Ñe'ẽjoajukatu

Ñe'ẽjoajukatu (karaiñe'ẽme: sintaxis) ha'e ñe'ẽtekuaa vore ñenerekombo'éva mba'éichapa ñambojoajuva'erã ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe.

Ñemboja'o

Ñe'ẽjoajukatuete

Ñe'ẽjoajukatuete (karaiñe'ẽme: sintaxis regular) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'eichapa ñambojoajukatuva'erã ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe. Ñamohendaraẽva'erã teroñe'ẽ ha upéi ae teroñe'ẽje'éva.

Techapyrã:

Pe karai marangatu oguata pya'e iñangirü ndive

• teroñe'ẽ teroñe'ẽje'éva
• (Sujeto) (Predicado)

Kalo, Luchi ha Chive	ojoguákuri peteĩ jopói isýpe
Teroñe'ẽ	Teroñe'ëje’éva

Ñe'ẽjoajukatu ha'angáva

Ñe'ẽjoajukatu ha'angáva (karaiñe'ẽme: sintaxis figurada) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'éichapa jaipurukatuva'erã ñe'ẽ hemiandu porã ha hemiandu mbareteve hag̃ua. Oñemboja'ojey kóicha:

Temiandu ta'ãnga puru (Figuras de Pensamiento)

• Mbojoavýva (antítesis): Kóva ojehu ojehu jave peteĩ ñe’ẽjoajúpe mokõi temiandu ojoavýva.

Pe karai oñe'ẽrõ nde rekirirĩ.

• Mbosyrysóva (apóstrofe): Kóva ojehu ñañehendukárõ ñande remiandu (ñande py’aite guive osẽva) peteĩ tapicha añóme.

Che ru! rohechaga'u jepémo remanóma.

• Moñondivéva (comparación): Kóva ojehu ñambojoja jave mokõi temiandu ha jajuhu ndojoavyiha, Ojojogua hikuái.

Pe mitã iporã yvotýicha.

• Mbotuicháva (hipérbole): Kóva ojehu ñambotuichaitereírõ peteĩ mba’e.

Hova atãve itágui.

• Mbojoguáva (metáfora): Kóva ojehu jaipurúrõ ñe’ẽ jere ja’e hag̃ua peteĩ mba’e, ambue ñe’ẽ térã ñe’ẽ’apesã rupive.

Nde resa kuarahy'ãme tapytu'u.

• Mbo'aváva (personificación): Kóva ojehu ñambohekovérõ peteĩ mba’e hekove’ỹva.

Yvága ohekuavo hesay nembyasývo.

Ta'ãnga apopygua puru (Figuras de Construcción)

• Moimba'ỹva (elipsis): Kóva ojehu nañamoĩmbáirõ ñane remiandupegua. Sapy’ánte peteĩ ñe’ẽjoajúpe tero ipore’ỹ, ndaipóri ha katu oñeñandu oĩha.

...resẽta che ndive.

• Mboje'ejeýva (pleonasmo): Kóva ojehu ñambojo’áro peteĩ ñe’ẽ (ña-mombaretevévo upe ja’eséva), jepémo natekotevẽi.

Che resa rupi ahecha.

• Ñe'ẽmomýiva (hipérbaton): Ñe’ẽjoajúpe oĩ ñe’ẽ omyikuaáva hendágui ha jepémo upéicha naiñambuéi pe he’iséva.

Kalo oguata kuehe
Kuehe Kalo oguata
Oguata kuehe Kalo

Ñe'ẽjoajukatu apopyguáva

Ñe'ẽjoajukatu apopyguáva (karaiñe'ẽme: sintaxis de construcción) ha'e pe ñanerekombo'éva mba’éichapa ñambojoajuva'erã ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe hesakã ha oñeikümbyporãhag̃uáicha.

Techapyrã:

• Oguata Kalo pya'e katupyry ndive Peru mitãrusu peve Chore (Ndaja’ekuaái).
• Kalo, mitãrusu katupyry, oguata pya'e Peru ndive Chore peve (Ja’ekuaa).

Ñe'ẽjoajukatu poguyguáva

Ñe'ẽjoajukatu poguyguáva (karaiñe'ẽme: sintaxis de regencia) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'éichapa jaipurukatuva'erã ñe'ẽ ha ñe'ẽpehẽtai moĩmbahárõ. Techapyrã:

• Pe mitã ou ñúgui (Ja’ekuaa)
• Mitã pe ou gui ñu (Ndaja’ekuaái).

"Gui" niko ñe’ẽriregua, upévare -héra he’iháicha- oñemohenda’arã ñe’ẽ rire mante, araka’eve ñe’ẽ mboyve. Upéicha avei, teroja moteĩva techaukarã "pe", katuete oñemohendava’erã tero mboyve, araka’eve tero rire.

Ñe'ẽjoajukatu mbojojáva

Ñe'ẽjoajukatu mbojojáva (karaiñe'ẽme: sintaxis de concordancia) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'éichapa ñambojojakatuva'erã umi ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe. Techapyrã:

• Pe mitãita oguata pya'e (Ndaja’ekuaái)
• Pe mitã oguata pya'e (Ja’ekuaa)
• Mitãita oguata pya'e (Ja’ekuaa)
• Pe karai oguatajoa korapýre (Ndaja’ekuaái)
• Umi karai oguatajoa korapýre (Ja’ekuaa)
• Ore jaguapy oñondive (Ndaja’ekuaái)
• Ñande jaguapy oñondive (Ja’ekuaa)

Mandu'apy

• Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)