા ધ્રુવીય રીંછ(સંભવત: ગર્ભસ્થ)નું સરેરાશ વજન 1980માં લગભગ 290 kg (640 lb) અને 2004માં230 kg (510 lb)હતું.^[૧૦૨] 1987 અને 2004ની વચ્ચે, પશ્ચિમ હડસનની ખાડીની વસ્તી 22% ઘટી.^[૧૧૪]

માતાઓ અને બચ્ચાઓને ઉચ્ચ પોષણની આવશ્યકતા હોય છે,જે સીલના શિકારની ઋતુ બહુ ટૂંકી હોય તો પૂરી નથી થતી.

અલાસ્કામાં,દરિયાઈ બરફ સંકોચનને લીધે બચ્ચાઓનો મૃત્યુ દર ઊંચો થઇ ગયો છે,અને તે સાથે ગર્ભસ્થ માદાઓની ગુફાઓના સ્થાનમાં પણ પરિવર્તન આવ્યું છે.^{[૭૦][૧૧૫]} હાલમાં જ,આર્ક્ટિકમા ધ્રુવીય રીંછોને શિકાર શોધવા માટે સામાન્ય કરતા ઘણું વધુ તરવું પડ્યું છે,જેના પરિણામે અસમાન્ય રીતે વિશાલ હિમખંડના પ્રત્યાગમનમાં રીંછ ડૂબવાના ચાર કિસ્સા નોંધાયા.^[૧૧૨]

પ્રદૂષણ

ધ્રુવીય રીંછ સતત કાર્બનિક પ્રદૂષકના ઉચ્ચ સ્તરનો સંગ્રહ કરે છે જેમકે પોલિક્લોરિનેટેડ બાઇફિનાઇલ (પીસીબીઝ) અને ક્લોરીનેટેડ જંતુનાશકો. આહાર શૃંખલામાં સૌથી ઉપર હોવાને લીધે,જેમાં એમનો આહાર હેલોકાર્બન સંકેદ્રણવાળી ચરબી છે,તેમના શરીર આર્ક્ટિક સસ્તનોમાં સૌથી વધુ દૂષિત હોય છે.^[૧૧૬] હેલોકાર્બન્સ,અન્ય પ્રાણીઓ માટે ઝેરી હોય છે કેમકે તેઓ અંત:સ્રાવ રસાયણ અને જૈવચિહ્નની નકલ કરે છે,જેમકે ઇમ્યુનોગ્લોબિન જી અને રેટિનોલ ધ્રુવીય રીંછ પર સમાન અસર દર્શાવે છે. પીસીબીઝ પર સૌથી વધુ અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો છે,અને તે જન્મ ત્રુટિ અને પ્રતિકારકતંત્રની ખામી સાથે સાંકળવામાં આવ્યું છે.^[૧૧૭]

આમાંથી સૌથી વધુ કુખ્યાત રસાયણો,જેમકે પીસીબીઝ અને ડીડીટીને, આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તર પર પ્રતિબંધિત કરાયા છે. ધ્રુવીય રીંછની પેશીઓમાં તેની સાંદ્રતાને લીધે પ્રતિબંધ બાદ પણ આહાર શૃંખલાનાં માધ્યમથી ફેલાઈને રસાયણો દસકાઓ સુધી વૃદ્ધિ પામ્યે રાખ્યા,જોકે આ પ્રવૃત્તિ ઓછી થતી જણાય છે,કેમકે 1989-1993માં કરાયેલ અભ્યાસ અને 1996-2000માં કરાયેલ અભ્યાસ મુજબ પીસીબીઝનું પેશીમાં સંકેન્દ્રણ ઓછું થતું ગયું.^[૧૧૮] ક્યારેક ધ્રુવીય રીંછમાં અતિ ભારે ધાતુઓ પણ મળી આવી છે.

તેલ અને ગેસનો વિકાસ

ધ્રુવીય રીંછના આવાસમાં તેલ અને ગેસના વિકાસની રીંછો પર વિવિધ રીતે અસર થઈ શકે છે. આર્ક્ટિકમાં એ ક્ષેત્રમાં તેલ ફેલાવાના સંકેન્દ્રિત હોવાની શક્યતા હોય છે જ્યાં ધ્રુવીય રીંછ અને તેના શિકારનું પણ સંકેન્દ્રણ હોય છે,જેમકે દરિયાઈ બરફના મુખ પર.^[૭] ધ્રુવીય રીંછ ઉષ્મારોધન માટે આંશિક રીતે પોતાના ફર પર આધારિત રહે છે,તેમના ફર પર તેલ લાગી જતા તેનું ઉષ્મારોધક મૂલ્ય ઘટી જાય છે.તેલ ફેલાઈ જતા રીંછને [[અધોષ્ણતા/0}થી મરવાનું જોખમ ઊભું થાય છે.|અધોષ્ણતા/0}થી મરવાનું જોખમ ઊભું થાય છે.^[૫૩]]] તેલ ફેલાવાની સ્થિતિના ભોગ બનેલ ધ્રુવીય રીંછોને તેમના ફર પરથી તેલ ચાટતા હોવાનું જોવા મળ્યું છે,જેના lidhe તેમના મૂત્રપિંડ ખરાબ થઇ જાય છે.^[૫૩] ગર્ભસ્થ માદાઓ અને શિશુઓ સાથેની માદા દ્વારા વપરાયેલ પ્રસૂતિ ગુફા પણ નજીકના કોઈ તેલ શોધ અને વિકાસ કાર્યથી અસરગ્રસ્ત થઈ શકે છે. આ સંવેદનશીલ સ્થળોમાં ખલેલ,માતાને અકાળે તેની ગુફા છોડવા પર કે તેના આખા શાવકસમૂહનો ત્યાગ કરવા મજબૂર કરી શકે છે.^[૭]

અનુમાનો

યુ.એસ.ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય સર્વેક્ષણ એવુ અનુમાન લગાવે છે કે વિશ્વનાં બે-તૃત્યાંશ ધ્રુવીય રીંછ 2050 સુધીમાં લુપ્ત થઇ જશે,આ અનુમાન વૈશ્વિક ઉષ્ણતાને લીધે થતાં દરિયાઈ બરફનાં સંકોચન માટેના ઉદાર અનુમાનો પર આધારિત છે.^[૪૯] આ રીંછ યુરોપ,એશિયા,અને અલાસ્કામાંથી અદૃશ્ય થઇ હશે અને,કેનેડાના આર્ક્ટિક દ્વીપસમૂહ અને ઉત્તરી ગ્રીનલેન્ડ તટીય વિસ્તારોમાંથી ઓછા થઇ જ્શે. 2080 સુધીમાં,ગ્રીનલેન્ડ અને ઉત્તરીય કેનેડિયન તટ પરથી સાવ ગાયબ થઇ જશે,આર્ક્ટિકના આંતરિક દ્વીપસમૂહમા થોડીક સંખ્યા બાકી રહેશે.^[૪૯]

અનુમાનોમાં જેટલી માત્રામાં ધ્રુવીય રીંછ ભૂમિગત આહાર સ્રોતો તરફ વળીને આબોહવા પરિવર્તન સાથે અનુકૂલિત જશે તેટલી માત્રામાં ભિન્નતા હોઈ શકે. નુનાવત સરકારના વન્યજીવન સંશોધન નિર્દેશક,મિશેલ ટેયલરે,યુએસ મત્સ્ય અને વન્યજીવન સેવાને દલીલ કરતા લખ્યું કે આ સમયે સ્થાનિક અધ્યયનો વૈશ્વિક સંરક્ષણ માટે અપૂરતા છે. પત્રમાં હતું કે, "હાલમાં,ધ્રુવીય રીંછ સૌથી સારી રીતે સંચાલિત વિશાળ આર્ક્ટિક સસ્તનોમાંનું એક છે. જો બધા આર્ક્ટિક ધ્રુવીય રીંછ કરારના નિયમો અને હેતુઓનું પાલન કરશે તો, ધ્રુવીય રીંછનું ભવિષ્ય સુરક્ષિત છે. સ્પષ્ટત: ધ્રુવીય રીંછ બદલાતી આબોહવાથઈ અનુકૂલિત થઇ શકે છે. તેઓએ અસ્થિર આબોહવા માટે પંકાયેલ હજારો વર્ષોના ગાળામાં વિકાસ સાધી તેમનું અસ્તિત્વ ટકાવ્યું છે."^[૧૦૩] અલાસ્કાના મત્સ્ય અને ક્રીડા વિભાગના નાયબ અધિકારી,કેન ટેયલરે,કહ્યું છે કે, " જો ધ્રુવીય રીંછ ગ્રીઝલી રીંછની જેમ ઇંડા દેતી સાલમોન માછલી ખાઈને જીવતા શીખી લે,તો મને નવાઈ નહિ લાગે."^[૨૫]

જોકે,ઘણા વૈજ્ઞાનિકોએ આ સિદ્ધાંતોને અનુભવહીન માને છે;^[૨૫]ઉચ્ચ અક્ષાંક્ષ પર ક્ષેત્રીય આહારના સ્રોતોની કમીને લીધે કાળા અને ભૂરા રીંછ નાના હોવાનું નોંધયેલ છે.^[૧૦૨] પ્રજાતિ પર એક વધારાનું ખતરો એ છે કે જો તેઓ ભૂમિ પર વધુ સમય વિતાવશે તો ,તેઓ ભૂરા કે ગ્રીઝલી રીંછ સાથે સંકરણ પામશે.^[૧૧૧] The આઈ.યુ.સી.એને. લખ્યું:

Polar bears exhibit low reproductive rates with long generational spans. These factors make facultative adaptation by polar bears to significantly reduced ice coverage scenarios unlikely. Polar bears did adapt to warmer climate periods of the past. Due to their long generation time and the current greater speed of global warming, it seems unlikely that polar bear will be able to adapt to the current warming trend in the Arctic. If climatic trends continue polar bears may become extirpated from most of their range within 100 years.^[૭]

પ્રજાતિ રક્ષણ પર વિવાદ

ધ્રુવીય રીંછ સેન્ટ્રલ પાર્ક પ્રાણી-સંગ્રહાલયમાં,ન્યૂ યોર્ક શહેર,યુએસએ

ધ્રુવીય રીંછના ભવિષ્ય વિષે ચેતવણી એ તથ્યથી અલગ પડે છે કે દુનિયાભરમાં તેમની વસ્તીના અંદાજમાં છેલ્લા 50 વર્ષોમાં વધારો થયો છે અને આજે પ્રમાણમાં સ્થિર છે.^{[૧૧૯][૧૨૦]} વૈશ્વિક વસ્તીના કેટલાક અનુમાન 1970ના દશકની શરૂઆતમાં 5,000-10,000ની આસપાસ છે;^[૧૨૧]1980ના દશકમાં અન્ય અનુમાન 20,000-40,000ની આસપાસ હતા.^{[૨૮][૩૯]} હાલના અનુમાનોમાં વૈશ્વિક વસ્તી 20,000 અને 25,000ની વચ્ચે.^[૨૪]

પહેલાના અને અનુમાનિત વસ્તી પ્રવૃત્તિઓ વચ્ચે સ્પષ્ટ અસમાનતાના ઘણા કારણ છે:1950 અને 1960ન દસકામાં અનુમાન વૈજ્ઞાનિક મોજણીઓને બદલે શિકારીઓ અને શોધકોની વાતો પર આધારિત હતા.^{[૧૨૨][૧૨૩]} બીજું,શિકાર પર નિયંત્રણ શરૂ કરાયા જેના લીધે અતિ શિકાર કરાયેલ પ્રજાતિઓ ફરી ઉભરી આવી.^[૧૨૨] ત્રીજું, વૈશ્વિક ઉષ્ણતાની હાલની અસરોને લીધે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં દરિયાઈ બરફના વિપુલ પ્રમાણ જુદી જુદી માત્રામાં પ્રભવિત થયું છે.^[૧૨૨] ડબલ્યૂડબલ્યૂએફની માહિતી મુજબ,હાલમાં 19માથી ફક્ત એક જ ધ્રુવીય રીંછ ઉપવસ્તી વધી રહી છે; 3 સ્થિર છે;8 ઘટી રહી છે;અને બાકીની 7 વસ્તી મૂલ્યાંકન માટે અપૂરતી માહિતી ધરાવે છે.^[૧૨૦]

ધ્રુવીય રીંછને નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારા હેઠળ સૂચિબદ્ધ કરવાના વિવાદે રક્ષણ સમૂહો અને કેનેડાના ઇનુઈટને વિરોધિ સ્થિતિમાં લાવી દીધા છે;^[૨૫]નુનાવત સરકાર અને અને ઘણા ઉત્તરીય નિવાસીઓએ ધ્રુવીય રીંછને ધ્રુવીય રીંછને નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારા હેઠળ સૂચિબદ્ધ કરવા માટે અમેરિકાની પહેલની નિંદા કરી.^{[૧૨૪][૧૨૫]} ઘણા ઇનુઇટને વિશ્વાસ છે કે ધ્રુવીય રીંછની વસ્તી વધી રહી છે,અને શિકાર-રમતો પર પ્રતિબંધથી તમના સમુદાયની આવકને હાની થવાની શક્યતા છે.^{[૨૫][૧૨૬]}

યુ.એસ. નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારો

14 મે 2008ના દિવસે,યુ.એસ.આંતિરક વિભાગે ધ્રુવીય રીંછને નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારો હેઠળ નાશપ્રાય પ્રજાતિ તરીકે સૂચિત કર્યું.જેની હેઠળ,તેમણે આર્ક્ટિક દરિયાઈ બરફના પીગળવાને ધ્રુવીય રીંછ માટે એક મુખ્ય ખતરા તરીકે દર્શાવ્યું.^[૧૨૭] જોકે,વિભાગે તાત્કાલિક વિધાન કર્યું કે સૂચિબદ્ધ કરવાનો ઉપયોગ ગ્રીનહાઉસ વાયુના ઉત્સર્જનના નિયમન માટે ન કરી શકાય અને કહ્યું કે "તે નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારાનો અયોગ્ય ઉપયોગ કહેવાશે. ઈએસએ યુ.એસ.આબોહવા નીતિ. નક્કી કરવા માટે યોગ્ય સાધન નથી."^[૧૨૮] જોકે,કેટલાક નીતિ વિશેષજ્ઞોનું માનવું છે કે સરકારના વલણ છતાં,નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારાનો ઉપયોગ એવી યોજનાઓની સંઘીય મંજૂરી જાહેર કરવા માટે કરી શકાય જે ગ્રીનહાઉસ વાયુ ઉત્સર્જનમાં વધારો કરી ધ્રુવીય રીંછ માટે ખતરો બની શકે છે.^[૧૨૭] નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારાના આવા અર્થઘટન બદલ પર્યાવરણ સમૂહોએ અદાલત જવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે.^[૧૨૭] 8 મે 2009,બરાક ઓબામાના નવા પ્રશાસને આ નીતિ ચાલુ રાખવાનું ઘોષિત કર્યું છે.^[૧૨૯]

ધ્રુવીય રીંછને સંકટગ્રસ્ત પ્રજાતિની યાદીમાં મૂકતી વખતે,આંતરિક વિભાગે એક ક્યારેક જ ઉપયોગી એવી શરત જોડી છે જે તેલ અને ગેસની શોધ અને વિકાસને ધ્રુવીય રીંછના આવાસ ક્ષેત્રોમાં જારી રાખવાની અનુમતિ આપે છે,જો કંપનીઓ દરિયાઇ સસ્તન સંરક્ષણ ધારાના હાલના પ્રતિબંધોનુ પાલન ચાલુ રાખે.^[૧૩૦] ધ્રુવીય રીંછને સૂચિબદ્ધ કરવાથી મુખ્ય નવું રક્ષણ એ મળશે કે શિકારીઓ હવે કેનેડામાં ધ્રુવીય રીંછોના શિકારના પારિતોષિકો આયાત નહિ કરી શકે.^[૧૩૦]

ધ્રુવીય રીંછ એલ્કહોર્ન કોરલ અને સ્ટેગહોર્ન કોરલ બાદ વૈશ્વિક ઉષ્ણતાને લીધે લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિ ધારા હેઠળ સંરક્ષિત થયેલ ખત ત્રીજી જ પ્રજાતિ છે. 4 ઓગસ્ટ 2008,અલાસ્કા રાજ્યે યુ.એસ.આંતરિક વિભાગ સચિવ ડર્ક કેમ્પ્થોર્ન પર દાવો માંડ્યો અને,ધ્રુવીય રીંછને નાશપ્રાય પ્રજાતિની યાદીમાંથી કાઢી નાખવા માંગણી કરી,કારણકે તે યાદીથી રાજ્યના તેલ અને ગેસના વિકાસ પર હાનિકારક અસર પડી શકે.^[૧૩૧] અલાસ્કાના શાસક સારાહ પાલિને કહ્યું કે યાદી ઉપલબ્ધ શ્રેષ્ઠ વૈજ્ઞાનિક અને આર્થિક માહિતી પર આધારિત નહોતી,આ વિચારને ધ્રુવીય રીંછ તજજ્ઞોએ અસ્વીકૃત કર્યો.^[૧૩૧]

આ નિર્ણય બાદ ઘણા વર્ષો સુધી વિવાદ ચાલ્યો. 17 ફેબ્રુઆરી 2005ના રોજ,જૈવિક વિવિધતા કેન્દ્રે ધ્રુવીય રીંછને નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારા હેઠળ સૂચિબદ્ધ કરવા માંગણી કરતી યાચિકા દાખલ કરી.એક કરાર થયો જેને 5 જૂન,2006એ સંઘીય જિલ્લા અદાલતમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો. તે કરાર મુજબ,9 જાન્યુઆરી 2007ના રોજ,યુએસ મત્સ્ય અને વન્યજીવન સેવાએ ધ્રુવીય રીંછ સંકટગ્રસ્ત પ્રજાતિની યાદીમાં મૂકવા પ્રસ્તાવ મૂક્યો. 9 જાન્યુઆરી 2008 સુધીમાં કાયદા દ્વારા અંતિમ નિર્ણય આવશ્યક હતો,ત્યારે કચેરીએ હજુ એક મહિનો જોઇતો હોવાનુ કહ્યુ.^[૧૩૨]

7 માર્ચ 2008ના રોજ, યુ.એસ. આંતરિક વિભાગના મહાનિરીક્ષકે એક પ્રારંભિક તપાસ શરૂ કરી કે શા માટે નિર્ણય બે મહિના વિલંબિત કરવામા આવ્યો.^[૧૩૨] આ તપાસ,છ પર્યાવરણ સમૂહો દ્વારા સહી કરાયેલ એક પત્રની પ્રતિક્રિયામાં શરૂ થઇ અને જેમાં કહેવાયું કે યુ.એસ. મત્સ્ય અને વન્યજીવન નિર્દેશક ડેલ હોલે નિર્ણયને બિનજરૂરી રીતે વિલંબિત કરી કચેરીના વૈજ્ઞાનિક આચાર સંહિતા નિયમોનો ભંગ કર્યો છે,જેનાથી સરકારને અલાસ્કાના ચુક્ચી સાગરમાં તેલ અને ગેસના ભાડાપટ્ટા માટે એક હરાજી કરવાની પરવાનગી મળી ગઈ,એ ક્ષેત્ર ધ્રુવીય રીંછ માટે એક અગત્યનું આવાસ ક્ષેત્ર છે.^[૧૩૨] હરાજી ફેબ્રુઆરી 2008ની શરૂઆતમાં થઇ.^[૧૩૨] ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સ ના એક સંપાદકીય લેખમાં કહેવાયું કે "આ બન્ને પગલા લગભગ નિશ્ચિત રીતે અને કુટિલ રીતે સંબંધિત છે."^{[૨૫][૧૩૩]} હોલે,નિર્ણયમાં કોઈ પણ રાજનૈતિક હસ્તક્ષેપ નકારતા કહ્યું કે આ વિલંબ,નિર્ણયનું સરળતાથી સમજી શકાય એવું રૂપ નક્કી કરવા માટે કરવામાં આવ્યો.^[૧૩૨] 28 એપ્રિલ 2008ના રોજ,એક સંઘીય અદાલતે નિર્ણય આપ્યો કે યાદી પર ફેંસલો 15 મે 2008 સુધીમાં આવી જવો જોઇએ.^[૧૩૪]14 મેએ ફેંસલો આવ્યો.^[૧૩૦]

કેનેડિયન નાશપ્રાય પ્રજાતિ ધારો

કેનેડા,કેનેડામાં નાશપ્રાય વન્યજીવનની સ્થિતિ પરની સમિતિએ એપ્રિલ 2008માં ભલામણ કરી કે સંઘીય સ્પીસીસ એટ રિસ્ક એક્ટ(સારા) હેઠળ ધ્રુવીય રીંછને વિશેષ ચિંતાજનક પ્રજાતિ તરીકે મૂલ્યાંકિત કરવામાં આવે. યાદીમાં મૂકવા માટે એ આદેશ છે કે પાંચ વર્ષની અંદર એક પ્રબંધન યોજના લખવામાં આવે,વર્લ્ડ વાઈડ ફંડ ફોર નેચર દ્વારા એમ કહીને આલોચના કરી કે આબોહવા પરિવર્તનથી થતા અગત્યની આવાસ હાનિને રોકવા માટે તે બહુ લાંબી અવધિ છે.^[૧૩૫]

સંસ્કૃતિમાં

1940ના દસકામાં ચુક્ચી નક્શીકારો દ્વારા વોલરસના દંતશૂળ પર બનાવેલ આ કોતરણીમાં,ધ્રુવીય રીંછને વોલરસનો શિકાર કરતું દર્શાવેલ છે.

દેશી લોકગીત

આર્ક્ટિકનાં વતની લોકો માટે,ધ્રુવીય રીંછે લાંબા સમયથી અગત્યની સાંસ્કૃતિક અને ભૌતિક ભૂમિકા ભજવી છે.^{[૮૦][૮૧]} ધ્રુવીય રીંછના અવશેષો 2500થી 3000 વર્ષ અગાઉ એક શિકાર સ્થળ પરથી મળી આવ્યા ^[૮૩] અને ચુકોટકામાં ધ્રુવીય રીંછનું 1500 વર્ષ જૂનું ગુફાચિત્ર મળી આવ્યું.^[૮૧] ખરેખર,એવું મનાય છે કે આર્ક્ટિક લોકોએ સીલના શિકાર ઈગ્લૂ નિર્માણની આવડત આંશિક રીતે ધ્રુવીય રીંછમાંથી મેળવી છે.^[૮૧]

ઇનુઇટ અને એસ્કિમોની ઘણી લોક-કથાઓમાં રીંછનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે,જેમાં એવી દંતકથાઓનો સમાવેશ થાય છે જેમાં રીંછો તેમના ઘરમાં હોય ત્યારે મનુષ્યો હોય છે અને ભાર jti વખતે રીંછનું ચામડું ઓઢી લે છે,અને કેવી રીતે કૂતરાઓથી ઘેરાયેલ રીંછ જેવું દેખાતું નક્ષત્ર અસ્તિત્વમાં આવ્યું એ કહેતી વાર્તાઓ.^[૭૯] અ દંતકથાઓ ધ્રુવીય રીંછ માટે ઊંડું સન્માન દર્શાવે છે,જેને આધ્યાત્મિક રીતે શક્તિશાળી અને માનવો જેવા ચિત્રિત કરવામાં આવ્યા છે.^[૭૯] ઉભા રહેવાની કે બેસવાની સ્થિતિમાં રીંછની માનવ જેવી મુદ્રા,અને ત્વચા વગરના રીંછનું માનવ શરીર જેવા દેખાતા કંકાલે કદાચ આ માન્યતાને વધવામાં ફાળો આપ્યો છે કે માનવો અને રીંછોના આત્માની અદલાબદલી થઇ શકે છે. એસ્કિમો દંતકથાઓ ધ્રુવીય રીંછ પાસેથી શિકાર કરતા શીખતા માનવોની વાત કહે છે. લાબ્રાડોરના ઇનુઇટ,ધ્રુવીય રીંછ મહાન આત્મા,ટુરનગાઉસ્કનું રૂપ છે.^[૧૩૬] ઇનુઇટ એસ્કિમો રીંછ માટે ખૂબ જ આદર ધરાવે છે.

પૂર્વી સાઈબેરિયાના ચુક્ચી અને યુપીકમાં, શિકાર કરેલ ધ્રુવીય રીંછની "આભારવિધિ"ની લાંબી ચાલતી શામનાવાદી પરંપરા હતી. તેની આત્માની સંતુષ્ટિ બાદ જ ખોપડીને ત્વચાથી અલગ કરવામાં આવે છે,જેને પછી વસ્તીની સીમાથી દૂર લઇ જઈ પૂર્વ તરફ મુખ પૂર્વ તરફ મુખ રાખી દફનાવવામાં આવે છે.{0/} રીંછના આત્માની સંતુષ્ટિ માટે,ત્યાં પારંપરિક ગીત અને ઢોલ સંગીત વગાડવામાં આવતા હતા અને ખોપડીને વિધિવત ખવડાવવામાં આવતું અને ચલમ આપવમા આવતી હતી. ^[૧૩૭] આત્માની સંતુષ્ટિ બાદ જ ખોપડીને ત્વચાથી અલગ કરવામાં આવે છે,જેને ફરી વસ્તીની સીમાથી દૂર લઇ જઈ જમીનમાં પૂર્વ તરફ મુખ રાખી દફનાવી દેવામાં આવે છે.^[૮૧] 1955થી સમય સાથે આમાંની ઘણી પરંપરાઓ ધૂંધળી થઇ ગઈ છે,ખાસ કરીને સોવિયેત સંઘ (અને હવે રશિયા)માં શિકાર પર લાગેલ સંપૂર્ણ પ્રતિબંધને લીધે.

ઉત્તર-મધ્ય સાઈબેરીયાના ઉત્તર કેન્દ્રીય નેનેટ રીંછનાં રાક્ષી દાંતને ચમત્કારી શક્તિ માટે વિશેષ મૂલ્ય ધરાવે છે. નીચી યેનિસે અને ખાટંગા નદીઓના ગામોમાં,દક્ષિણના વનોમાં રહેતા લોકો સાથે તેમનો વેપાર કરવામાં આવે છે,જે તેઓ ભૂરા રીંછથી રક્ષણ માટે પોતાની ટોપીઓમાં સીવીને પહેરતા હતા. આવું મનાતું કે "નાનો ભત્રીજો" (ભૂરા રીંછ)તેના શક્તિશાળી કાકા(ધ્રુવીય રીંછ)નો દાંત પહેરેલ વ્યક્તિ પર હુમલો કરવાનું સાહસ નહી કરે.^[૮૧] માર્યા ગયેલ રીંછોને સેડ્યાંગી કહેવાતા ચોક્કસ પવિત્ર સ્થળો અને વેદીઓ ,જે ખોપડીઓમાંથી બનાવેલ હોય છે ત્યાં દફનાવવામાં આવતા હતા. આવી ઘણી સ્થળોને યમલ દ્વીપકલ્પ પર સંરક્ષિત કરાયેલ છે.^[૮૧]

પ્રતીકો અને શુભ ચિહ્નો

ચિત્ર:Pbear.jpg

કેનેડાએ બહાર પડેલ ધ્રુવીય રીંછ સ્ટેમ્પ

રશિયા સંઘમાં ચુકોટકા સ્વાયત્ત ઓક્રેગનું કુળચિહ્ન.

તેમનું વિશિષ્ટ સ્વરૂપ અને આર્ક્ટિક સાથે તેમના સંબંધે ધ્રુવીય રીંછને જાણીતું પ્રતિક બનાવી દીધું છે,ખાસ કરીને એ ક્ષેત્રોમ જયના તેઓ વતની છે. કેનેડિયન ટૂની (બે-ડોલરનો સિક્કો) ની છબી દર્શાવે છે અને કેનેડાના ઉત્તર-પશ્ચિમી પ્રદેશો અને નુનાવતની લાઇસન્સ પ્લેટસ,બંનેનો આકાર ધ્રુવીય રીંછ જેવો છે. ધ્રુવીય રીંછ મેઈનમાં બોવ્ડોઇન કોલેજ અને અલાસ્કા ફેઈરબેન્ક્સ વિશ્વવિદ્યાલય ((અલાસ્કા નાનૂક્સ પણ જોવો))નું શુભચિહ્ન છે અને કેલગરીમાં આયોજિત 1988 શિયાળુ ઓલિમ્પિક્સના શુભચિહ્ન તરીકે પસંદગી પામ્યું હતું.

કોકા-કોલા, પોલર બેવરેજીસ, નેલ્વાના, બંડબર્ગ રમ અને ગૂડ હ્યુમર-બ્રેયર્સ ધ્રુવીય રીંછની તસવીરોનો જાહેરખબરોમાં ઉપયોગ કરી ચૂક્યા છે,^[૧૩૮] જયારે ફોક્સીસ ગ્લેશિયર મિંટ્સ ધ્રુવીય રીંછને પેપ્પીના નામે શુભચિહ્ન તરીકે 1922થી દર્શાવે છે.

સાહિત્ય

ધ્રુવીય રીંછ સાહિત્યમાં પણ પ્રખ્યાત છે,ખાસ કરીને બાળકો કે યુવા વયસ્કો માટેના પુસ્તકોમાં. ઉદાહરણ તરીકે, ધ્રુવીય રીંછનો પુત્ર પારંપરિક ઇનુઇટ વાર્તાપરથી પ્રેરિત છે.^[૧૩૯] ધ્રુવીય રીંછ એડીથ પટાઉના ઇસ્ટ ,(નોર્ધન ચાઇલ્ડ તરીકે પણ પ્રકાશિત ),રેમન્ડ બ્રિગ્સની ધ બીયર ,અને ક્રીસ ડી'લેસે'ની ધ ફાયર વિધિન શૃંખલામાં મુખ્ય રૂપે દર્શાવેલ છે. ફિલિપ પુલમેનની કાલ્પનિક ત્રિકથા હીઝ ડાર્ક મટીરીયલ્સ ના પેન્સરબિજોર્ન બુદ્ધિશાળી,ગૌરવવંતા ધ્રુવીય રીંછ છે જે માનવ-સદૃશગુણો દર્શાવે છે અને ધ ગોલ્ડન કંપાસ ના ફિલ્મી રૂપાંતરણમાં પણ મુખ્ય રૂપે દેખાય છે.

સંદર્ભો

• Bruemmer, Fred (1989). World of the Polar Bear. Toronto, ON: Key Porter Books. ISBN 1-55013-107-9.
• Matthews, Downs (1993). Polar Bear. San Francisco, CA: Chronicle Books. ISBN 0-8118-0050-X Check |isbn= value: checksum (મદદ). Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
• Hemstock, Annie (1999). The Polar Bear. Manakato, MN: Capstone Press. ISBN 0-7368-0031-X. Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
• Lockwood, Sophie (2006). Polar Bears. Chanhassen, MN: The Child's World. ISBN 1-59296-501-6. Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
• Rosing, Norbert (1996). The World of the Polar Bear. Willowdale, ON: Firefly Books Ltd. ISBN 1-55209-068-X.

નોંધ

1. Schliebe et al. (2008). Ursus maritimus સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૫-૦૨ ના રોજ વેબેક મશિન. IUCN Red List of Threatened Species. Retrieved on 5 January 2010.
2. Phipps, John (1774). A voyage towards the North Pole undertaken by His Majesty's command, 1773 /by Constantine John Phipps. London :Printed by W. Bowyer and J. Nicols, for J. Nourse. પૃષ્ઠ 185. મેળવેલ 8 September 2008. CS1 maint: discouraged parameter (link)
3. "Polar bear, (Ursus maritimus)" (PDF). U.S. Fish and Wildlife service. મૂળ (PDF) માંથી 5 જૂન 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 September 2009. Appearance. The polar bear is the largest member of the bear family, with the exception of Alaska’s Kodiak brown bears, which equal polar bears in size. (સર્વસામાન્ય નિરીક્ષણ પૃષ્ઠ સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૪-૧૮ ના રોજ વેબેક મશિન)
4. Kindersley, Dorling (2001,2005). Animal. New York City: DK Publishing. ISBN 0-7894-7764-5. Check date values in: |year= (મદદ)
5. Gunderson, Aren (2007). "Ursus Maritimus". Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology. મેળવેલ 27 October 2007.
6. આઈ.યુ.સી.એન. ધ્રુવીય રીંછ વિશેષજ્ઞ સમૂહ,2009.કોપેનહેગન, ડેન્માર્ક 2009માં પીબીએસજીની 15મી સભા : પ્રેસ રીલીઝ સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૦૭-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન 10 જાન્યુઆરીએ જારી.
7. ઢાંચો:IUCN2006 શા માટે પ્રજાતિને નાજુકની યાદીમાં મૂકવામાં આવી તેના લાંબા ખુલાસાનો સમાવેશ કરતી માહિતી નોંધ.
8. Kidd, D.A. (1973). Collins Latin Gem Dictionary. London: Collins. ISBN 0-00-458641-7.
9. "દરિયાઇ સસ્તન કેન્દ્ર". મૂળ માંથી 2009-06-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-07-15.
10. આર્ક્ટિક સમૂહ
11. "Этимологический Словарь - પીઓત્ર ઝેરવિન્સકી → ઓશ્કુય". મૂળ માંથી 2008-05-04 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-07-15.
12. ગ્રાન્ડ કયુબેક
13. પ્રાચીન ગ્રીક શબ્દો થેલાસ્સા /θαλασσα 'દરિયો', and એર્ક્ટોસ /αρκτος 'રીંછ',ઉર્સા મેજર ના સંદર્ભમાં , 'ઉત્તરી' કે 'ઉત્તર ધ્રુવનું'Liddell, Henry George and Robert Scott (1980). A Greek-English Lexicon (Abridged Edition). United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 0-19-910207-4.
14. [[[:ઢાંચો:IUCNlink]] "IUCN Red List: Ursus maritimus"] Check |url= value (મદદ). મેળવેલ 15 February 2008.
15. Lindqvist, Charlotte; Schuster, Stephan C.; Sun, Yazhou; Talbot, Sandra L.; Qi, Ji; Ratan, Aakrosh; Tomsho, Lynn P.; Kasson, Lindsay; Zeyl, Eve (2010). "Complete mitochondrial genome of a Pleistocene jawbone unveils the origin of polar bear". PNAS. 107 (11): 5053–5057. doi:10.1073/pnas.0914266107..
16. DeMaster, Douglas P.; Stirling, Ian (8 May 1981). Ursus Maritimus. Mammalian Species. 145. American Society of Mammalogists. પૃષ્ઠ 1–7. doi:10.2307/3503828. OCLC 46381503. મેળવેલ 21 January 2008. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)CS1 maint: date and year (link)
17. Lisette P. Waits, Sandra L. Talbot, R.H. Ward and G. F. Shields (1998). "Mitochondrial DNA Phylogeography of the North American Brown Bear and Implications for Conservation". Conservation Biology. પૃષ્ઠ 408–417. મૂળ માંથી 12 મે 2011 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 1 August 2006. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
18. Marris, E. (2007). "Linnaeus at 300: The species and the specious". Nature. 446 (7133): 250–253. doi:10.1038/446250a..
19. Schliebe, Scott; Evans, Thomas; Johnson, Kurt; Roy, Michael; Miller, Susanne; Hamilton, Charles; Meehan, Rosa; Jahrsdoerfer, Sonja (21 December 2006). Range-wide Status Review of the Polar Bear (Ursus maritimus) (PDF). Anchorage, Alaska: U.S. Fish and Wildlife Service. મૂળ (PDF) માંથી 10 મે 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 31 October 2007.
20. Stirling, Ian (1988). "The First Polar Bears". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5.
21. Rice, Dale W. (1998). Marine Mammals of the World: Systematics and Distribution. Special Publications of the Society for Marine Mammals. 4. Lawrence, Kansas: The Society for Marine Mammalogy. ISBN 1-891276-03-4.
22. Derocher, Andrew E.; Lunn, Nicholas J.; Stirling, Ian (April 2004). "Polar Bears in a Warming Climate". Integrative and Comparative Biology. 44 (2). પૃષ્ઠ 163–176. doi:10.1093/icb/44.2.163. મેળવેલ 12 October 2007. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
23. ધ્રુવીય રીંછs અને સંરક્ષણ સંગ્રહિત ૨૦૧૦-૦૨-૧૦ ના રોજ વેબેક મશિન ane "Polar Bear FAQ". Polar Bears International. મેળવેલ 14 July 2009.
24. Compiled and edited by Jon Aars, સંપાદક (2005). "Status of the Polar Bear" (PDF). Proceedings of the 14th Working Meeting of the IUCN/SSC Polar Bear Specialist Group. Polar Bears. 32. Nicholas J. Lunn and Andrew E. Derocher. Gland, Switzerland: IUCN. પૃષ્ઠ 33–55. ISBN 2-8317-0959-8. મૂળ (PDF) માંથી 9 એપ્રિલ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007. Cite uses deprecated parameter |booktitle= (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |conferenceurl= ignored (|conference-url= suggested) (મદદ) એચટીએમએલ અંશ પણ જોવો:2005 મુજબ ધ્રુવીય રીંછ વસ્તી સ્થિતિનો સારાંશ કાઢતા વસ્તી સ્થિતિ નિરીક્ષણ સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૨-૨૪ ના રોજ વેબેક મશિનઅને કોષ્ઠક 1 સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૨-૨૭ ના રોજ વેબેક મશિન.
25. Campbell, Colin (25 January 2008). "The war over the polar bear: Who's telling the truth about the fate of a Canadian icon?". Maclean's. મૂળ માંથી 16 મે 2012 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 March 2008. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); CS1 maint: discouraged parameter (link)
26. Compiled and edited by Jon Aars, સંપાદક (2005). "Press Release" (PDF). Proceedings of the 14th Working Meeting of the IUCN/SSC Polar Bear Specialist Group. Polar Bears. 32. Nicholas J. Lunn and Andrew E. Derocher. Gland, Switzerland: IUCN. પૃષ્ઠ 61–62. ISBN 2-8317-0959-8. મૂળ (PDF) માંથી 9 એપ્રિલ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 19 April 2008. Cite uses deprecated parameter |booktitle= (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |conferenceurl= ignored (|conference-url= suggested) (મદદ)
27. Stirling, Ian (1988). "Introduction". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5. CS1 maint: discouraged parameter (link)
28. Stirling, Ian (1988). "Distribution and Abundance". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5.
29. Stirling, Ian (January 1997). "The importance of polynyas, ice edges, and leads to marine mammals and birds". Journal of Marine Systems. 10 (1–4). Elsevier. પૃષ્ઠ 9–21. doi:10.1016/S0924-7963(96)00054-1. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
30. મેથ્યૂવ્સ,પૃ. 15
31. Davids, Richard C. (1982). "Lords of the Arctic". Lords of the Arctic: A Journey Among the Polar Bears. New York: MacMillan Publishing Co., Inc. ISBN 0-02-529630-2. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
32. "Polar bear, (Ursus maritimus)" (PDF). U.S. Fish and Wildlife service. મૂળ (PDF) માંથી 5 જૂન 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 22 March 2008. Appearance. The polar bear is the largest member of the bear family, with the exception of Alaska’s Kodiak brown bears, which equal polar bears in size. (Overview page સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૪-૧૮ ના રોજ વેબેક મશિન)
33. હેમસ્ટોક, પૃ. 4
34. Perrin, William F. (2008). Encyclopedia of Marine Mammals (2 આવૃત્તિ). San Diego, CA: Academic Press. પૃષ્ઠ 1009. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
35. લોકવૂડ, પીપી. 10 - 16
36. "Are polar bears left-handed or right-handed?". September 2006. મેળવેલ 25 November 2007.
37. "Bear Facts: Myths and Misconceptions". 2007. મૂળ માંથી 21 ઑગસ્ટ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 25 November 2007. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
38. ધ્રુવીય રીંછનો અભ્યાસ કરતા સંશોધકો રીંછોમાં ડાબોડી હોવાનો કોઇ પણ પુરાવો શોધવામાં નિષ્ફળ ગયા અને ધ્રુવીય રીંછના આગલા પગની ઇજાની ઢબના એક અભ્યાસમાં ડાબા કરતા જમણા આગલા પગમાં વધુ ઇજા જોવા મળી જે તે જમોડી હોવાનુ સૂચવે છે. "Fractures of the Radius and Ulna secondary to possible Vitamin 'D' deficiency in Captive Polar Bears (Ursus maritimus)". મૂળ માંથી 26 ફેબ્રુઆરી 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 25 November 2007.
39. Stirling, Ian (1988). Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5.
40. Uspenskii, S. M. (1977). The Polar Bear. Moscow: Nauka.
41. કોલેનોસ્કી જી. બી. 1987. ધ્રુવીય રીંછ. પીપી. 475–485 in વન્ય ફર્બીઅરર સંચાલન અને સંરક્ષણ ઉત્તર અમેરિકામાં (એમ. નોવાક, જે. એ. બેકાર, એમ. ઇ. ઓબ્બાર્ડ, અને બી. મેલ્લોક, એડ્સ.). ઓન્ટારીઓ ફર ટ્રેપર્સ મંડળ, ઉત્તર ખાડી, ઓન્ટારીઓ, કેનેડા.
42. Koon, Daniel W. (1998). "Is Polar Bear Hair Fiber Optic?". Applied Optics. 37 (15). Optical Society of America. પૃષ્ઠ 3198–3200. doi:10.1364/AO.37.003198. PMID 18273269. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
43. અસામાન્ય ગરમીમાં,પોલી નળીઓ લીળને શ્રેષ્ઠ ઘર પૂરું પાડે છે. લીલ રીંછ માટે બિનહાનિકારક છે,તે તેમને રાખતા પ્રાણી-સંગ્રહાલય માટે ચિંતાનો વિષય છે,અને અસરગ્રસ્ત પ્રાણીઓને કેટલીક વાર મીઠાના દ્રાવણમાં ધોવામાં આવે છે,અને મંદ ફરને ફરીથી સહેદ બનાવવા પેરોક્સાઇડ બ્લીચથી.
44. Derocher, Andrew E. (2005). "Sexual dimorphism of polar bears" (PDF). Journal of Mammalogy. 86 (5): 895–901. doi:10.1644/1545-1542(2005)86[895:SDOPB]2.0.CO;2. મૂળ (PDF) માંથી 2006-03-01 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-07-15. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
45. રોઝિંગ, પીપી. 20-23
46. Stirling, Ian (1988). "Behavior". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5. CS1 maint: discouraged parameter (link)
47. મેથ્યૂવ્સ, પીપી. 73-88
48. "Arctic Bears". PBS Nature. 17 February 2008. Cite uses deprecated parameter |serieslink= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
49. Amstrup, Steven C.; Marcot, Bruce G.; Douglas, David C. (2007). Forecasting the Range-wide Status of Polar Bears at Selected Times in the 21st Century (PDF). Reston, Virginia: U.S. Geological Survey. મૂળ (PDF) માંથી 25 ઑક્ટોબર 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 29 September 2007. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
50. હેમસ્ટોક, પીપી. 24-27
51. Clarkson, Peter L.; Stirling, Ian (1994). "Polar Bears". માં Hygnstrom, Scott E.; Timm, Robert M.; Larson, Gary E. (સંપાદકો). Prevention and Control of Wildlife Damage. Lincoln: University of Nebraska. પૃષ્ઠ C–25 to C–34. મૂળ (PDF) માંથી 20 નવેમ્બર 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 13 November 2007.
52. બ્રુઇમર, પીપી. 25-33
53. Stirling, Ian (1988). "What Makes a Polar Bear Tick?". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5. CS1 maint: discouraged parameter (link)
54. Ramsay, M. A.; Hobson, K. A. (May 1991). "Polar bears make little use of terrestrial food webs: evidence from stable-carbon isotope analysis". Oecologia. 86 (4). Berlin / Heidelberg: Springer. પૃષ્ઠ 598–600. doi:10.1007/BF00318328. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
55. Best, R. C. (1985). "Digestibility of ringed seals by the polar bear". Canadian Journal of Zoology. 63 (5). Ottawa: National Research Council of Canada. પૃષ્ઠ 1033–1036. doi:10.1139/z85-155.
56. Manning, T. H. (March 1961). "Comments on "Carnivorous walrus and some Arctic zoonoses"" (PDF). Arctic. 14 (1). પૃષ્ઠ 76–77. ISSN 0004-0843. મૂળ (PDF) માંથી 9 એપ્રિલ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 13 November 2007.
57. Lunn, N. J.; Stirling, Ian (1985). "The significance of supplemental food to polar bears during the ice-free period of Hudson Bay". Canadian Journal of Zoology. 63 (10). Toronto: NRC Research Press. પૃષ્ઠ 2291–2297. doi:10.1139/z85-340.
58. Eliasson, Kelsey (2004). "Hudson Bay Post - Goodbye Churchil Dump". મૂળ માંથી 9 મે 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 June 2008. Unknown parameter |month= ignored (મદદ)
59. મેથ્યૂવ્સ, પીપી. 27-29
60. Stirling, Ian (1988). "Distribution and Abundance". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5. CS1 maint: discouraged parameter (link)
61. મેથ્યૂવ્સ, પી 95
62. [170] ^ રીંછનું વર્તન અને પ્રવૃત્તિઓ ગેરી બ્રાઉનનુ ધ ગ્રેટ બીઅર અલ્માનેક , લીયોન્સ અને બરફોર્ડ,પબ્લીશર્સ, 1993
63. રોઝિંગ, પીપી. 128-132
64. વન્ય ધ્રુવીય રીંછે છાલ કેમ ન ખાધી ? સંગ્રહિત ૨૦૧૪-૦૩-૧૮ ના રોજ વેબેક મશિન રાષ્ટ્રીય રમત સંસ્થા
65. Stirling, Ian (1988). "Reproduction". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5.
66. Carpenter, Tom (November/December 2005). "Who's Your Daddy?". Canadian Geographic. Ottawa: The Royal Canadian Geographic Society: 44–56. Check date values in: |date= (મદદ)
67. લોકવૂડ, પીપી.17-21
68. Bruce, D. S.; Darling, N. K.; Seeland, K. J.; Oeltgen, P. R.; Nilekani, S. P.; Amstrup, S. C. (March 1990). "Is the polar bear (Ursus maritimus) a hibernator?: Continued studies on opioids and hibernation". Pharmacology Biochemistry and Behavior. 35 (3). પૃષ્ઠ 705–711. doi:10.1016/0091-3057(90)90311-5. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
69. "Polar bears in depth: Survival". Polar Bears International. મૂળ માંથી 8 ડિસેમ્બર 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 20 October 2008.
70. Regehr, Eric V.; Amstrup, Steven C.; Stirling, Ian (2006). Anchorage, Alaska પર લખાયેલ. Polar Bear Population Status in the Southern Beaufort Sea (PDF). Reston, Virginia: U.S. Geological Survey. Open-File Report 2006-1337. મેળવેલ 15 September 2007.
71. Stirling, Ian; Lunn, N. J.; Iacozza, J. (September 1999). "Long-term Trends in the Population Ecology of Polar Bears in Western Hudson Bay in Relation to Climatic Change" (PDF). Arctic. 52 (3). પૃષ્ઠ 294–306. ISSN 0004-0843. મૂળ (PDF) માંથી 28 સપ્ટેમ્બર 2019 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 11 November 2007.
72. આ સમયબિંદુ બાદ સફળ માતૃત્વમાં ઘટાડો જોવા મળ્યો,શક્યત:બચ્ચાના પોષણ માટે જરૂરી ચરબીનો સંગ્રહ કરી શકવાની ક્ષમતામાં વય-સંબંધિત ઘટાડાને લીધે. Derocher, A.E. (1994). "Age-specific reproductive performance of female polar bears (Ursus maritimus)". Journal of Zoology. 234 (4): 527–536. doi:10.1111/j.1469-7998.1994.tb04863.x. મૂળ માંથી 3 જૂન 2013 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 February 2008. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ)
73. Larsen, Thor; Kjos-Hanssen, Bjørn (October 1983). Goldman, Helle V. (સંપાદક). "Trichinella sp. in polar bears from Svalbard, in relation to hide length and age". Polar Research. 1 (1). Oslo: Norwegian Polar Institute. પૃષ્ઠ 89–96. doi:10.1111/j.1751-8369.1983.tb00734.x. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
74. હેમસ્ટોક, પીપી. 29-35
75. Wrigley, Robert E. (Spring 2008). "The Oldest Living Polar Bear" (PDF). Polar Bears International Newsletter. Polar Bears International. મેળવેલ 9 June 2008.
76. "એડીએન.કોમ | આગળ : ધ્રુવીય રીંછ,ગ્રીઝલી ઉત્તર ઢાળે સાથે વધી રહ્યા છે". મૂળ માંથી 2008-04-01 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-07-15.
77. "ABC News: Grizzlies Encroaching on Polar Bear Country". Abcnews.go.com. મેળવેલ 10 October 2009.
78. વરુ(કેનીસ લ્યુપસ) દરિયાઈ બરફ પર ધ્રુવીય રીંછ(ઉર્સસ મેરીટીમસ)ના બચ્ચાનો શિકાર,ઉત્તરપશ્ચિમ તટીય દ્વીપ, ઉત્તરપશ્ચિમ પ્રદેશો, કેનેડા. સંગ્રહિત ૨૦૧૭-૦૮-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિનઆર્ક્ટિક વોલ. 59, નં. 3 (સપ્ટેમ્બર 2006) પી 322– 324 સંગ્રહિત ૨૦૧૭-૦૮-૦૮ ના રોજ વેબેક મશિન
79. Stirling, Ian (1988). "The Original Polar Bear Watchers". Polar Bears. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10100-5.
80. લોકવૂડ, પીપી 6-9
81. Uspensky, Savva Mikhailovich (1977). Белый Медведь (tr: Belyi Medved') - (in Russian). Moscow: Nauka.
82. મુખ્યત્વે મત્સ્ય-ભક્ષી માંસાહારીઓ પર જીવતા માંસાહારી તરીકે, ધ્રુવીય રીંછ મોટા પ્રમાણમાં વિટામીન એનું પાચન કરે છે.જે તેમના યકૃતમાં સંગ્રહિત થાય છે. આ ઉચ્ચ સંકેન્દ્રણને લીધે હાયપરવિટામીનોસીસ એથાય છે,Rodahl, K.; Moore, T. (July 1943). "The vitamin A content and toxicity of bear and seal liver". The Biochemical Journal. 37 (2). London: Portland Press. પૃષ્ઠ 166–168. ISSN 0264-6021. મેળવેલ 11 November 2007.^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}
83. લોકવૂડ, પીપી. 31-36
84. "Polar Bear Management". Government of the Northwest Territories. મૂળ માંથી 4 મે 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 14 March 2008.
85. બ્રુઈમર,પીપી. 93-111
86. Proceedings of the 2nd Working Meeting of Polar Bear Specialists. Polar Bears. Morges, Switzerland: IUCN. 1970. મૂળ માંથી 4 મે 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 24 October 2007. Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |conferenceurl= ignored (|conference-url= suggested) (મદદ)
87. નોર્વેએ એક વધારે કડક નિયમોની શૃંખલા જાહેર કરી,અને ત્યારથી શિકાર પૂરેપૂરો પ્રતિબંધિત થયો. 1956માં સોવિયેત સંઘે બધા જ શિકાર પર બાન મૂક્યો. કેનેડાએ 1968માં શિકાર મર્યાદા શરૂ કરી. યુ.એસે.1971માં નિયમન શરૂ કર્યું અને દરિયાઇ સસ્તન રક્ષણ ધારો 1972માં અપનાવ્યો.
88. સ્ટર્લીંગ,ઇયાન પ્રસ્તાવના માં Rosing, Norbert (1996). The World of the Polar Bear. Willowdale, ON: Firefly Books Ltd. ISBN 1-55209-068-X.
89. આંતરરાષ્ટ્રીય ધ્રુવીય રીંછ સંરક્ષણ કરાર સંગ્રહિત ૨૦૦૩-૦૪-૦૯ ના રોજ વેબેક મશિન, 15 નવેમ્બર 1973, ઓસ્લો
90. "U.S. and Russia Sign Pact To Protect the Polar Bear". New York Times. 17 October 2000. મેળવેલ 12 April 2008.
91. "US-Russia Polar Bear Treaty Ratified". ScienceDaily. 18 October 2007. મેળવેલ 12 April 2008.
92. Steven Lee Myers (16 April 2007). "Russia Tries to Save Polar Bears With Legal Hunt". New York Times. મેળવેલ 12 April 2008.
93. "સંયુક્ત રાજ્યોનો માનવતા સમાજ "હિટીંગ પોલર બેર્સ વ્હેન ધે આર ડાઉન"". મૂળ માંથી 2009-02-15 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-07-15.
94. Lunn, N. J. (2005). "Polar Bear Management in Canada 2001-2004" (PDF). માં Compiled and edited by Jon Aars (સંપાદક). Proceedings of the 14th Working Meeting of the IUCN/SSC Polar Bear Specialist Group. Polar Bears. 32. Nicholas J. Lunn and Andrew E. Derocher. Gland, Switzerland: IUCN. પૃષ્ઠ 101–116. ISBN 2-8317-0959-8. મૂળ (PDF) માંથી 9 એપ્રિલ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007. Cite uses deprecated parameter |booktitle= (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |conferenceurl= ignored (|conference-url= suggested) (મદદ)
95. Freeman, M.M.R.; Wenzel, G.W. (March 2006). "The nature and significance of polar bear conservation hunting in the Canadian Arctic". Arctic. 59 (1). પૃષ્ઠ 21–30. ISSN 0004-0843.
96. Wenzel, George W. (September 2004). "3rd NRF Open Meeting" (PDF). Yellowknife. મૂળ (PDF) માંથી 19 જૂન 2012 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 3 December 2007. |contribution= ignored (મદદ)
97. "Nunavut hunters can kill more polar bears this year". CBC News. 10 January 2005. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 4 જૂન 2012 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007.
98. "Bear Facts: Harvesting/Hunting". Polar Bears International. મૂળ માંથી 27 માર્ચ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 14 March 2008.
99. "The Humane Society of the United States "Suપીપીort the ધ્રુવીય રીંછ Protection Act"". મૂળ માંથી 2008-11-29 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 2010-07-15.
100. સીબીસી ન્યૂઝ,10 January 2005, "નુનાવત શિકારીઓ આ વર્ષે વશું ધ્રુવીય રીંછોને મારી શકશે"
101. "સીબીસી ન્યૂઝ, 4 July 2005, "ધ્રુવીય રીંછના શિકાર મર્યાદા પર પુન:વિચર કરો,વૈજ્ઞાનિકો નુનાવત શિકારીઓને કહે"". મૂળ સંગ્રહિત માંથી 12 મે 2011 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 12 મે 2011.
102. Stirling, Ian; Derocher, Andrew E. (Fall 2007). "Melting Under Pressure: The Real Scoop on Climate Warming and Polar Bears" (PDF). The Wildlife Professional. 1 (3). Lawrence, Kansas: The Wildlife Society. પૃષ્ઠ 24–27, 43. મૂળ (PDF) માંથી 9 એપ્રિલ 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 17 November 2007.
103. Taylor, Mitchell K. (6 April 2006). "Review of CBD Petition" (PDF). Letter to the U.S. Fish and Wildlife Service. મૂળ (PDF) માંથી 21 ફેબ્રુઆરી 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 8 September 2007. Cite journal requires |journal= (મદદ)
104. George, Jane (April 2010). "Nunavut hunters still enraged over bear quotas". Iqaluit. મૂળ માંથી 11 એપ્રિલ 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 4 April 2010.
105. "Release of the 2006 IUCN Red List of Threatened Species reveals ongoing decline of the status of plants and animals". World Conservation Union. મૂળ માંથી 12 મે 2006 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 1 February 2006.
106. ડબલ્યૂડબલ્યૂએફ: ધ્રુવીય રીંછ સંરક્ષણનો એક નેતા. 29 જૂન 2009,ડબલ્યૂડબલ્યૂએફ દ્વારા જારી- ધ્રુવીય રીંછ વેબસાઇટ: http://www.worldwildlife.org/પ્રજાતિ/finder/polarbear/polarbear.html#
107. Stirling, Ian (2006). "Possible Effects of Climate Warming on Selected Populations of Polar Bears (Ursus maritimus) in the Canadian Arctic" (PDF). Arctic. 59 (3): 261–275. ISSN 0004-0843. મૂળ (PDF) માંથી 25 સપ્ટેમ્બર 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Cite has empty unknown parameters: |laysource=, |laysummary=, and |laydate= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
108. Stirling, Ian (2004). "Polar Bear Distribution and Abundance on the Southwestern Hudson Bay Coast During Open Water Season, in Relation to Population Trends and Annual Ice Patterns" (PDF). Arctic. 57 (1): 15–26. ISSN 0004-0843. મૂળ (PDF) માંથી 25 સપ્ટેમ્બર 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Cite has empty unknown parameters: |laysource=, |laysummary=, and |laydate= (મદદ)CS1 maint: discouraged parameter (link)
109. Barber, D.G. (2004). "Historical analysis of sea ice conditions in M'Clintock Channel and the Gulf of Boothia, Nunavut: implications for ringed seal and polar bear habitat" (PDF). Arctic. 57 (1): 1–14. ISSN 0004-0843. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (મદદ); Unknown parameter |month= ignored (મદદ); Cite has empty unknown parameters: |laysource=, |laysummary=, and |laydate= (મદદ)
110. ટી. એપ્પેનઝેલર અને ડી.આર. ડીમિક,"ધ હીટ ઇઝ ઓન," નેશનલ જિઓગ્રાફિક 206 (2004): 2-75. મા રજૂ Flannery, Tim (2005). The Weather Makers. Toronto, Ontario: HarperCollins. પૃષ્ઠ 101–103. ISBN 0-00-200751-7. CS1 maint: discouraged parameter (link)
111. Arctic Climate Impact Assessment (2004). Impact of a Warming Arctic: Arctic Impact Climate Assessment. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0 521 61778 2. OCLC 56942125.. સુસંગત પત્રક છે કી ફાઇન્ડીંગ 4
112. Monnett, Charles; Gleason, Jeffrey S. (July 2006). "Observations of mortality associated with extended open-water swimming by polar bears in the Alaskan Beaufort Sea". Polar Biology. 29 (8). Berlin: Springer. પૃષ્ઠ 681–687. doi:10.1007/s00300-005-0105-2. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
113. [321] ^ મિશેલ ટેયલર,નુનાવત સરકારના પૂર્વ ધ્રુવીય રીંછ સંશોધકનુ,માનવું છે કે આર્ક્ટિક ઉષ્ણતા કુદરતી ઘટના છે,જે ધ્રુવીય રીંછ માટે ચીરકાલીન ખતરો નથી. તેમની નિવૃત્તિ બાદ,તેને ફરી આંતરરાષ્ટ્રીય ધ્રુવીય રીંછ વિશેષજ્ઞ સમૂહમાં નિયુક્ત ન કરાયા(પીબીએસજી),જેને લીધે એવી અટકળો થઇ કે વૈશ્વિક ઉષ્ણતા પર તેમના વિચારને લીધે સમૂહમાંથી બાકાત રાખવામાં આવ્યા. પીબીએસજી ચેઈર અનુસાર, પીબીએસજીમાં એવા વૈજ્ઞાનિકોની નિમણૂંક થાય છે જેઓ હાલ ધ્રુવીય રીંછ સંશોધનમ કાર્યશીલ હોય,અને એક નિવૃત્ત સંશોધક હોઈ ટેયલર યોગ્ય નથી. (સંદર્ભો: Booker, Christopher (27 June 2009). "Polar bear expert barred by global warmists". The Daily Telegraph. મેળવેલ 12 August 2009.
114. Regehr, E. V.; Lunn, N. J.; Amstrup, N. C.; Stirling, I. (November 2007). "Effects of earlier sea ice breakup on survival and population size of polar bears in western Hudson Bay". Journal of Wildlife Management. 71 (8). Bethesda: The Wildlife Society. પૃષ્ઠ 2673–2683. doi:10.2193/2006-180. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
115. દરિયાઈ બરફ પર પ્રસૂતિ ગુફાનું પ્રમાણ 1985–1994 વર્ષોમાં 62%માંથી,37% 1998–2004 નાં વર્ષોમાં 37% થઇ ગયું. અલાસ્કન વસ્તી,હવે એ રીતે વિશ્વ વસ્તી જેવી વધુ દેખાય છે,કેમકે ભૂમિ પર ગુફા કરવાની તેની શક્યતા વધુ છે.Fischbach, A. S.; Amstrup, S. C.; Douglas, D. C. (October 2007). "Landward and eastward shift of Alaskan polar bear denning associated with recent sea ice changes". Polar Biology. 30 (11). Berlin: Springer. પૃષ્ઠ 1395–1405. doi:10.1007/s00300-007-0300-4. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
116. "Polar Bears at the Top of POPs". The Science and the Environment Bulletin. Environment Canada. May/June 2000. મેળવેલ 20 October 2008. Check date values in: |date= (મદદ)
117. Skaare, Janneche Utne; Larsen, Hans Jørgen; Lie, Elisabeth; Bernhoft, Aksel; Derocher, AE; Norstrom, R; Ropstad, E; Lunn, NF; Wiig, O (December 2002). "Ecological risk assessment of persistent organic pollutants in the arctic" (PDF). Toxicology. 181–182. Shannon, Ireland: Elsevier Science. પૃષ્ઠ 193–197. doi:10.1016/S0300-483X(02)00280-9. PMID 12505309. મૂળ (PDF) માંથી 3 ડિસેમ્બર 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 17 November 2007. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
118. Verreault, Jonathan; Muir, Derek C.G.; Norstrom, Ross J.; Stirling, Ian; Fisk, AT; Gabrielsen, GW; Derocher, AE; Evans, TJ; Dietz, R (December 2005). "Chlorinated hydrocarbon contaminants and metabolites in polar bears (Ursus maritimus) from Alaska, Canada, East Greenland, and Svalbard: 1996-2002" (PDF). Science of The Total Environment. 351–352. Shannon, Ireland: Elsevier. પૃષ્ઠ 369–390. doi:10.1016/j.scitotenv.2004.10.031. PMID 16115663. મૂળ (PDF) માંથી 3 ડિસેમ્બર 2010 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 17 November 2007. More than one of |periodical= and |journal= specified (મદદ)
119. "Marine Mammals Management: Polar Bear". U.S. Fish and Wildlife Service, Alaska. મૂળ માંથી 15 મે 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 June 2008.
120. "WWF - Polar bear status, distribution & population". World Wildlife Foundation. મેળવેલ 2010-03-22.
121. Krauss, Clifford. "Bear Hunting Caught in Global Warming Debate". New York Times. મેળવેલ 11 March 2008.
122. Derocher, Andrew. "Ask the Experts: Are Polar Bear Populations Increasing?". Polar Bears International. મૂળ માંથી 29 ફેબ્રુઆરી 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 March 2008.
123. બ્રુઇમર, પી 101. 6 સપ્ટેમ્બર 1965 ધ્રુવ પાસે આવેલ પાંચ રાષ્ટ્રોની સભામાં,વિશ્વભરમાં 5,000 to 19,000ની વસ્તી ઓવાનુ અનુમાન કરાયુ. "સત્ય,કોઈ નહોતું જાણતું. વૈજ્ઞાનિક સંશોધન ઉપરછલ્લા હતા અને ધ્રુવીય રીંછ વિષેનુ જ્ઞાન મુખ્યત્વે શિકારીઓ અને શોધકોએ લાવેલી વાતો પર આધારિત હતું."
124. "Nunavut MLAs condemn U.S. proposal to make polar bears threatened species". CBC News. 4 June 2007. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 3 જુલાઈ 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
125. "Inuit reject U.S. Polar Bear Proposal". CBC News. 21 June 2007. મૂળ સંગ્રહિત માંથી 3 જુલાઈ 2007 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 15 September 2007. Check date values in: |archive-date= (મદદ)
126. ઉત્તરી સંશોધન ફોરમ. ધ્રુવીય રીંછ સ્રોત તરીકે સંગ્રહિત ૨૦૧૨-૦૬-૧૯ ના રોજ વેબેક મશિન. યલ્લોનાઇફ અને રે એડ્ઝો,કેનેડામાં ત્રીજી એનઆરએફ સભા માટેનું એક પત્ર-પ્રસ્તુત પદ. સપ્ટેમ્બર 15–18, 2004
127. Hassett, Kevin A (23 May 2008). "Bush's polar bear legal disaster". National Post. મેળવેલ 7 June 2008.^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}
128. અવતરણ આંતરિક વિભાગ સચિવ ડર્ક કેમ્પ્થોર્ન,Hassett, Kevin A (23 May 2008). "Bush's polar bear legal disaster". National Post. મેળવેલ 7 June 2008.^{[હંમેશ માટે મૃત કડી]}માં
129. યુ.એસ. ધ્રુવીય રીંછ બુશ શાસનના નિયમો ચાલુ રાખશે સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૫-૧૧ ના રોજ વેબેક મશિન, મેકક્લાચી સમાચારપત્રક, 8 મે 2009
130. Barringer, Felicity (15 May 2008). "Polar Bear Is Made a Protected Species". New York Times. મેળવેલ 7 June 2008.
131. Joling, Dan (5 August 2008). "Alaska sues over listing polar bear as threatened". Globe and Mail. મૂળ માંથી 16 ડિસેમ્બર 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 29 August 2008.
132. Hebert, H. Josef (8 March 2008). "Delay in polar bear policy stirs probe". San Francisco Chronicle. મેળવેલ 9 March 2008.
133. Editorial (15 January 2008). "Regulatory Games and the Polar Bear". New York Times. મેળવેલ 20 October 2008.
134. Biello, David (30 April 2008). "Court Orders U.S. to Stop Keeping Polar Bear Status on Ice". Scientific American News. મેળવેલ 8 June 2008.
135. Brach, Bal (25 April 2008). "Experts seek more protection for polar bears". Canwest News Service. મૂળ માંથી 6 નવેમ્બર 2009 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 9 May 2008.
136. બાલીસનસેટ, (2008, 8 22). માન્યતાઓ,પુરાણો અને લોકકથાઓમાં રીંછ. રજૂ થયું 29 June 2009, સોસીબર્ટી> લોકવાયકા વેબ સાઇટ: http://www.socyberty.com/Folklore/The-Bear-in-Myth-Mythology-and-Folklore.222065/1%5B%5D
137. Kochnev AA, Etylin VM, Kavry VI, Siv-Siv EB, Tanko IV (December 17–19, 2002). "Ritual Rites and Customs of the Natives of Chukotka connected with the Polar Bear". Preliminary report submitted for the meeting of the Alaska Nanuuq Commission (Nome, Alaska, USA): 1–3. Cite journal requires |journal= (મદદ)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
138. "Bundaberg Rum website - history section". Bundaberg Rum website. મૂળ માંથી 16 મે 2008 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ 26 March 2008.
139. Dabcovich, Lydia (1997). The Polar Bear Son: An Inuit Tale. New York: Clarion Books. ISBN 0-395-72766-9.

બાહ્ય લિંક્સ

• ઉર્સસ મેરીટીમસ માટે જૈવ વિવિધતા વારસા ગ્રંથસૂચિ
• રાષ્ટ્રીય વન્યજીવન સંગઠનનું ધ્રુવીય રીંછ પૃષ્ઠ
• ધ્રુવીય રીંછ આંતરરાષ્ટ્રીયના તસ્વીરો,તથ્યો,વિડીયોઝ જે ધ્રુવીય રીંછની વસ્તી,સંરઅણ અને ડીએનએ અભ્યાસો માટેનું ભંડોળ છે.
• દફતર - ધ્રુવીય રીંછ(ઉર્સસ મેરીટીમસ )ની તસ્વીરો અને ચલચિત્રો સંગ્રહિત ૨૦૦૬-૦૩-૧૭ ના રોજ વેબેક મશિન
• ધ્રુવીય રીંછ-કુદરતી ઇતિહાસ પ્રજાતિ ખાતાનું સ્મિથસોનીએન રાષ્ટ્રીય સંગ્રહાલય સંગ્રહિત ૨૦૧૬-૦૧-૨૧ ના રોજ વેબેક મશિન
• યુએસજીએસ ધ્રુવીય રીંછ અભ્યાસો સંગ્રહિત ૨૦૦૯-૦૫-૧૦ ના રોજ વેબેક મશિન
• નુનાવત આયોજન આયોગ તરફથી નુનાવતમાં ધ્રુવીય રીંછની સીમાઓ અને પ્રસૂતિ ક્ષેત્રોના નકશા સંગ્રહિત ૨૦૧૫-૧૦-૧૬ ના રોજ વેબેક મશિન